Đề xuất phân bổ vốn theo đầu ra nhằm khắc phục cơ chế xin - cho

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - Đoàn ĐBQH TP HCM. Ảnh: Media Quốc hội.

Theo các đại biểu Quốc hội, việc xem xét phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình là quyết sách có ý nghĩa chiến lược lâu dài theo chủ trương, đường lối của Đảng; tạo nền tảng vững chắc để phát triển con người, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng - Đoàn ĐBQH TP HCM cơ bản đồng tình với quy mô tổng vốn và cơ cấu nguồn vốn để thực hiện chương trình. Tuy nhiên, để bảo đảm phân bổ vốn hiệu quả và trách nhiệm giải trình rõ ràng, ông đề nghị cân nhắc bổ sung cơ chế phân bổ và giải ngân gắn với chỉ tiêu đầu ra có thể đo lường.

Đại biểu lấy ví dụ, số phòng học kiên cố đưa vào sử dụng, tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn, số lượng người học được thụ hưởng các chương trình nâng cao năng lực, mức độ chuyển đổi số của cơ sở giáo dục.

"Phân bổ vốn theo đầu ra sẽ khắc phục cơ chế xin - cho, thúc đẩy tiến độ và nâng hiệu quả thu ngân sách đầu tư," đại biểu Hùng nhấn mạnh.

Đồng tình với nguyên tắc ưu tiên phân bổ vốn ngân sách Trung ương cho địa phương khó khăn, đại biểu đề nghị cân nhắc thiết lập cơ chế giám sát độc lập đối với đầu tư cơ sở vật chất và mua sắm thiết bị dạy học, nhằm chấm dứt tình trạng mua sắm lãng phí, sai nhu cầu hoặc thiết bị không sử dụng.

Theo đại biểu, đây là nội dung cấp thiết để bảo vệ ngân sách Nhà nước và nâng hiệu quả đầu tư công cho giáo dục đào tạo. Ông Hùng cũng đề nghị bổ sung quy định Chính phủ báo cáo định kỳ hằng năm về tiến độ, kết quả giải ngân và mức độ hoàn thành chỉ tiêu đầu ra với Quốc hội tại kỳ họp cuối năm. Qua đó, giúp kiểm soát chặt tiến độ và khắc phục điểm nghẽn giải ngân vốn đầu tư công.

Đại biểu Chu Thị Hồng Thái - Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn. Ảnh: Media Quốc hội.

Cũng quan tâm đến kinh phí thực hiện Chương trình, đại biểu Chu Thị Hồng Thái - Đoàn ĐBQH tỉnh Lạng Sơn cho rằng, cơ cấu phân kỳ vốn của Chương trình đang dồn quá lớn vào giai đoạn 2031-2035 với hơn 405.000 tỷ đồng, chiếm tới 70% tổng nguồn lực; trong khi giai đoạn 2026-2030 chỉ bố trí trên 174.000 tỷ đồng, tương đương 30%.

Theo đại biểu, cách phân bổ này khiến 5 năm đầu được xác định phải hình thành các mục tiêu mang tính nền tảng như kiên cố hóa 100% phòng học, bảo đảm nhà công vụ cho giáo viên tại địa bàn khó khăn, đầu tư trọng điểm cho 18 trường cao đẳng, phấn đấu 50% cơ sở giáo dục đại học đạt chuẩn, ít nhất 30% cơ sở giáo dục được đầu tư hiện đại…; các chỉ tiêu nền tảng rất lớn nhưng lại không có đủ nguồn lực để tạo chuyển biến rõ rệt.

"Việc dồn phần lớn vốn sang giai đoạn sau làm tăng nguy cơ dồn việc, dồn chỉ tiêu khiến tiến độ thực hiện không bám sát yêu cầu nghị quyết của Quốc hội; đặc biệt, trong bối cảnh khả năng cân đối ngân sách sau năm 2030 còn nhiều yếu tố khó dự đoán," đại biểu Chu Thị Hồng Thái nêu.

Do đó, đại biểu đề nghị Chính phủ nghiên cứu cơ cấu lại phân kỳ vốn theo hướng tăng tỷ trọng cho giai đoạn 2026-2030, bảo đảm đủ nguồn lực để hoàn thành các mục tiêu nền tảng như: kiên cố hóa phòng học, nhà công vụ, bán trú, nội trú và bổ sung giáo viên tại các địa bàn khó khăn.

Đồng thời cần quy định rõ thứ tự ưu tiên vốn, trong đó ưu tiên vốn bố trí trước cho vùng dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới và các xã nghèo nhằm tạo chuyển biến thực chất ngay từ giai đoạn đầu, tránh dồn áp lực cho giai đoạn 2031-2035.

Trường hợp thực hiện nhiều chương trình mục tiêu quốc gia, nguồn lực còn hạn chế chưa bố trí được, đại biểu cho rằng, chỉ tiêu giai đoạn 2026-2030 chỉ tập trung vào những nhiệm vụ cấp bách và mang tính nền tảng.

Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: Media Quốc hội.

Về vốn các địa phương, đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long cho rằng, dự thảo xác định nguyên tắc đầu tư trọng tâm, trọng điểm, nhưng phạm vi hoạt động của chương trình lại rất rộng, dễ dẫn đến phân bổ dàn trải, kéo dài thời gian thực hiện và giảm hiệu quả đầu tư.

Đại biểu đề nghị cần xem xét điều chỉnh lại tỷ trọng giữa vốn đầu tư công và chi thường xuyên theo hướng tăng tỉ lệ chi cho con người, nhất là kinh phí dành cho đào tạo bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý, thay vì dồn quá nhiều vốn vào đầu tư xây dựng cơ bản và mua sắm trang thiết bị. Việc cơ cấu lại này sẽ phù hợp, góp phần tránh lãng phí, vừa giảm nguy cơ chậm giải ngân.

Cũng theo đại biểu Thạch Phước Bình, việc chương trình yêu cầu các địa phương bố trí vốn đối ứng tạo áp lực lớn, nhất là đối với những tỉnh đang nhận bổ sung cân đối từ ngân sách trung ương trên 60%. Nhiều địa phương khó có thể đáp ứng và có nguy cơ bị bỏ lại phía sau.

Từ đó, đại biểu đề nghị đối với các địa phương khó khăn, nhất là các tỉnh nhận bổ sung cân đối từ ngân sách Trung ương trên 60%, cần bỏ yêu cầu vốn đối ứng hoặc quy định tỷ lệ đối ứng thấp hơn. Đồng thời, thực hiện phân bổ vốn trên cơ sở mức độ khó khăn, đảm bảo công bằng và hỗ trợ đúng đối tượng.

Mặt khác, cân nhắc bổ sung trách nhiệm người đứng đầu khi để xảy ra tình trạng chậm bố trí vốn, chậm giải ngân hoặc để phát sinh nợ đọng kinh phí giáo dục; thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, độc lập; xây dựng hệ thống báo cáo điện tử thống nhất, công khai tiến độ giải ngân.

"Hiện nay, một số chương trình chậm triển khai không phải do thiếu chính sách mà do thiếu trách nhiệm giải trình. Quy định rõ trách nhiệm người đứng đầu sẽ nâng hiệu quả điều hành và đưa nghị quyết vào cuộc sống nhanh hơn, thực chất hơn," đại biểu Bình nói.

Dự thảo Nghị quyết quy định ngân sách Trung ương ưu tiên hỗ trợ các địa phương nhận bổ sung cân đối từ ngân sách Trung ương từ 60% trở lên.

Kiều Chinh