Điều trị đồng nhiễm: Phối hợp chuyên khoa - Lợi ích cộng đồng

Trong nhiều năm qua, HIV không còn là "bản án tử" như trước, nhờ các tiến bộ y học giúp người bệnh có thể sống khỏe mạnh, tuổi thọ gần như bình thường nếu được điều trị sớm và tuân thủ đúng phác đồ.

Tuy nhiên, những người sống chung với HIV vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là các bệnh đồng nhiễm như HIV với viêm gan B, viêm gan C hoặc lao vẫn là mối lo ngại lớn.

1. Thách thức từ những bệnh đồng nhiễm

Theo Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế), Việt Nam hiện có khoảng 180.000 người nhiễm HIV còn sống, trong đó trên 92% đang được điều trị bằng thuốc ARV. Tuy nhiên, tỷ lệ đồng nhiễm vẫn cao: Khoảng 14,2% người nhiễm HIV đồng nhiễm viêm gan B; 39,6% đồng nhiễm viêm gan C và nguy cơ mắc lao cao gấp 16-27 lần so với người bình thường, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Theo ước tính của WHO, tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, khoảng 10-20% người nhiễm HIV đồng mắc viêm gan B, 5-15% đồng mắc viêm gan C và một phần ba người nhiễm HIV từng mắc lao. Tại Việt Nam, tỷ lệ này cũng tương tự: mỗi năm vẫn ghi nhận hàng nghìn ca đồng nhiễm HIV/lao và HIV/viêm gan, gây gánh nặng điều trị và chi phí y tế lớn.

Việc điều trị đồng nhiễm không chỉ đòi hỏi một phác đồ thuốc riêng biệt mà còn yêu cầu một mô hình chăm sóc toàn diện với sự phối hợp chặt chẽ của nhiều chuyên khoa.

Khi một người đồng nhiễm, các tác nhân gây bệnh thường tương tác và thúc đẩy sự phát triển của nhau. Ví dụ điển hình là đồng nhiễm HIV và các bệnh khác như lao, viêm gan B (HBV), viêm gan C (HCV). HIV làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị tấn công bởi vi khuẩn lao và ngược lại, bệnh lao lại làm tăng tốc độ nhân lên của virus HIV. Đồng nhiễm khiến hệ miễn dịch suy yếu nhanh hơn, làm tăng nguy cơ xơ gan, ung thư gan hoặc tử vong do lao nếu không được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.

Tuy vậy, với sự phát triển của y học hiện nay, đồng nhiễm không còn là điều quá đáng sợ. Mấu chốt nằm ở việc phối hợp điều trị kịp thời và toàn diện, thay vì điều trị từng bệnh riêng rẽ.

2. Điều trị kết hợp - 'chìa khóa vàng' trong quản lý đồng nhiễm

Theo WHO, "điều trị kết hợp" không chỉ là sử dụng nhiều thuốc cùng lúc, mà còn là sự phối hợp giữa các chương trình y tế - HIV, lao, viêm gan - để người bệnh được chẩn đoán, theo dõi và điều trị đồng bộ trong cùng một hệ thống.

Ở Việt Nam, Bộ Y tế đã ban hành hướng dẫn lồng ghép điều trị HIV với các bệnh mạn tính, đặc biệt là lao và viêm gan virus. Tại nhiều địa phương, người nhiễm HIV khi đến khám sẽ được sàng lọc lao và viêm gan miễn phí, được tư vấn điều trị theo phác đồ phối hợp, giúp giảm nguy cơ tương tác thuốc và tăng hiệu quả lâu dài.

Theo BS. Nguyễn Văn Cử, Phó Chánh văn phòng Chương trình Phòng chống lao Quốc gia, trong công tác phòng chống lao hiện nay, Chương trình Chống lao Quốc gia đã phối hợp với Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) xây dựng các Hướng dẫn quốc gia để phát hiện sớm và điều trị lao cho người có HIV. Đây là bước then chốt để giảm tử vong cũng như hạn chế lây lan trong cộng đồng. Việc lồng ghép sàng lọc lao vào các lần tái khám HIV đã chứng minh hiệu quả, vì bệnh nhân được tiếp cận đồng thời cả dịch vụ điều trị ARV và kiểm soát lao.

Tổ chức UNAIDS tại Việt Nam nhận định: Điều trị đồng nhiễm HIV với lao hoặc viêm gan B, C không chỉ cứu sống người bệnh mà còn giúp cắt đứt chuỗi lây nhiễm trong cộng đồng. Mô hình điều trị tích hợp là giải pháp chiến lược, tiết kiệm và bền vững.

Một điểm tiến bộ đáng chú ý là các thuốc ARV hiện nay có tác dụng đồng thời ức chế HIV và virus viêm gan B, giúp bác sĩ có thể thiết kế phác đồ điều trị hiệu quả hơn. Ngoài ra, thuốc kháng virus viêm gan C thế hệ mới đã cho phép người bệnh khỏi hoàn toàn chỉ sau 8-12 tuần điều trị. Khi được điều trị phối hợp đúng, người bệnh đồng nhiễm có thể sống khỏe mạnh, làm việc bình thường và gần như không còn nguy cơ lây truyền cho người khác.

3. Từ nỗi lo đến chiến lược cộng đồng

Điều trị kết hợp không chỉ mang ý nghĩa y học, mà còn là bước chuyển tư duy trong quản lý sức khỏe cộng đồng. Thay vì chia tách các chương trình bệnh tật riêng biệt, mô hình "một điểm đến - nhiều dịch vụ" đang được nhiều quốc gia áp dụng thành công.

Tại Việt Nam, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) các tỉnh, thành phố đã phối hợp với Chương trình phòng, chống lao và viêm gan để triển khai điều trị tích hợp tại một cơ sở duy nhất. Điều này giúp giảm chi phí đi lại, tránh mất dấu người bệnh, đồng thời tăng khả năng tuân thủ điều trị.

Nhiều tiến bộ trong nghiên cứu đã khắc phục được những thách thức lớn nhất của việc điều trị đồng nhiễm.

Theo WHO, Việt Nam là một trong những nước có mô hình điều trị HIV/lao tích hợp hiệu quả hàng đầu khu vực, với tỷ lệ 80-90% người đồng nhiễm được điều trị ARV và thuốc lao đồng thời. Việc mở rộng mô hình này sang quản lý HIV/Viêm gan B, C là bước đi chiến lược trong giai đoạn tới, hướng đến mục tiêu "Ba không": Không ca nhiễm mới - Không kỳ thị - Không tử vong do AIDS.

Theo thống kê, trước năm 2025, tỷ lệ tử vong ở người nhiễm HIV đồng thời mắc lao có thể lên tới 15%, nhưng khi được điều trị đầy đủ với thuốc chống lao và ARV, con số này đã giảm mạnh, chỉ còn khoảng 4,5%. Khi bệnh nhân được điều trị toàn diện, không chỉ sức khỏe được bảo vệ mà còn giảm gánh nặng y tế cho xã hội.

Chiến lược điều trị đồng nhiễm là một phần không thể thiếu và đang được ưu tiên mạnh mẽ trong các Chương trình Quốc gia về Phòng, chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm khác của Việt Nam. Điều trị kết hợp là chìa khóa giúp Việt Nam duy trì thành quả và tiến gần hơn đến mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Nguyễn Cường