Điều gì đang buộc ngành F&B thay đổi bao bì nhanh chưa từng có?

Thúc đẩy ngành F&B phát triển bền vững

EPR (trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất) đã có quy định tại Luật Bảo vệ môi trường từ năm 2020 và cụ thể hóa trong Nghị định 08/2022/NĐ-CP, chính thức bước vào giai đoạn thực thi bắt buộc. Các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu thuộc danh mục áp dụng EPR phải nộp báo cáo, chứng minh tỷ lệ thu hồi, tái chế hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam. Đây là bước chuyển từ giai đoạn chuẩn bị sang chấp hành, đánh dấu thời điểm mà mọi doanh nghiệp không thể trì hoãn.

Ngành F&B (ngành công nghiệp thực phẩm và dịch vụ ăn uống) vốn là một trong những lĩnh vực tiêu thụ bao bì lớn nhất, từ nhựa, lon nhôm, chai thủy tinh cho đến hộp giấy. Tại Việt Nam, mỗi năm thị trường tiêu thụ hàng triệu tấn bao bì, phần lớn đến từ các sản phẩm nước giải khát, thực phẩm chế biến sẵn và hàng tiêu dùng nhanh. Khi EPR đi vào thực thi, tác động sẽ sâu rộng, buộc doanh nghiệp chuyển sang sử dụng bao bì tái chế, vật liệu phân hủy sinh học hoặc cải tiến thiết kế để dễ dàng thu hồi và tái chế.

Việc sử dụng sản xuất xanh, thân thiện môi trường đang tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp

Trước thời điểm EPR chính thức áp dụng, nhiều doanh nghiệp F&B đã chủ động thay đổi để đáp ứng yêu cầu mới, từ cải tiến bao bì, tối ưu quy trình sản xuất đến đầu tư vào hệ thống thu gom và tái chế.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, TS. Nguyễn Đình Đáp, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhận định: "Thực tế cho thấy, các doanh nghiệp F&B tại Việt Nam đã có sự chuẩn bị và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm EPR. Ví dụ như việc ra đời Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) từ năm 2019 là minh chứng rõ ràng. Đến năm 2024, số thành viên đã tăng gấp ba lần so với khi mới thành lập, với mục tiêu hợp tác cùng Chính phủ cải thiện quá trình tái chế bao bì, hướng tới kinh tế tuần hoàn và môi trường xanh, sạch, đẹp".

PRO Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình thu gom và tái chế quy mô lớn, từ thử nghiệm thu gom 3.000 tấn bao bì năm 2022 với 2 loại vật liệu, đến gần 14.000 tấn với 7 loại vật liệu vào năm 2024. Đến nay, liên minh đã hoàn thành xử lý hơn 64.700 tấn bao bì ủy quyền của các thành viên và xây dựng quy trình tuân thủ nghiêm ngặt theo pháp luật, hướng tới mục tiêu thu gom và tái chế 100% bao bì sản phẩm vào năm 2030.

Bên cạnh PRO Việt Nam, Heineken Việt Nam cũng là một trong những doanh nghiệp F&B tiên phong triển khai các giải pháp gắn liền với mô hình EPR. Theo đại diện Heineken Việt Nam, doanh nghiệp đã tích cực áp dụng các giải pháp tái chế, những chiếc két bia của hãng có tuổi thọ từ 5 - 10 năm và cũng được tái chế sau khi hết hạn hoặc hư hỏng. Đối với sản phẩm đóng lon, Heineken sử dụng thùng giấy carton và lon nhôm cũng có khả năng tái chế lên đến 100%. 40% nguyên liệu nhôm và 100% giấy carton là sản phẩm tái sinh

Những thành tựu này không chỉ thể hiện hiệu quả trong thực thi EPR mà còn tạo ra chuẩn mực mới về trách nhiệm môi trường trong ngành F&B. Theo TS. Đáp, EPR với ngành F&B vừa là yêu cầu bắt buộc, vừa là cơ hội nâng tầm doanh nghiệp. "EPR là cơ hội lớn với ngành tái chế Việt Nam, tạo ra nguồn tài chính để thúc đẩy tái chế. Đặc biệt, với những sản phẩm xuất khẩu, việc sử dụng nguyên liệu tái chế với tỷ lệ nhất định, đáp ứng tiêu chuẩn như một "thẻ xanh" để vào các thị trường khó tính", ông nhấn mạnh.

Bài toán thực tế của ngành F&B khi thực thi EPR

Từ năm 2025, Nghị định 05/2025/NĐ-CP yêu cầu bao bì thuộc ngành thực phẩm và đồ uống phải đạt tỷ lệ tái chế bắt buộc. Doanh nghiệp phải kê khai, báo cáo qua Cổng thông tin EPR quốc gia và lựa chọn một trong ba phương án là tự tổ chức tái chế, đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam hoặc kết hợp cả hai.

Yêu cầu này tác động sâu rộng tới ngành F&B bởi đây là lĩnh vực tiêu thụ khối lượng bao bì khổng lồ, từ chai nhựa PET, lon nhôm, hộp giấy nhiều lớp đến túi màng ghép khó tái chế. Bao bì vừa đa dạng về vật liệu, vừa phức tạp về cấu trúc, đòi hỏi công nghệ xử lý và hạ tầng chuyên biệt mà hiện nay trong nước chưa thực sự hoàn thiện.

Ngành F&B là lĩnh vực tiêu thụ khối lượng bao bì khổng lồ, từ chai nhựa PET, lon nhôm. Ảnh minh họa

TS. Nguyễn Đình Đáp cho biết thêm, hạ tầng thu gom, xử lý chất thải ở Việt Nam vẫn vận hành theo cách truyền thống, phụ thuộc nhiều vào chôn lấp; trong khi công nghệ tái chế hiện đại chưa được áp dụng rộng rãi. Nhận thức về EPR của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là khối vừa và nhỏ, còn hạn chế. Bên cạnh đó, các hướng dẫn kỹ thuật và quy trình chi tiết vẫn chưa hoàn thiện, khiến việc triển khai gặp khó khăn.

Dù vậy, EPR vẫn được đánh giá là cơ hội lớn với ngành F&B, đặc biệt với các sản phẩm xuất khẩu. Theo thống kê của Văn phòng Hội đồng EPR Quốc gia, từ năm 2022 đến hết 2024, các nhà sản xuất, nhập khẩu đã đóng góp khoảng 1.500 tỷ đồng vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam. Nếu nguồn lực này được phân bổ đúng mục tiêu, đây sẽ là động lực quan trọng để phát triển mạnh ngành tái chế và xử lý chất thải trong nước.

Để hỗ trợ ngành F&B thực thi EPR hiệu quả, TS. Đáp đề xuất, Nhà nước cần hoàn thiện Cổng thông tin điện tử EPR quốc gia để doanh nghiệp dễ dàng kê khai, báo cáo và tiếp cận hướng dẫn kỹ thuật. Đồng thời, nên xây dựng và ban hành một nghị định riêng về thực thi EPR, tạo hành lang pháp lý rõ ràng và là cơ sở để hình thành các liên kết "cộng sinh sinh thái", nơi doanh nghiệp sản xuất hợp tác với đơn vị tái chế theo chu trình khép kín.

Về vấn đề nhiều doanh nghiệp chưa đủ năng lực tự tổ chức tái chế, TS. Đáp nhấn mạnh, cần sớm ban hành các quy định và cơ chế tài chính cụ thể để triển khai hoạt động này. Trong đó, cơ chế giám sát minh bạch là yếu tố then chốt nhằm đảm bảo doanh nghiệp thực hiện đầy đủ trách nhiệm thu gom và tái chế bao bì. Bên cạnh đó, cần có chính sách ưu đãi thiết thực dành cho các doanh nghiệp áp dụng mô hình sản xuất bền vững và sử dụng vật liệu tái chế trong quy trình sản xuất.

Phương Thảo