Đề xuất sửa quy trình vận hành liên hồ chứa ở miền Trung

Sau mùa mưa lũ 2025 đặc biệt khốc liệt với hàng loạt trận lũ vượt lịch sử tại miền Trung, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chính thức gửi công văn lấy ý kiến các bộ, ngành và địa phương về dự thảo sửa đổi, bổ sung 5 quy trình vận hành liên hồ chứa trên các lưu vực sông Ba, Hương, Vu Gia - Thu Bồn, Trà Khúc, Kôn - Hà Thanh.

Động thái này được đưa ra chỉ vài tuần sau khi hàng loạt cơn bão và các đợt không khí lạnh mạnh liên tiếp gây mưa lớn diện rộng, khiến tổng lượng mưa tại một số nơi vượt 2.000 mm chỉ trong hơn một tháng – tương đương gần 70% lượng mưa trung bình cả năm. Hậu quả là hàng nghìn ngôi nhà bị ngập, hàng trăm nghìn người dân phải sơ tán, thiệt hại kinh tế hàng chục nghìn tỷ đồng và đặc biệt là tổn thất về người khi hàng chục người thiệt mạng và mất tích.

Thủy điện sông Ba Hạ lúc 16h chiều 19/11 đã nâng mức xả lũ lên trên 16.000m3/giây. (Ảnh: CAND)

Mặc dù các quy trình vận hành liên hồ chứa hiện hành (ban hành từ năm 2016-2019) đã giúp cắt giảm đáng kể đỉnh lũ hạ du trong nhiều năm qua, song trước diễn biến mưa lũ ngày càng phức tạp và bất thường, những hạn chế đã bộc lộ rõ. Năng lực phòng lũ của hệ thống hồ chứa miền Trung còn thấp, chỉ có thể giảm lũ cho một phần hạ du chứ không thể bao phủ toàn bộ lưu vực. Việc quy định mực nước đón lũ cố định đôi khi khiến các hồ không kịp hạ thấp mực nước khi xuất hiện lũ kép hoặc mưa cực đoan. Đặc biệt, chất lượng dự báo lưu lượng nước về hồ – trách nhiệm chính của chủ hồ chứa còn thấp, dẫn đến lúng túng trong việc đề xuất phương án điều tiết kịp thời.

Trước thực tế đó, Bộ NN&MT đề xuất những thay đổi mang tính đột phá nhằm tăng tính linh hoạt và hiệu quả cắt lũ. Cụ thể, đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định linh hoạt việc tiếp tục hạ mực nước các hồ thấp hơn mực nước đón lũ đã quy định trong các quy trình vận hành liên hồ chứa mà không phụ thuộc vào tín hiệu vận hành trong trường hợp cần thiết để nâng cao dung tích cắt, giảm lũ cho hạ du khi dự báo xuất hiện hoặc xảy ra mưa, lũ lớn, lũ kép, bất thường.

Đồng thời, bổ sung thêm thẩm quyền cho Chủ tịch UBND tỉnh, thành phố trong việc quyết định sử dụng dung tích từ mực nước dâng bình thường đến mực nước lũ thiết kế hoặc lũ kiểm tra tùy công trình trong trường hợp khẩn cấp, bất thường trên cơ sở đảm bảo an toàn công trình và hạ du.

Bên cạnh việc “cởi trói” về mặt kỹ thuật, dự thảo cũng làm rõ và bổ sung trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, từng chủ thể để tránh tình trạng đùn đẩy như đã từng xảy ra trong một số trận lũ trước đây.

Bổ sung trách nhiệm của Bộ trưởng Bộ Công Thương chỉ đạo các cơ quan chức năng kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc vận hành các hồ chứa thủy điện, đặc biệt trong công tác đảm bảo an toàn công trình, an toàn cho nhân dân ở hạ du hồ chứa trong thời gian xảy ra mưa, lũ trên lưu vực.

Bổ sung quy định trách nhiệm của chủ hồ chứa gồm theo dõi tình hình khí tượng, thủy văn. Thực hiện chế độ quan trắc, dự báo, cung cấp thông tin, số liệu và chế độ báo cáo đến các cơ quan, đơn vị, địa phương theo quy định của quy trình này và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan khi có yêu cầu.

Đồng thời chủ động tính toán, xây dựng các phương án vận hành, điều tiết nước đảm bảo an toàn công trình, cắt, giảm lũ hạ du và đề xuất phương án vận hành hồ chứa tới cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định để xem xét, quyết định.

Khuyến khích thuê tổ chức, cá nhân đủ điều kiện, năng lực cung cấp dịch vụ quan trắc, dự báo và hỗ trợ vận hành hồ chứa để nâng cao chất lượng dự báo, vận hành hồ.

Hiện dự thảo đang trong giai đoạn lấy ý kiến rộng rãi, dự kiến hoàn thiện trước cuối năm 2025 để kịp trình Thủ tướng Chính phủ ban hành trong quý I/2026. Đây được xem là một trong những giải pháp cấp bách và lâu dài nhằm giúp miền Trung – vùng đất thường xuyên gánh chịu thiên tai nặng nề nhất cả nước – có thêm công cụ hiệu quả hơn trong cuộc chiến ngày càng khắc nghiệt do biến đổi khí hậu.

Bảo Loan