Đề xuất lấy tạng sau khi chết não không cần thêm ý kiến gia đình

90% tạng ghép đến từ người sống

Ngày 27/6, Bộ Y tế phối hợp cùng Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia tổ chức hội thảo góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến lấy xác.

Phát biểu tại hội thảo, GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia nhấn mạnh, Luật hiện hành đã hỗ trợ triển khai hơn 9.500 ca ghép tạng, nhưng sau 19 năm thực hiện, nhiều quy định đã không còn phù hợp.

Thứ trưởng chỉ rõ các bất cập gồm: Thiếu cơ chế tài chính đồng bộ cho toàn bộ chuỗi hoạt động hiến, lấy, vận chuyển, ghép; quy định hiện hành chưa cho phép người dưới 18 tuổi hiến tạng dù có nguyện vọng và sự đồng thuận của gia đình; quy trình chẩn đoán chết não còn phức tạp, chưa có hướng dẫn dễ áp dụng; tỷ lệ hiến từ người chết não vẫn rất thấp, trong khi hơn 90% số tạng được ghép hiện nay đến từ người hiến sống gây ra nhiều thách thức về đạo đức và pháp lý.

GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia - Ảnh: Trần Minh

Thêm vào đó, các hoạt động tư vấn, điều phối, đào tạo nguồn nhân lực ghép tạng chưa được luật hóa đầy đủ. Việc đăng ký hiến tạng còn rườm rà, khó tiếp cận, làm giảm cơ hội hiến ghép tự nguyện từ cộng đồng.

"Việc sửa đổi lần này cần được nhìn nhận như một nội dung đột phá thể chế, nhằm tạo nền tảng pháp lý nhân văn, khả thi, hiệu quả cho lĩnh vực y học tiên tiến đang cứu sống hàng nghìn người bệnh mỗi năm", Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nhấn mạnh.

Dự thảo luật mới được đưa ra trong bối cảnh các nghị quyết lớn của Bộ Chính trị đang thúc đẩy cải cách mạnh mẽ. Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

"Hiến, ghép mô, tạng là lĩnh vực y học công nghệ cao, rất cần một hành lang pháp lý thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong điều phối, quản lý danh sách chờ, phân bổ minh bạch và kết nối dữ liệu toàn quốc", Thứ trưởng Bộ Y tế cho hay.

Bên cạnh đó, theo ông, Nghị quyết số 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 về hội nhập quốc tế trong tình hình mới cũng đặt ra yêu cầu tiếp cận các chuẩn mực toàn cầu trong y tế, từ đó nâng cao chất lượng dịch vụ, bảo đảm phù hợp với thuần phong mỹ tục và điều kiện thực tiễn tại Việt Nam.

Luật đã "lạc nhịp" với thực tiễn

Theo PGS.TS Đồng Văn Hệ - Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia, Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức, Luật hiện hành chưa theo kịp năng lực phát triển của Việt Nam. Mỗi tháng có đến 5.000 người dân đăng ký hiến tạng thông qua nền tảng số, nhưng thực tế quy trình vẫn phức tạp, gây cản trở.

Theo PGS Hệ, cần thiết có chính sách rõ ràng về chi phí cho hoạt động ghép, với ba nguồn gồm bảo hiểm y tế, đóng góp của người nhận và ngân sách Nhà nước. Đặc biệt, yếu tố minh bạch phải được đặt lên hàng đầu.

Để đảm bảo sự công bằng, Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia sẽ triển khai hệ thống danh sách người chờ ghép công khai toàn quốc, do Bộ Y tế giám sát và cập nhật liên tục. "Tất cả các bệnh viện có thể truy cập hệ thống, theo dõi thông tin để đảm bảo việc phân bổ tạng minh bạch, công bằng và đúng người, đúng hoàn cảnh", ông nói.

Y bác sĩ cúi đầu tri ân người hiến tạng tại Bệnh viện Bạch Mai - Ảnh: Mai Thanh

Đồng quan điểm, TS.BS Nguyễn Trọng Khoa - Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh cho biết, dự thảo sửa đổi Luật lần này đề xuất đơn giản hóa quy trình chẩn đoán chết não, rút ngắn thời gian để tránh bỏ lỡ cơ hội hiến, ghép. Một hệ thống tổ chức điều phối hiến, ghép chuyên nghiệp và hiện đại sẽ được xây dựng, ứng dụng công nghệ số vào quản lý danh sách chờ và kết nối dữ liệu toàn quốc.

Dự thảo mới cũng quy định cụ thể nguyên tắc phân bổ mô, tạng. Ưu tiên trường hợp cấp cứu, trẻ em, người đang điều trị tại nơi có người hiến, sau đó đến các đối tượng khác theo danh sách chờ quốc gia. Mục tiêu là tối ưu hóa nguồn tạng hiến, đảm bảo công bằng và ngăn chặn tình trạng thương mại hóa.

Một trong những nội dung đáng chú ý là quy định nếu một người đã đăng ký hiến mô, tạng trước khi qua đời, sau khi được xác định chết não hoặc chết tim, cơ sở y tế có thể tiến hành lấy mô, tạng mà không cần thêm sự đồng ý của gia đình. Trong trường hợp chưa có thẻ đăng ký hiến, việc lấy mô, tạng vẫn cần sự đồng thuận bằng văn bản của người đại diện hợp pháp.

Các chuyên gia cho rằng, điều này thể hiện sự tôn trọng tối đa ý nguyện người hiến, phù hợp với thông lệ quốc tế và góp phần tháo gỡ vướng mắc pháp lý hiện nay.

Một điểm mở khác trong dự thảo là cho phép người dưới 18 tuổi được hiến tạng trong trường hợp chết não hoặc chết tim, nếu có sự đồng ý bằng văn bản của người đại diện hợp pháp. Theo các chuyên gia, đây là điều chỉnh hợp lý, góp phần mở rộng nguồn tạng quý giá, cứu sống thêm nhiều người bệnh đang mòn mỏi chờ đợi.

Nguyên Thảo