Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao: ĐHCT kiến nghị 4 giải pháp

Cánh đồng ST25 của Cần Thơ - Ảnh : V.K.K

Chuyện từ những người trong cuộc

Không còn nằm trên trang giấy, Đề án 1 triệu ha lúa đã mang lại những thay đổi rõ rệt trong đời sống của các xã viên hợp tác xã (HTX) tại TP.Cần Thơ.

Ông Nguyễn Cao Khải - xã viên HTX Tiến Thuận (xã Thạnh Quới, TP.Cần Thơ), người đang canh tác 5ha lúa - phấn khởi chia sẻ sau một năm tham gia Đề án: "Chi phí đầu vào từ phân bón, thuốc trừ sâu đến giống lúa đều giảm mạnh. Đặc biệt, nếu HTX có hợp đồng với doanh nghiệp xuất khẩu, giá lúa đầu ra tăng thêm 200 đồng/kg, cao hơn thị trường khoảng 15%".

Ông Khải tính toán, nếu tận dụng luôn rơm vụ Đông Xuân làm nấm và phân hữu cơ, mỗi ha lúa (3 vụ/năm) có thể mang về thêm lợi nhuận từ 30 - 40 triệu đồng so với cách làm cũ.

Tương tự, ông Võ Văn Thạnh - Phó giám đốc HTX Nông nghiệp Hưng Lợi (xã Đại Ngãi) - cho biết, 46 hộ thành viên với 52 ha đất ruộng cũng đang hưởng lợi lớn. Nhờ giảm chi phí và tận dụng rơm rạ làm nấm, làm phân hữu cơ, trung bình mỗi năm xã viên lời thêm 40 - 50 triệu đồng/ha.

Tuy nhiên, ông Khải cũng thẳng thắn thừa nhận: "Thành bại nằm ở Ban giám đốc HTX. Nếu không tổ chức tốt, không cơ giới hóa đồng bộ và thiếu hợp đồng đầu ra thì xã viên rất dễ bị thiệt hại".

ĐHCT và Nhóm nghiên cứu AGRICTU: "Trụ cột tri thức" cho nông nghiệp xanh

Đại diện nhóm nghiên cứu AGRICTU, TS Võ Quang Minh, Chuyên ngành Hóa Nông học – ĐHCT cho rằng, trong bối cảnh sản xuất lúa gạo tại ĐBSCL chiếm 48% lượng phát thải ngành nông nghiệp, nhóm nghiên cứu AGRICTU đã đưa ra hệ giải pháp tổng thể để "xanh hóa" ngành lúa gạo.

Lần đầu tiên, thực trạng phát thải được "định lượng" một cách khoa học. ĐHCT ứng dụng phần mềm FarMoRe kết hợp phương pháp PRA và sử dụng "thùng thu khí thải" để đo lường chính xác lượng CH-4 và N-2O. Đây là cơ sở để lập bản đồ phát thải và đưa ra khuyến cáo canh tác chuẩn xác cho từng vùng sinh thái.

Phó chủ tịch UBND TP.Cần Thơ Trần Chí Hùng phát biểu sơ kết Đề án "1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp" - Ảnh: V.K.K

Nhà trường đã chuyển giao các quy trình "vàng" như: 1 phải 5 giảm (1P5G) và AWD (Tưới ngập khô xen kẽ) tích hợp cảm biến IoT. Giải pháp này giúp nông dân: giảm 42% lượng nước tưới; giảm 22% chi phí sản xuất; cơ giới hóa đạt 100% khâu làm đất và 95% khâu thu hoạch; hệ thống sấy tầng sôi giúp giảm thất thoát sau thu hoạch xuống dưới 10%.

Cùng với đó, kinh tế tuần hoàn - biến rơm rạ thành tiền, với 24 triệu tấn rơm rạ mỗi năm, ĐHCT chuyển giao công nghệ làm nấm và ủ phân hữu cơ. Các nghiên cứu sâu còn tạo ra tinh dầu cám gạo, thực phẩm chức năng từ gạo lứt, giúp đa dạng hóa nguồn thu cho người nông dân.

Những "điểm nghẽn" cần sớm chấn chỉnh

Dù hiệu quả kinh tế thấy rõ, nhưng thực tế triển khai vẫn bộc lộ những nút thắt mà ông Võ Văn Thạnh và các nhà khoa học trăn trở.

Cụ thể: chất lượng giống chưa đồng nhất - tỷ lệ sống thấp và khả năng kháng bệnh không ổn định do thời tiết là rào cản lớn; Nghịch lý mùa mưa - ông Thạnh chia sẻ thực tế đau xót khi "mùa mưa máy cuốn rơm bó tay", dẫn đến việc rơm rạ vụ 2 và 3 vẫn bị vùi hoặc đốt, gây phát thải metan cực lớn.

Phân hữu cơ làm từ rơm rạ - Ảnh: V.K.K

Liên kết "bẻ kèo" do mối liên kết giữa HTX và doanh nghiệp vẫn mang tính ngắn hạn, thiếu sự tin tưởng để chia sẻ lợi nhuận từ tín chỉ carbon. Năng lực MRV (Measurement, Reporting, and Verification - Đo đạc, Báo cáo, Thẩm định/Xác minh) còn chưa đạt yêu cầu, do Việt Nam vẫn thiếu hệ thống đo đạc phát thải chi tiết cấp ngành và đội ngũ cán bộ địa phương còn yếu về năng lực đo lường.

Hướng đi chiến lược cho năm 2026

Để Đề án 1 triệu ha bền vững, ĐHCT kiến nghị 4 giải pháp trọng tâm:

Chấn chỉnh công tác giống: ĐHCT sẽ phối hợp chặt chẽ với các Sở Nông nghiệp & Môi trường các địa phương cung ứng giống xác nhận đạt chuẩn quốc tế.

Bình ổn giá đầu vào, thực hiện chính sách "mua - bán" qua mô hình HTX để kéo giảm chi phí sản xuất, giữ vững sức cạnh tranh với gạo ngoại.

Hoàn thiện hạ tầng thủy lợi như ưu tiên đầu tư thủy lợi nội đồng để nông dân có thể chủ động thực hiện quy trình AWD (Kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ) một cách triệt để.

Số hóa bằng Blockchain: Minh bạch hóa quá trình giảm phát thải để xây dựng niềm tin trên thị trường tín chỉ carbon quốc tế.

Sự thành công của ông Khải, ông Thạnh tại Cần Thơ là minh chứng cho thấy: Khi khoa học của ĐHCT đi đôi với lợi ích kinh tế thực tế, nông dân sẽ sẵn sàng thay đổi.

Bước sang năm 2026, việc tháo gỡ các nút thắt về hạ tầng và cơ chế liên kết sẽ là chìa khóa để hạt gạo Việt Nam thực sự "cất cánh" với thương hiệu Xanh toàn cầu.

Văn Kim Khanh