Dịch vụ trong hệ thống hành chính công

Những ngày gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh tinh thần phục vụ Nhân dân của hệ thống hành chính 2 cấp phải trở thành điều quan trọng nhất, làm sao mọi thủ tục hành chính cho dân phải đơn giản, nhanh gọn, hiệu quả, không để Nhân dân phải chờ đợi, phải đi xa.

Điều đó có nghĩa mọi thủ tục người dân thực hiện không mất phí, hoặc chỉ mất một khoản lệ phí rất nhỏ được gọi là chi phí hành chính như giấy mực, khấu hao… Hệ thống hành chính 2 cấp về cơ bản loại trừ các loại “dịch vụ”.

Cần hiểu dịch vụ có nghĩa là người dân trả tiền để được thực hiện một giao dịch, đáp ứng một yêu cầu hợp pháp. Và câu hỏi là hệ thống hành chính công có cần đến loại hình dịch vụ không?

Câu trả lời là có. Nhìn ra các nước xung quanh, trong tòa thị chính, tòa nhà hành chính công của thành phố, của tỉnh đều có các dịch vụ trả tiền cho hoạt động giao dịch công là bình thường.

Các bộ phận này có thể là của doanh nghiệp, của các tổ chức phi chính phủ (NGO), hoặc là của nhà nước, nhưng phải hoạt động theo quy định của chính quyền từ quy trình đến hình thức giấy tờ, giá cả, trang phục. Nhà nước ban hành quy chế và kiểm soát tiến trình để các loại dịch vụ này không biến tướng, không lợi dụng danh nghĩa chính quyền để kinh doanh và nhũng nhiễu người dân.

Ở Việt Nam hiện nay hệ thống hành chính mang bản chất “phục vụ”, nhưng trên thực tế có rất nhiều người, nhiều lĩnh vực người dân không dễ dàng giải quyết theo “đường thẳng” được.

Về lý thuyết hành chính “một cửa liên thông” và hành chính “không giới hạn biên giới”, tức người dân chỉ việc đến bất cứ trung tâm hành chính nào trên lãnh thổ đất nước là được tiếp nhận và giải quyết sau một thời gian hẹn trả kết quả.

Nhưng thực tế có rất nhiều người không có điều kiện đến các trung tâm ấy được, và có đến cũng không biết phải làm như thế nào. Đó là những người già, tật nguyền, những người về hưu… khi không tự mình đi đến và tự giải quyết các thủ tục hành chính.

Thực ra đôi khi khó khăn không chỉ đến từ tuổi tác, mà đến từ tâm lý ngại đến “công đường”. Chẳng hạn phải làm các thủ tục hành chính và các giao dịch dân sự như xin giấy phép xây dựng, hoàn công, bán nhà đất, cho tặng bất động sản, các loại giấy liên quan đến sinh, tử, di chuyển, ngân hàng, khiếu nại, kiện tụng… Thậm chí mở điện thoại hay máy tính ở nhà nhập vào cổng hành chính công điện tử một cửa, hay đến tận nơi cũng rất khó vì các thao tác trên máy với họ là sự thách đố.

Về nguyên lý, nếu xã hội có nhu cầu, nhà nước không đáp ứng thì “trám” vào chỗ trống đó sẽ là “cò”. Ở nước ta “cò” có mặt ở tất cả mọi nơi, mọi lúc trong các lĩnh vực giáo dục, y tế, dự án, du lịch…và đông đảo nhất là nhà đất. Đội ngũ này cực kỳ đông đảo, bất cứ ai xây nhà, làm giấy tờ mua bán nhà, làm sổ đỏ, sổ hồng họ sẽ phục vụ từ a-z.

Một vị Đại tá quân đội về hưu, làm nhà ở TP Thủ Đức (trước đây), do đi lại nhiều lần thấy thủ tục rắc rối đành làm nhà theo kiểu trọn gói, và thế là rơi vào bẫy của liên minh ma quỷ gồm chủ thầu xây dựng, cò giấy tờ, địa chính phường, thanh tra xây dựng… để rồi mất 30 triệu đồng cho giấy phép xây dựng và hơn 100 triệu đồng cho sổ hồng, trong khi tại Khoản 2 Điều 1 Nghị quyết 18 ban hành ngày 7-12-2017, lệ phí cấp giấy phép xây dựng nhà ở riêng lẻ chỉ có 75.000 đồng, còn hoàn công và ra sổ hồng chỉ khoảng 2 triệu đồng.

Khi trung tâm hành chính công ra đời, bộ phận dịch vụ sẽ hỗ trợ rất nhiều cho những người không tự đi làm các loại giấy tờ được, kể cả những người khá giả như doanh nhân, cán bộ công chức bận bịu không tự đi làm được.

Hãy hình dung một cụ già muốn làm di chúc, sang tên cho con cháu, nhưng không biết bắt đầu từ đâu. Ông chỉ việc gọi vào số điện thoại của trung tâm dịch vụ, sẽ có nhân viên đến tận nhà, nhận công việc, xem xét hồ sơ, hỗ trợ pháp lý, thông báo giá dịch vụ, và hẹn ngày trả kết quả tại nhà. Với loại dịch vụ này người dân sẽ nhận được gì?

Trước hết và quan trọng nhất là sự yên tâm và tin tưởng. Việc giao cho “cò” các loại giấy tờ bản gốc như sổ đỏ, sổ hồng và tiền đặt cọc là rất rủi ro, bởi có không ít “cò” mang sổ đỏ đi “cắm” vay tiền “xã hội đen”, lấy sổ hồng thế chấp ngân hàng. Nhưng với các trung tâm làm dịch vụ của nhà nước quản lý sẽ mang lại người dân sự yên tâm và tin tưởng.

Thứ hai, các trung tâm này làm dịch vụ không phải theo kiểu lừa bịp, bóp nặn người dân mà có mức phí vừa phải, sau khi trừ đi các chi phí cho thủ tục ra còn một khoản trả cho công sức làm việc, thuế thu nhập và các phụ phí khác trên tinh thần hỗ trợ và lấy công làm lời, không kinh doanh.

Thứ ba, các trung tâm dịch vụ này sẽ giảm tải cho hệ thống hành chính công phục vụ. Có một thực tế là sau khi sáp nhập các phường, xã trở nên quá lớn cả diện tích lẫn quy mô dân số, công việc nhiều hơn, chức năng phức tạp hơn, trong khi định biên không tăng, và không thể vận động cán bộ làm thêm giờ, nên làm cả ngày thứ 7 và chủ nhật.

Sẽ có người nói đã là trung tâm hành chính công thì không nên làm dịch vụ, như thế làm giảm đi hình ảnh đẹp của cơ quan công quyền. Xin thưa nếu nhà nước không đứng ra làm, sẽ có một bộ phận rất đông đảo người dân bị “cò làm thịt”, vì họ không biết dựa vào đâu, bắt đầu từ đâu.

Ở các nước phát triển, những gia đình giàu có luật sư riêng đi làm tất cả mọi việc này, những người có thời gian và khỏe mạnh tự đi làm, còn một bộ phận không nhỏ dựa vào hệ thống dịch vụ tư nhân hoặc bán công. Loại hình công chứng tư nhân ở Việt Nam là một thí dụ cho sự cởi mở trong cải cách hành chính, nhưng như thế vẫn chưa đủ, vẫn cần mở rộng thêm nữa ra các loại thủ tục hành chính khác.

Nếu ai sống ở Philippines, Malaysia hay Thái Lan một thời gian dài, sẽ thấy loại dịch vụ như thế rất nhiều, chỉ có điều nó hoạt động công khai, minh bạch dưới sự quản lý của nhà nước, chứ không như đội ngũ “cò” tồn tại như “bóng ma” và ma mãnh như ở Việt Nam.

Vạn sự khởi đầu nan, có làm sẽ có trục trặc, vừa làm vừa điều chỉnh, nhưng mục đích cuối cùng là phục vụ tốt nhất cho Nhân dân, không để dân phải lo đến phát ốm mỗi khi làm một thủ tục hành chính nào đó.

TS. NGUYỄN MINH HÒA