Đi tìm vốn dài hạn cho TPHCM

TPHCM trong chu kỳ tiếp theo sẽ đẩy mạnh xây dựng hạ tầng, cần một lượng vốn lớn. Nhưng để con đường thông suốt, dòng tiền dài hạn không thể tắc nghẽn. Ảnh minh họa: L.Vũ

TPHCM sẽ sớm trở thành “đại công trường”

Quốc hội vừa thông qua Nghị quyết lịch sử sáp nhập các tỉnh thành, trong đó TPHCM mở rộng địa giới cùng Bình Dương và Bà Rịa – Vũng Tàu, đều là hai thủ phủ công nghiệp dịch vụ lớn của cả nước. Câu chuyện sau sáp nhập sẽ còn tính toán lại quy hoạch phát triển chung, nhưng quy hoạch riêng hiện nay cho thấy TPHCM đang rất “khát vốn” để mở rộng không gian tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội trong dài hạn.

Theo quy hoạch TPHCM được công bố đầu năm 2025, ước tính nhu cầu đầu tư của thành phố giai đoạn 2026-2030 cần 4,4 triệu tỉ đồng, trong đó vốn từ ngân sách 1,1 triệu tỉ đồng. Danh mục đầu tư cũng trải rộng với nhiều dự án trọng tâm về giao thông, khoa học công nghệ, hạ tầng công nghiệp, đô thị…

Kế hoạch dài hơi hơn sẽ cần thêm một lượng vốn còn lớn hơn nhiều. Một trong số những dự án lớn phải kể đến dự án xây dựng 355 km đường sắt đô thị đến năm 2035. Trước đó, thành phố cũng đã công bố triển khai 11 khu TOD dọc tuyến metro tuyến Metro số 1, Metro số 2 và tuyến Vành đai 3, thí điểm phát triển đến năm 2028.

Đại diện Công ty đầu tư tài chính nhà nước TPHCM (HFIC) trong tọa đàm gần đây nói rằng quy mô nguồn vốn cho tuyến đường sắt này khoảng gần 40 tỉ đô la. Tuy nhiên, câu chuyện không chỉ ở vấn đề huy động vốn, mà còn rất nhiều rào cản khác liên quan đến hoạt động đầu tư, chẳng hạn như mua sắm, đấu thầu….

TS. Trần Du Lịch, Chủ tịch hội đồng tư vấn triển khai Nghị quyết 98 của TPHCM, trong lần nói chuyện về mô hình TOD của thành phố hồi đầu năm, nói rằng đây là vấn đề “rất lịch sử” khi TPHCM cần khung pháp lý để triển khai, và sẽ thay đổi hoàn toàn giao thông thành phố cũng như chỉnh trang đô thị.

Trong đó, các rào cản không chỉ đến từ quy hoạch, cách thức triển khai hay các ngành công nghiệp hỗ trợ kèm theo, mà còn là bài toán huy động vốn. Theo đó, thành phố khó có thể huy động được nếu theo cơ chế hiện nay.

Bên cạnh những dự án hạ tầng lớn, TPHCM cũng đang đứng trước cơ hội xây dựng trung tâm thương mại quốc tế tại TPHCM. Dự án này cũng được chú ý không chỉ quy mô đầu tư phần cứng lớn, như hạ tầng đô thị hay nền tảng công nghệ, mà cả yếu tố “phần mềm” cũng sẽ thay đổi đáng kể.

Có ba lĩnh vực đầu tư được nhắc đến thường xuyên trong thời gian qua. Thứ nhất là hạ tầng; thứ hai là phát triển các dự án mới mang tính công nghệ, chẳng hạn như trung tâm dữ liệu hay công nghiệp bán dẫn hay; trụ cột thứ ba là các lĩnh vực phát triển bền vững như kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Bên cạnh đó, thành phố cũng đặt mục tiêu tăng trưởng dài hạn cũng phải dựa vào nhiều thành phần kinh tế, trong đó có nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ. Những đối tượng này cũng thiếu dòng vốn tài trợ dài hạn, thay vì chỉ có tài trợ ngắn hạn đến từ nhà băng như hiện nay.

Tổng dòng vốn đầu tư xã hội của TPHCM vẫn chưa phục hồi như thời kỳ trước đại dịch Covid-19. Tìm kiếm nguồn vốn dài hạn sẽ là thách thức đầu tiên trong bối cảnh chu kỳ tăng trưởng mới, với mục tiêu "hai chữ số".

Vốn có nhưng thiếu kênh chuyển tải

Theo PGS. TS. Trần Hoàng Ngân, Đoàn đại biểu quốc hội TPHCM, trong kế hoạch đầu tư giai đoạn 5 năm tiếp theo với hơn 1,1 triệu tỉ đồng thì thành phố phải thu xếp khoảng khoảng trên 800.000 tỉ đồng là phải từ cái ngân sách thành phố. “Nguồn này phải đi vay”, ông Ngân nói tại cuộc họp giữa lãnh đạo UBND thành phố với các ngân hàng thương mại trên địa bàn gần đây.

Đây cũng là lý do vì sao trên nghị trường Quốc hội, ông Ngân thường xuyên đặt vấn đề điều chỉnh tăng dư nợ vay ngân sách địa phương để đáp ứng yêu cầu đầu tư trong tình hình mới.

Theo HFIC, tính riêng dự án đường sắt đô thị, cơ cấu tài chính dự kiến huy động trái phiếu đô thị 200.000 tỉ đồng, trong đó năm tới có thể phát hành 10.000 tỉ đồng và sẽ tiếp tục đẩy quy mô trong những năm sau.

Trái phiếu thành phố là giải pháp được nhắc đến nhiều trong bối cảnh hiện nay. Trong đó các chuyên gia đánh giá đây là thời điểm phù hợp để phát hành vì chi phí thấp, mặt bằng lãi suất hiện nay được đánh giá là thấp so với giai đoạn trước đây.

Đại diện các ngân hàng thương mại có quy mô nhóm đầu thị trường cũng cho biết sẽ ủng hộ kế hoạch phát hành trái phiếu của thành phố. Chẳng hạn, đại diện Ngân hàng ACB cho biết đang quan tâm đến trái phiếu đô thị, đầu tư hạ tầng thành phố cũng như metro và đề nghị thành phố sớm có thông tin cụ thể.

Tương tự, đại diện Agribank nói rằng ngân hàng đã chuẩn bị đầy đủ nguồn vốn nhưng thành phố vẫn thiếu dự án lớn để đầu tư. “Từng ngân hàng sẽ tài trợ trong các dự án này, còn nếu không thì cũng sẽ đặt vấn đề hợp vốn với nhau để đầu tư vào dự án cơ sở hạ tầng”, đại diện Agribank phát biểu.

Còn đại diện ngân hàng BIDV cũng cho biết với kinh nghiệm phát triển trái phiếu xanh, ngân hàng cũng sẽ hợp tác nghiên cứu phát triển các trái phiếu đô thị với thành phố. BIDV hiện cũng đang tập trung nguồn lực tài trợ cho các dự án nền tảng có sức lan tỏa tích cực, bao gồm giao thông đô thị, năng lượng. BIDV cũng là nhà tài trợ các dự án thành phần đường cao tốc xung quanh Long Thành, Cảng hàng không...

Còn đại diện của Saigon Bank, đánh giá rằng nguồn vốn của các ngân hàng hiện đang ở mức thấp, lãi suất chính phủ cũng ở mức thấp. Do đó nếu thành phố có những dự án tốt mà chưa kịp huy động vốn từ doanh nghiệp, thì có thể chủ động phát hành trái phiếu đô thị, dựa vào Nghị quyết 98 cho phép thành phố có cơ chế phát triển đặc thù.

Nguồn lực từ các ngân hàng thương mại cũng đóng vai trò trọng yếu trong phát triển các dự án mang tính dài hạn. Mới đây, Ngân hàng Nhà nước công bố gói tín dụng quy mô 500.000 tỉ đồng, với nguồn lực triển khai từ 21 ngân hàng thương mại đăng ký tham gia với quy mô cam kết khác nhau, trong đó mỗi ngân hàng quốc doanh cam kết 60.000 tỉ đồng. Gói tín dụng này tập trung vào nhóm cụ thể là đầu tư vào hạ tầng và công nghệ số, với lãi suất ưu đãi tối thiểu là 1% lãi suất cho vay thông thường với thời hạn cụ thể.

Đây cũng là hai lĩnh vực mà lãnh đạo TPHCM trong cuộc họp gần đây nhấn mạnh thành phố đang thúc đẩy, nhưng từ góc độ các ngân hàng thì hiện vẫn đang thiếu dự án thực tế. Ngay cả ở lĩnh vực nhà ở xã hội, ngành ngân hàng cũng đang dành nguồn lực triển khai các các gói cho vay ưu đãi được công bố, nhưng thực tế hiện nay vẫn không có nhiều dự án triển khai.

Tín dụng ngân hàng là nguồn lực quan trọng nhưng đi kèm theo là rủi ro nhất định, do đó khó có thể trông đợi là nguồn duy nhất.

Thứ nhất, các gói cho vay ưu đãi cần đặt ra các đối tượng hưởng lợi cụ thể, bao gồm cả lĩnh vực mua nhà, hạ tầng hay đầu tư công nghệ. Thứ hai, nhà băng thường lo ngại rủi ro cho vay đối với các dự án hạ tầng thường phải là nguồn vốn kỳ hạn dài, ít nhất 5-10 năm, trong khi hiện nay chủ yếu là nguồn vốn ngắn hạn. Đó là lý do vì sao các ngân hàng thường ưu tiên hợp vốn nếu là dự án quy mô lớn.

Nguồn: GSO, Vietstats.

Cuối cùng, dòng vốn dài hạn của TPHCM cũng không thể bỏ qua được các đối tượng là các doanh nghiệp nhà nước lẫn tư nhân, doanh nghiệp quy mô lớn nhỏ khác nhau và các thành phần kinh tế khác.

Thực tế không chỉ giới tư nhân, ngay cả nhóm doanh nghiệp nhà nước cũng cho biết đang vướng rất nhiều về nguồn vốn, khó tái đầu tư, từ đó khó đẩy nghiên cứu phát triển hay mở rộng thị trường. Ngay cả HFIC là đơn vị đầu tư nhà nước, đại diện phần vốn nhà nước ở nhiều doanh nghiệp, cũng than gặp khó vì rào cản cơ chế.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy các chính phủ thường có một quỹ đầu tư lớn của nhà nước, đóng vai trò là “vốn mồi”, sau đó phải xây dựng được hệ sinh thái quỹ đầu tư với đa dạng loại hình, đa dạng nguồn vốn huy động từ xã hội, để tài trợ cho doanh nghiệp lớn lên.

Nghị quyết 68 của Bộ chính trị về kinh tế tư nhân mới đây cũng mang đến kỳ vọng đổi mới thị trường vốn về vấn đề này. Nếu cải thiện được cơ chế, vượt rào cản từ trước đến nay, chẳng hạn như trần ngân sách đầu tư của TPHCM, thì mới thực sự bổ sung mạnh mẽ vốn dài hạn cho thành phố nói riêng và cả Việt Nam nói chung.

Dũng Nguyễn