'Địa chấn chính trị' từ vụ Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine từ chức

Việc ông Andriy Yermak từ chức Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, chỉ vài giờ sau khi bị cơ quan chống tham nhũng khám xét nhà, đánh dấu một bước ngoặt lớn trên chính trường Ukraine. Đây có thể là thời điểm tồi tệ nhất đối với Kiev giữa lúc chiến sự và đàm phán hòa bình bước vào giai đoạn nhạy cảm, nhưng cũng có thể mở ra cơ hội để cải tổ hệ thống quyền lực vốn tập trung quá nhiều vào một vài cá nhân.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và ông Andriy Yermak tại Quảng trường Độc lập ở Kiev, ngày 2/12/2024. Ảnh: Reuters

“Địa chấn chính trị” ở Kiev

Ngày 28/11, ông Yermak nộp đơn từ chức chỉ vài giờ sau cuộc khám xét của Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU). Ông không phải một cố vấn bình thường mà được xem là nhân vật quyền lực thứ hai của Ukraine, người dẫn đầu đoàn đàm phán của nước này trong các cuộc hòa đàm với Mỹ.

Kể từ khi thay thế Andriy Bohdan vào năm 2020, ông mở rộng ảnh hưởng lên quốc hội, nội các và các cơ quan nhà nước, trở thành "cánh tay phải" của Tổng thống Zelensky trong mọi quyết sách lớn về quân sự, kinh tế và đối ngoại.

Các nguồn quốc tế và Ukraine nhiều năm qua nhận định ông là “nhân vật quyền lực thực sự ở Kiev”, hay “người quản lý mọi cánh cửa dẫn đến Tổng thống”.

Ông Yermak vốn có quan hệ lâu năm với Tổng thống Zelensky từ đầu thập niên 2010, khi còn làm luật sư trong lĩnh vực giải trí và nhà sản xuất phim. Ông tham gia đội ngũ tranh cử năm 2019 – chiến dịch tập trung vào lời hứa chấm dứt xung đột ở Donbass, vấn đề đã đưa tên tuổi ông Zelensky lên cao ở thời điểm đó.

Việc ông nộp đơn từ chức và bị miễn nhiệm bắt nguồn từ một cuộc điều tra tham nhũng lớn nhất tại Ukraine hiện nay – vụ Energoatom. Giới chức cáo buộc khoảng 100 triệu USD bị biển thủ có hệ thống tại tập đoàn điện hạt nhân quốc gia.

Theo NABU, đường dây này bị cho là do doanh nhân Timur Mindich – người từng có mối quan hệ thân cận với ông Zelensky – điều hành. Mindich đã trốn khỏi Ukraine vài giờ trước khi bị bắt. Đây là vụ bê bối được truyền thông quốc tế mô tả là “rung chuyển thượng tầng quyền lực”, khi hai bộ trưởng đã bị bắt và một nhân vật thân cận khác của ông Zelensky bị điều tra.

Một nghị sĩ đối lập tuyên bố ông Yermak xuất hiện trong một số đoạn ghi âm bị cho là bằng chứng và được gọi bằng mật danh “Ali Baba”. Thông tin này chưa được xác nhận độc lập nhưng góp phần làm gia tăng áp lực chính trị đòi ông từ chức.

Đàm phán hòa bình đứng trước thử thách

Theo một số nhà phân tích, việc ông Yermak rời vị trí trung tâm quyền lực khiến chính trường Ukraine rơi vào trạng thái “địa chấn chính trị”. Vụ việc cũng đặt ra một nghịch lý: dù diễn ra ở thời điểm tồi tệ, nhưng bản thân sự kiện lại cho thấy các cơ quan chống tham nhũng của Ukraine đang vận hành hiệu quả.

NABU và Văn phòng Công tố chống tham nhũng (SAPO) đã chứng minh rằng họ có thể điều tra cả những nhân vật quyền lực nhất. Đây là tín hiệu quan trọng gửi tới Liên minh châu Âu (EU) – nơi yêu cầu các tiêu chuẩn minh bạch cao để Ukraine có thể tiến gần hơn tới tư cách thành viên – cũng như tới Quốc hội Mỹ, nơi những lo ngại về tham nhũng ở Kiev đang ảnh hưởng tới tiến trình viện trợ quân sự.

Tuy nhiên, việc ông Yermak bị miễn nhiệm đồng nghĩa với việc cấu trúc quyền lực vốn được ông duy trì, dù gây tranh cãi, nay đã bị phá vỡ. Trong bối cảnh xung đột, ông đóng vai trò trung gian giữa các phe phái chính trị, giữa giới quân sự và dân sự, và giữa Ukraine với phương Tây.

Áp lực yêu cầu cách chức Yermak không chỉ đến từ phe đối lập, mà cả từ các nghị sĩ trong chính đảng cầm quyền Ukraine. Một nhóm nghị sĩ được cho là đã ra tối hậu thư buộc Tổng thống Zelensky phải sa thải ông Yermak nếu không họ sẽ rời đảng. Đây là dấu hiệu cho thấy sự đoàn kết vốn rất ổn định của đảng cầm quyền bắt đầu xuất hiện rạn nứt.

Trong quan hệ đối ngoại, ông Yermak là nhân vật then chốt. Dù không phải ngoại trưởng, nhưng ông được phương Tây xem là người phát ngôn quyền lực nhất của Kiev trong các vấn đề nhạy cảm nhất.

Ông dẫn đầu phái đoàn Ukraine tại Geneva trong các cuộc thảo luận về hòa bình do Mỹ thúc đẩy. Một số quan chức cho biết, dù không được lòng Washington, nhưng ông Yermak lại là người duy nhất có thể đại diện “tiếng nói thực sự của Zelensky”.

Việc miễn nhiệm ông Yermak diễn ra đúng lúc Ukraine chịu sức ép ngày càng lớn từ Mỹ và một số đồng minh châu Âu để chấp nhận một lộ trình đàm phán với Nga. Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra đề xuất hòa bình với nhiều điều khoản được cho là “thiên vị” Nga, trong bối cảnh phương Tây xuất hiện dấu hiệu “mệt mỏi với Ukraine”.

Các nhà phân tích cho rằng tốc độ gia tăng của các cuộc tiếp xúc hòa đàm trong những tuần qua có thể không phải ngẫu nhiên, khi vụ bê bối tham nhũng đe dọa làm suy giảm sự ủng hộ của các nhà tài trợ chính. Trong bối cảnh đó, Ukraine cần thể hiện tiến bộ rõ rệt trong cải cách để duy trì lòng tin của phương Tây.

Dù vậy, về mặt uy tín, việc trưởng đoàn đàm phán của Ukraine rời nhiệm sở giữa một vụ bê bối tham nhũng lớn có thể tạo ra những nghi ngại về sự ổn định nội bộ của Kiev, và có thể được Moscow xem là một cơ hội để gia tăng sức ép.

Khủng hoảng hay bước ngoặt cải tổ?

Ông Yermak từ chức trong bối cảnh Tổng thống Zelensky chịu sức ép lớn cả về quân sự lẫn chính trị. Việc nhà lãnh đạo Ukraine chấp thuận đơn từ chức cho thấy ngay trong thời chiến, quyền hạn của tổng thống vẫn được đặt trong khuôn khổ nhất định, và các thiết chế dân chủ của Ukraine tiếp tục phát huy vai trò của mình.

Ukraine đối mặt một bài kiểm tra mới: chứng minh rằng sự ra đi của ông Yermak là biểu hiện của trách nhiệm giải trình, chứ không phải sự hỗn loạn chính trị.

Điều đó đòi hỏi phải có một cuộc điều tra minh bạch về vụ Energoatom, giải thích rõ lộ trình cải cách, bổ nhiệm một nhân vật có uy tín để lấp khoảng trống đối ngoại và duy trì ổn định giữa lúc chiến sự vẫn khốc liệt.

Sự ra đi của ông Yermak tạo ra những thay đổi nhất định trong cấu trúc quyền lực quanh Tổng thống Zelensky. Tuy nhiên, nếu Ukraine tận dụng giai đoạn này để thúc đẩy cải cách, phân bổ lại quyền lực và tăng cường minh bạch, biến động hiện nay hoàn toàn có thể trở thành cơ hội cho một bước chuyển mang tính xây dựng.

Việc một nhân vật quyền lực như Yermak rời khỏi vị trí có thể là cú sốc lớn, nhưng cũng có thể là cơ hội để tái thiết một hệ thống minh bạch hơn, bền vững hơn trong dài hạn.

Hoàng Phạm/VOV.VN Theo Kyiv Post, RT