Định hình thương hiệu gạo phát thải thấp

Lúa-tôm, mô hình thích ứng biến đổi khí hậu giúp nông dân nâng cao thu nhập.

Lợi nhuận tăng, khí nhà kính giảm

Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” đang cho thấy, triển vọng về tăng hiệu quả kinh tế và giảm phát thải khí nhà kính.

Đơn cử tại Đồng Tháp, theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh này, mô hình thí điểm Đề án được triển khai từ vụ thu đông 2024 ở xã Láng Biển, huyện Tháp Mười, quy mô 43,1 ha với 20 hộ tham gia. Kết quả mô hình giảm lượng phân, giảm một lần phun thuốc trừ sâu, giảm hai lần thuốc trừ rầy và giảm hai lần thuốc trừ bệnh.

Thống kê cho thấy, chi phí giảm 1,6 triệu đồng/ha, giảm giá thành sản xuất 578 đồng/kg, lợi nhuận cao hơn 5,3 triệu đồng/ha, giảm phát thải bình quân 4,92 tấn CO2 tương đương/ha.

Đến vụ đông xuân 2024-2025 mở rộng mô hình lên 50 ha với 24 nông dân tham gia. Kết quả giảm lượng 52-87kg/ha phân bón các loại; giảm 3 lần phun thuốc/vụ; giảm chi phí sản xuất 2,63 triệu đồng/ha, giảm giá thành 942-971 đồng/kg và lợi nhuận cao hơn 8,6 - 9 triệu đồng/ha; giảm phát thải bình quân 3,91 tấn CO2 tương đương/ha.

Tính đến tháng 3 vừa qua, diện tích tham gia đề án là 25,5 ha, đạt 51% kế hoạch năm 2025. Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Tháp mới đây đã có công văn chỉ đạo điều chỉnh tăng diện tích phấn đấu tham gia đề án năm 2025 là 75.000 ha, đến năm 2030 đạt 161.000 ha. Bên cạnh đó, tỉnh tiếp tục thực hiện dự án Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững ở Đồng bằng sông Cửu Long bắt đầu từ vụ hè thu 2024 đến nay, với tổng diện tích tham gia là 14.493 ha. Thông qua việc tham gia dự án chuỗi lúa gạo bền vững, nông dân trồng lúa áp dụng các gói công nghệ canh tác lúa tiên tiến, bảo đảm một số yếu tố về kỹ thuật canh tác góp phần giảm thiểu phát thải khí nhà kính, giảm ô nhiễm nguồn nước, giảm ô nhiễm hệ sinh thái và bảo tồn đa dạng sinh học và các loài thiên địch.

Ông Cao Đức Phát, Chủ tịch Hội đồng quản trị Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế IRRI cho biết, mô hình này được thực hiện với hai mục tiêu, thứ nhất là thông qua việc áp dụng các quy trình, kỹ thuật mới để giảm chi phí, tăng năng suất, tăng giá trị và như vậy sẽ tăng thu nhập cho người dân. Thứ hai là thông qua quy trình canh tác giảm thuốc bảo vệ thực vật, giảm giống gieo sạ và phân bón sẽ góp phần giảm ô nhiễm môi trường, giảm phát thải khí nhà kính để thực hiện cam kết của Chính phủ Việt Nam với cộng đồng quốc tế.

Công nghệ sinh học là giải pháp trọng tâm

Theo Thạc sĩ Lê Năng Hùng, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh, biến đổi khí hậu đang diễn ra với tốc độ ngày càng nhanh. Do đó, nông nghiệp xanh không còn là lựa chọn, mà là con đường bắt buộc. “Nông nghiệp phát triển bền vững là nông nghiệp bảo đảm nhu cầu của thế hệ hiện tại, không bao giờ làm ảnh hưởng đến nhu cầu của thế hệ tương lai. Nghĩa là không có chuyện dùng lưới mắt nhỏ để đánh bắt tận diệt. Phát triển bền vững không phải là ông nông dân trồng hai thửa ruộng; một bên cung cấp cho gia đình những sản phẩm sạch, còn thửa ruộng còn lại phun đủ loại thuốc để bán ra chợ”, ThS Lê Năng Hùng nhấn mạnh.

Vì vậy, theo ông Hùng, để nông nghiệp thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững, cần đẩy mạnh ứng dụng khoa học- công nghệ, đặc biệt là công nghệ sinh học. Đây là giải pháp đột phá giúp tháo gỡ nhiều thách thức của ngành, như việc lai tạo thành công giống lúa chịu mặn - đáp án cấp thiết cho bài toán xâm nhập mặn đang ngày càng nghiêm trọng.
Thí dụ về khoa học - công nghệ sẽ là chìa khóa vạn năng để giải quyết bài toán về năng suất và chất lượng nông sản, TS Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia cấp cao, Trưởng nhóm Cơ giới hóa và Sau thu hoạch của Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế Việt Nam (IRRI) cho biết, lĩnh vực trồng trọt đã có những bước tiến đáng kể trong việc xây dựng hệ sinh thái dữ liệu số phục vụ quản lý sản xuất lúa. Điển hình là hệ thống RiceMoRe phục vụ theo dõi và báo cáo sản xuất lúa do Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cùng Trung tâm Chuyển đổi số và Thống kê Nông nghiệp và IRRI phối hợp phát triển. RiceMoRe giúp tự động tổng hợp dữ liệu theo các cấp quản lý, từ nông hộ, hợp tác xã đến cấp vùng và quốc gia, qua đó nâng cao đáng kể chất lượng báo cáo và thống kê sản xuất lúa. Đặc biệt, hệ thống còn có khả năng lưu trữ và xử lý dữ liệu về phát thải khí nhà kính từ canh tác lúa. “Việc phát triển và ứng dụng các công nghệ số như RiceMoRe sẽ góp phần tạo nền tảng vững chắc cho ngành nông nghiệp Việt Nam hướng đến năm 2028 với mục tiêu minh bạch hóa quy trình sản xuất, nâng cao giá trị sản phẩm và đáp ứng tốt hơn các yêu cầu của thị trường trong nước và quốc tế”, TS Hùng khẳng định.

Nói về chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh, bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, việc hiểu đúng và đủ về lợi ích của canh tác bền vững sẽ giúp bà con chủ động tham gia và gắn bó lâu dài với mô hình. Để mở rộng mô hình ra quy mô lớn hơn, cần có những chính sách và giải pháp cụ thể nhằm tăng cường sự kết nối giữa nông dân, doanh nghiệp và thị trường. Ngành lúa gạo Việt Nam cần hướng đến việc tạo ra những sản phẩm có trách nhiệm - không chỉ với người tiêu dùng mà còn với chính tương lai của ngành. Khi xây dựng được thương hiệu gạo phát thải thấp vững chắc, Việt Nam có thể mở ra thị trường riêng, gia tăng giá trị sản phẩm và nâng cao vị thế của gạo Việt trên thị trường quốc tế.

Đăng Quang - Quốc Trường