Đề Ngữ văn vào 10: Vì sao nhiều tỉnh chọn nghị luận xã hội cho phần làm văn?

Đến thời điểm này, phần lớn các địa phương trên cả nước đã tổ chức kỳ thi tuyển sinh 10, chỉ còn lại một số ít địa phương chưa tổ chức. Việc các địa phương tổ chức kỳ thi tuyển sinh 10 vào những ngày cuối tháng 5, đầu tháng 6 có nhiều thuận lợi.

Học sinh dự thi giảm bớt áp lực, phụ huynh cũng giảm bớt được một số chi phí học thêm cho con em mình. Hơn nữa, các địa phương cũng thuận lợi trong việc tổ chức kỳ thi và tuyển sinh đầu cấp để cuối tháng tập trung vào kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông.

Theo dõi kỳ thi tuyển sinh 10 năm nay- kỳ thi đầu tiên của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, người viết là giáo viên trung học cơ sở nhận thấy môn Ngữ văn của các tỉnh không khó. Phần lớn địa phương đều ra đề nghị luận xã hội ở phần viết (làm văn), rất ít địa phương ra vào phần nghị luận văn học.

Có lẽ việc ra đề nghị luận xã hội ở phần viết là cách an toàn nhất cho thí sinh dự thi và những học sinh có học lực còn chưa tốt có cái để viết, nếu ra ở phần nghị luận văn học có thể một bộ phận thí sinh dự thi sẽ gặp khó khăn.

Ảnh minh họa: N.T.T.

Phần viết (làm văn) của đề Ngữ văn ít ra vào phần nghị luận văn học

Đề thi tuyển sinh 10 của mỗi địa phương hiện nay có sự khác nhau về số câu hỏi, thang điểm cho phần đọc hiểu và phần viết (làm văn). Nhưng, dù cấu trúc như thế nào thì đề Ngữ văn cũng đều hướng đến tính an toàn vì đây là đề thi đại trà cho thí sinh ở các địa bàn khác nhau.

Thông thường, phần đọc hiểu ngữ liệu sẽ là bài thơ, đoạn thơ. Nếu ngữ liệu là thơ thì câu hỏi thường sẽ yêu cầu xác định về thể thơ; tìm từ miêu tả đối tượng, hoặc từ chỉ hình ảnh; thông điệp; chủ đề; tác dụng của biện pháp tu từ; câu cuối phần này là vận dụng, liên hệ hoặc nêu suy nghĩ của bản thân.

Nếu đoạn ngữ liệu là văn xuôi (chủ yếu là một đoạn trích) sẽ hỏi về ngôi kể; nhân vật chính; tìm từ chỉ đặc điểm, hình ảnh; xác định đề tài; xác định kiểu câu; câu cuối vận dụng, liên hệ trách nhiệm...

Phần đọc hiểu hiện nay thông thường có từ 4-5 câu và câu 1 và câu 2 là kiến thức nhận biết, câu này giáo viên vẫn thường nói vui là câu “biếu điểm” để thí sinh không bị điểm liệt.

Câu 3,4,5 là câu thông hiểu và vận dụng. Dù 3 câu này mức độ có khó hơn một chút so với phần nhận biết nhưng nhìn chung vẫn dễ làm để hướng đến điểm trung bình cho thí sinh.

Câu vận dụng cao là phần viết (làm văn) thường chiếm từ 40-60% sẽ là 1 bài văn nghị luận hoàn chỉnh, hoặc có thêm 1 câu viết đoạn. Hiện nay, lớp 9 có 2 kiểu bài cơ bản, đó là: nghị luận về tác phẩm văn học và nghị luận về một vấn đề cần giải quyết.

Trong 2 kiểu bài nghị luận này, nghị luận về một vấn đề cần giải quyết dễ viết và dễ lấy điểm hơn. Gần như học sinh nào cũng có thể viết được. Vì thế, cho dù ra về đề tài nào ở kiểu bài này thì thí sinh cũng dễ dàng đạt được 2-3 điểm (nếu câu này là 5.0 điểm) trở lên.

Nhưng, nếu cho phần nghị luận văn học, chắc chắn sẽ có một bộ phận học sinh gặp khó khăn. Bởi lẽ, ở lớp 9 học sinh học nhiều về văn học trung đại tương đối khó, như: thơ Đường luật; thơ song thất lục bát; thơ lục bát…và một số thể loại như truyện truyền kỳ; truyện thơ trung đại.

Nếu lấy một đoạn trong Truyện Kiều; Lục Vân Tiên; Chinh phụ ngâm…, người viết cho rằng sẽ có rất nhiều thí sinh không làm được, nhất là Truyện Kiều và Chinh phụ ngâm.

Cái khó là truyện có nhiều điển tích, nhiều từ Hán Việt, vận dụng nhiều thành ngữ, tục ngữ, ca dao (những kiến thức này học sinh khó nắm)…

Hơn nữa, độ lùi của thời gian quá xa nên ngay cả giáo viên nhiều người còn khó cảm được những đoạn ngoài sách giáo khoa thì học sinh lớp 9 sẽ không nhiều em hiểu được nội dung một cách sâu sắc để đưa vào bài viết.

Ngay cả việc ra một bài thơ, đoạn thơ, hoặc một đoạn truyện hiện đại ngoài sách giáo khoa thì nhiều học sinh cũng rất khó cảm vì thời gian làm chỉ 120 phút cho cả phần đọc hiểu và phần viết.

Đọc một bài thơ hay một đoạn truyện ngắn trong lúc làm bài thi nắm được nội dung đã là cả một chuyện không đơn giản và sẽ càng khó hơn khi yêu cầu phân tích chủ đề và nghệ thuật của tác phẩm, đoạn trích đó.

Dù chương trình 2018 hướng đến phát triển phẩm chất, năng lực nhưng nói thật phần viết mà yêu cầu viết bài nghị luận văn học với ngữ liệu ngoài sách giáo khoa là thách thức rất lớn cho đa số thí sinh dự thi.

Đề thi tuyển sinh 10 chọn nghị luận xã hội là giải pháp an toàn

Khác với trước đây, khi dạy và học chương trình 2006, phần viết (làm văn) của đề thi tuyển sinh 10 chủ yếu là nghị luận văn học vì ngữ liệu lấy trong sách giáo khoa nên các thí sinh chỉ tập trung ôn vào những tác phẩm đã học.

Nhưng, chương trình 2018 lại hoàn toàn khác, nhất là khi Bộ ban hành công văn 3175 về hướng dẫn dạy học, kiểm tra, thi cử đối với môn Ngữ văn.

Chính vì nghị luận văn học lấy ngữ liệu ngoài sách giáo khoa sẽ khó nên phần lớn các đề thi Ngữ văn trong kỳ thi tuyển sinh 10 của các tỉnh vừa qua chọn đề ở kiểu bài nghị luận xã hội. Cụ thể là bài nghị luận về một vấn đề cần giải quyết.

Với kiểu bài này, gần như học sinh nào cũng có thể viết được vì phần mở bài học sinh chỉ cần xác định được vấn đề nghị luận (đã có trong đề bài).

Phần thân bài giải thích được vấn đề, nêu được thực trạng, nguyên nhân, tác hại/ hậu quả và đưa ra những giải pháp cụ thể. Trong quá trình làm được triển khai theo các thao tác lập luận: giải thích- phân tích- chứng minh- bàn luận qua hệ thống luận điểm- lý lẽ- bằng chứng chặt chẽ, cụ thể, rõ ràng.

Phần kết bài khái quát được vấn đề; rút ra bài học cho bản thân là dễ dàng lấy điểm trung bình trở lên cho câu này.

Việc sở giáo dục, cụ thể là chuyên viên Ngữ văn của phòng giáo dục trung học lựa chọn kiểu bài này không sai vì đó là kiến thức chung của chương trình môn học mà cả 3 bộ sách giáo khoa đều đang dạy. Hơn nữa, việc ra kiểu bài nghị luận về một vấn đề cần giải quyết sẽ đáp ứng được yêu cầu về mặt điểm số của thí sinh không thấp.

Kỳ thi tuyển sinh 10 thì điểm cao hay thấp cũng lấy từ trên xuống dưới cho đến khi đủ chỉ tiêu đã duyệt. Tuy nhiên, nếu điểm thi có tỉ lệ trên trung bình nhiều thì không sao nhưng nếu tỉ lệ dưới trung bình cao thì phụ huynh, học sinh sẽ tâm tư, dư luận xì xào và tất nhiên người chịu trách nhiệm chính là chuyên viên Ngữ văn.

Cùng với đó, lãnh đạo ngành giáo dục địa phương tất nhiên phải giải trình về điểm số thấp. Khi họp với cán bộ quản lý các trường trung học phổ thông, chắc chắn điểm chuẩn đầu vào thấp thì họ cũng chất vấn, lên tiếng với lãnh đạo sở giáo dục.

Đặc biệt, kỳ thi tuyển sinh 10 năm nay là kỳ thi đầu tiên của chương trình 2018 nên các địa phương rất cẩn thận, cân nhắc để điểm số hài hòa. Nếu thấp quá sẽ dẫn đến rất nhiều vấn đề phát sinh có thể xảy ra.

Vì thế, đến thời điểm này, nhiều địa phương đã tổ chức kỳ thi tuyển sinh 10 lựa chọn kiểu bài nghị luận về một vấn đề cần giải quyết, chứ không phải nghị luận văn học trong kỳ thi năm nay cũng là điều dễ lý giải.

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

NGUYỄN THẾ TRUNG