Di tích Trường dạy chữ Quốc ngữ đầu tiên 'kêu cứu'

Di tích Trường dạy chữ Quốc ngữ đầu tiên trên cả nước đang bị xâm phạm. Ảnh: T.L

“Tiếng kêu cứu” được cất lên với mong mỏi di tích có tuổi đời gần 120 năm này sớm được bảo vệ khỏi tình trạng xuống cấp, thay đổi công năng sử dụng.

Trường dạy chữ Quốc ngữ đầu tiên của cả nước

Trong đơn, ông Đoàn Thường cho hay, di tích Trường Quốc ngữ tại thôn Hữu Thanh Oai, xã Hữu Hòa, huyện Thanh Trì (cũ), nay là xã Đại Thanh, TP Hà Nội nằm trong danh mục kiểm kê di tích của UBND TP Hà Nội. Thế nhưng, hiện nay, di tích này đang bị xâm phạm nghiêm trọng.

Ôn lại lịch sử ngôi trường, người cựu học sinh năm xưa cho biết, di tích Trường học Hữu Thanh Oai tại Làng Hữu Thanh Oai là di tích được cụ Đoàn Triển (đời thứ 12 họ Đoàn, thôn Hữu Thanh Oai), khi đó là Trực sĩ Viện Hàn Lâm, Chi phủ Ninh Bình cùng dân làng xây dựng năm 1906. Di tích này tái hiện lại một ngôi trường là một trong các trường đầu tiên dạy chữ quốc ngữ và là một trong các trường lâu đời nhất của nền giáo dục ở nước ta. Trong bối cảnh một làng quê nghèo, ngôi trường như một vì sao sáng mở mang học thức, đào tạo cho người dân thôn quê, mở đầu bước đi cho nhiều thế hệ.

Do không có thầy, cụ Đoàn Triển phải cho con trai là Đoàn Duy Bình dạy giúp làng ba năm không mất tiền nuôi thầy, học trò được hơn 80 người, có nhiều người tấn tới. Năm 1912, khi cụ Đoàn Triển làm Tổng đốc Nam Định lại bỏ tiền cùng người dân xây dựng trường bằng gạch, ngói, gỗ lim, trường được đổi tên thành Tả Thanh Oai Tổng trường (nay gọi là Trường Quốc ngữ), là trường công cho học trò của cả Tổng học. Như vậy, từ trường tư đã trở thành trường công, sự học ngày càng tấn tới.

Ngày mùng 6 tháng 2 âm lịch hằng năm là ngày kỷ niệm học đường (ngày kỷ niệm thành lập trường), thường tổ chức lễ rước đèn gồm 60 học sinh xếp hàng hai thứ tự, mỗi học sinh cầm một đèn do phụ huynh làm, vì có “Giải đèn đẹp” nên mỗi chiếc đèn đều có hình thù, phong cách riêng rất đẹp, việc này thể hiện ý nghĩa “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, “Uống nước nhớ nguồn”, mang tinh thần giáo dục cho người dân trong làng. Sau lễ rước đèn, trở về ngôi trường là phần phát phần thưởng cho học sinh giỏi và tặng quà cho trò nghèo gồm giấy, vở, bút mực, thước kẻ… mang đầy ý nghĩa giáo dục.

Theo ông Thường, trải qua nhiều năm tháng, hiện vật còn sót lại trong di tích là “Bia học điển Bi kí” do cụ Đoàn Triển và các “Vị Viên sắc thượng hạ của bản Thôn” cùng lập năm 1912, ghi bằng chữ Nho, nội dung nêu ý nghĩa, tầm quan trọng của việc phải học chữ, học kiến thức và những đóng góp của cụ Đoàn Triển, dân làng và một số người để xây dựng trường, cũng như việc cụ đã hiến nhiều đất cho làng trồng lúa (gọi là Học điền) để thu được hoa lợi nuôi thầy giáo, bảo đảm cho các hoạt động của nhà trường.

Trong lịch sử ngôi trường còn ghi dấu mốc ngày 18.11.1946, ghi nhận những thành tích và kịp thời động viên thầy trò nhà trường, cụ Huỳnh Thúc Kháng, quyền Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã về thăm Tả Thanh Oai Tổng trường. Cụ đã tặng các cháu thiếu niên mấy câu thơ: “Đây là Làng Thanh Oai /Trước đây lắm nhân tài /Mong các cháu cố gắng /Để noi gương các ngài”.

Trong bài phát biểu tại Hội nghị Sở GD&ĐT TP Hà Nội năm 1982, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã viết: Hà Nội có trường dạy chữ quốc ngữ đầu tiên của cả nước do dân xã Hữu Hòa đóng góp. Tại Hội nghị, xã Hữu Hòa đã vinh dự được tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ về “Trường ra trường, lớp ra lớp”. Ngày 23.3.1997, Ban Liên lạc Cựu học sinh Tả Thanh Oai Tổng trường đã tổ chức lễ kỷ niệm 91 năm thành lập trường, với 30 môn sinh cao tuổi về dự. Từ mái trường này, hàng trăm học sinh đã trưởng thành, trong đó nhiều người là cán bộ, đảng viên giữ các chức vụ quan trọng của Đảng, Nhà nước.

Không để tình trạng xâm hại

Cũng theo ông Đoàn Thường, sau này, khi hệ thống giáo dục phổ thông phát triển thì Tả Thanh Oai Tổng trường không được dùng để dạy học nữa. Do khó khăn về cơ sở vật chất, có thời gian dài trường được tạm giao làm trụ sở Công an xã Hữu Hòa, huyện Thanh Oai (cũ). Việc này đã làm thay đổi một số hiện vật lịch sử quan trọng của trường như mất một tấm bia đá to, mất bục ở sân trường…

Trước khi sáp nhập tháng 7.2025, UBND xã Hữu Hòa đã tạm giao di tích Trường Quốc ngữ cho chùa Linh Xá quản lý. Điều đáng nói là nhà chùa đã cho bịt tôn kín phía trước cổng trường không cho người vào, chặt hạ một số cây, chuyển cây to đến trồng trước sân, xây bồn, phá bỏ bức tường dài ngăn cách giữa nhà chùa và trường; đục bỏ bức tường mái hiên để dễ dàng đi sang trường, sơn lại các bức tường… “Nhà chùa chuyển ba bức tượng Địa Tạng Vương Bồ Tát và sử dụng di tích này theo hướng thương mại hóa như một “nhà vong” đang để ảnh, bát hương thờ những người đã mất gửi lên chùa, trước đây các bức tượng và các bức ảnh, bát hương những người đã mất được nhà chùa bố trí ở nơi khác, thuộc đất do nhà chùa quản lý”, ông Thường phản ánh.

Ông Thường cho rằng, việc thương mai hóa di tích (kinh doanh “vong”) này hoàn toàn không phù hợp với việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị của một di sản văn hóa, một di tích có bề dày lịch sử, đồng thời có thể gây ảnh hưởng không tốt đến uy tín nhà chùa vì đã làm hỏng cảnh quan, hỏng cả một công trình di tích đã được UBND TP Hà Nội phân cấp giao chính quyền đia phương quản lý. Cho rằng những việc làm này nếu không được kiểm tra, giám sát kịp thời, chặt chẽ sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích Trường Quốc ngữ. Một di sản văn hóa quý giá của người dân làng Hữu Thanh Oai đã gần 120 năm tuổi có nguy cơ bị xóa bỏ hoàn toàn, ông Đoàn Thường khẩn thiết: “Đề nghị cơ quan chức năng sớm kiểm tra, kịp thời có biện pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, đồng thời nghiên cứu sớm lập hồ sơ xếp hạng di tích, để di tích được bảo vệ theo Luật Di sản Văn hóa”.

Về phía cơ quan quản lý, Cục Di sản Văn hóa (Bộ VHTTDL) cho biết, ngày 3.10.2025, Cục nhận được đơn của ông Đoàn Thường, phản ánh về di tích Trường Quốc ngữ đang bị xâm phạm nghiêm trọng và đề nghị các cơ quan chức năng sớm kiểm tra, kịp thời có biện pháp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích, nghiên cứu sớm lập hồ sơ khoa học xếp hạng di tích để được bảo vệ theo Luật Di sản văn hóa. Cục Di sản Văn hóa đã chuyển đơn của ông Đoàn Thường đến Sở VHTT TP Hà Nội để phối hợp với các cơ quan có liên quan xem xét, giải quyết theo quy định của pháp luật.

Liên quan đến vụ việc, ngày 30.10.2025, Sở VHTT TP Hà Nội cũng đã có văn bản số 4954/ SVHTT-QLDSVH gửi UBND xã Đại Thanh. Sở VHTT Hà Nội cho biết, nhận được thông tin phản ánh di tích Trường Quốc ngữ đang bị xâm hại, thay đổi công năng sử dụng. Đồng thời đề nghị UBND xã Đại Thanh chỉ đạo các phòng, ban chức năng phối hợp thôn Hữu Thanh Oai tổ chức kiểm tra hiện trạng di tích, xác định tình trạng xuống cấp của di tích và đề xuất chủ trương đầu tư tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp. Sở VHTT Hà Nội cũng nhấn mạnh yêu cầu tăng cường công tác quản lý, không để tình trạng xâm hại, làm thay đổi giá trị di tích.

“Tiếng kêu cứu” từ một di tích có tuổi đời gần 120 năm, thiết nghĩ cần nhanh chóng được bảo vệ trước khi quá muộn. Bài học về sự thờ ơ, chậm trễ trước sự xuống cấp, nguy cơ mất mát tại một số di tích đã từng xảy ra, đó là lời cảnh báo với thế hệ hôm nay, cần trân trọng và giữ gìn giá trị lịch sử, văn hóa mà thế hệ tiền nhân để lại.

Sở VHTT Hà Nội cho biết, nhận được thông tin phản ánh di tích Trường Quốc ngữ đang bị xâm hại, thay đổi công năng sử dụng. Đồng thời đề nghị UBND xã Đại Thanh chỉ đạo các phòng, ban chức năng phối hợp thôn Hữu Thanh Oai tổ chức kiểm tra hiện trạng di tích, xác định tình trạng xuống cấp của di tích và đề xuất chủ trương đầu tư tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp. Sở VHTT Hà Nội cũng nhấn mạnh yêu cầu tăng cường công tác quản lý, không để tình trạng xâm hại, làm thay đổi giá trị di tích.

DIÊN VỸ