ĐBQH Phan Đức Hiếu: Không để hộ kinh doanh 'sợ sai' cản đường chuyển đổi số

Trong bối cảnh Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) và các nghị quyết của Quốc hội yêu cầu chuyển toàn bộ hộ kinh doanh từ thuế khoán sang kê khai từ năm 2026, vừa qua, Báo Đại biểu Nhân dân đã tổ chức Tọa đàm “Hỗ trợ hộ kinh doanh kê khai thuế – Vai trò của nhà phát triển ứng dụng”.

Quang cảnh Tọa đàm "Hỗ trợ hộ kinh doanh kê khai thuế – vai trò của nhà phát triển ứng dụng”. Ảnh: Duy Thông

Việc chuyển toàn bộ hộ, cá nhân kinh doanh sang cơ chế tự khai, tự nộp theo doanh thu thực tế là một bước ngoặt lớn trong cải cách thuế. Theo Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, thách thức lớn nhất hiện nay không chỉ là thay đổi quy trình thuế mà là thay đổi tư duy tuân thủ; và ở đó, các nhà phát triển ứng dụng đóng vai trò “cầu nối” giúp hộ kinh doanh kê khai đúng, đủ, đơn giản và với chi phí hợp lý.

Từ nỗi lo trách nhiệm đến yêu cầu thay đổi tư duy

Phát biểu tại tọa đàm, đại biểu Phan Đức Hiếu thừa nhận những băn khoăn của hộ kinh doanh là hoàn toàn dễ hiểu khi phải chuyển từ cách nộp thuế quen thuộc đó là nộp khoán sang tự kê khai, tự chịu trách nhiệm. Thói quen “không đụng vào giấy tờ, sổ sách” khiến nhiều người lo lắng: Nếu kê khai sai, có bị xử phạt, bị “soi” trách nhiệm hay không; thủ tục mới liệu có quá phức tạp so với quy mô kinh doanh nhỏ lẻ của họ không.

Tuy nhiên, theo ông Hiếu, cốt lõi của cải cách thể chế lần này chính là thay đổi tư duy: Từ bị động sang chủ động. Khi chính sách đã rõ, mẫu biểu đã có, điều quan trọng nhất là hộ kinh doanh kê khai trung thực, chính xác theo đúng quy định. Khi đó, trách nhiệm pháp lý sẽ được đặt đúng chỗ, hộ kinh doanh không phải “sợ luật” nếu mình làm đúng luật, và cũng không nên đánh đồng nỗi lo thủ tục với tâm lý ngại minh bạch.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu phát biểu tại tọa đàm. Ảnh: Duy Thông

Ứng dụng cần đảm bảo “ai cũng có thể dùng được”

Từ góc nhìn của một nhà làm chính sách, đại biểu Phan Đức Hiếu cho rằng, nếu đã coi công nghệ là chìa khóa để thúc đẩy tuân thủ tự giác thì phần mềm dành cho hộ kinh doanh phải được thiết kế trên thực tế năng lực của chính họ chứ không phải trên kỳ vọng của kỹ sư công nghệ.

Đại biểu đặt vấn đề: Phần mềm muốn đi vào đời sống phải thực sự thân thiện, dễ dùng, “bất kỳ ai, ở trình độ nào cũng có thể sử dụng được”. Ứng dụng không chỉ hỗ trợ kê khai, lập hóa đơn, tổng hợp doanh thu mà còn cần giúp hộ kinh doanh trả lời những câu hỏi rất cụ thể: Chi phí được trừ là gì; doanh thu thực tế đã tiệm cận ngưỡng 500 triệu đồng/năm hay chưa; báo cáo theo quý, năm phải gửi khi nào; nếu nhầm lẫn thì cách điều chỉnh ra sao… Những tính năng này, nếu được thiết kế tốt, sẽ biến quá trình kê khai thuế vốn được coi là phức tạp thành thói quen quản lý sổ sách thường xuyên, rõ ràng.

Theo đại biểu, yêu cầu mới về kê khai thuế đòi hỏi sự chuyển đổi cả về “bản chất và trách nhiệm” của các bên liên quan. Hộ kinh doanh lâu nay quen với cơ chế thuế khoán, ít phải ghi chép chi tiết nên khi chuyển sang kê khai doanh thu, chi phí đầy đủ, nhiều người lo lắng: Ghi thế nào cho đúng, nhầm thì có bị xử phạt nặng không, chi phí cho việc thuê kế toán hay mua phần mềm có quá sức không.

Những băn khoăn này, theo đại biểu Phan Đức Hiếu là rất đáng chia sẻ, bởi xuất phát từ mong muốn “làm đúng” nhưng chưa có đủ công cụ và kỹ năng để thực hiện.

Đại biểu Phan Đức Hiếu cũng gợi ý, các nhà phát triển cần đặc biệt chú ý tới nhóm hộ kinh doanh có hạn chế về kỹ năng số, lớn tuổi, hoạt động ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Với những đối tượng này, yêu cầu về giao diện “ít chữ, nhiều biểu tượng”, thao tác tối giản, có hướng dẫn trực quan bằng video, thậm chí hỗ trợ trực tiếp qua tổng đài, sẽ quyết định việc ứng dụng có thực sự đi vào cuộc sống hay không.

Cùng với đó là vấn đề pháp lý: Nếu phần mềm được cơ quan có thẩm quyền kiểm định, chứng nhận khả năng kết nối, truyền - nhận dữ liệu với cơ quan thuế một cách chính xác, an toàn, thì hộ kinh doanh sẽ yên tâm hơn rất nhiều khi dựa vào hệ thống số thay vì ghi chép thủ công.

Không thể chỉ “ra quy định rồi để họ tự bơi”

Song song, các nhà phát triển ứng dụng cần coi hộ kinh doanh là đối tác lâu dài: Thiết kế sản phẩm thân thiện, chi phí hợp lý, bảo đảm pháp lý, sẵn sàng “cầm tay chỉ việc” trong giai đoạn đầu. Chỉ khi công nghệ thực sự xuất phát từ nhu cầu, nỗi lo và giới hạn năng lực của người dùng, nó mới trở thành đòn bẩy để hộ kinh doanh mạnh dạn minh bạch hóa hoạt động, tận dụng được những lợi ích mà cơ chế kê khai mang lại.

Đại biểu Phan Đức Hiếu nhiều lần nhấn mạnh, quan trọng nhất là mình cứ làm đúng, trung thực, chính xác thì không phải lo về trách nhiệm.

Theo ông, khi hộ kinh doanh hình thành thói quen ghi chép doanh thu, chi phí và kê khai đầy đủ, những rủi ro pháp lý sẽ giảm bớt đáng kể. Ở chiều ngược lại, nếu dữ liệu đã số hóa, được lưu trữ an toàn trên hệ thống và có thể tự động tổng hợp, lập tờ khai định kỳ, ngành thuế cũng sẽ giảm được chi phí quản lý, chuyển từ “đi kiểm tra, ấn định” sang “đối chiếu, hỗ trợ và cảnh báo sớm”.

Phương Anh