Dạy trẻ tự nhận biết, từ chối khi bị dụ dỗ, 'bắt cóc online, lừa đảo trực tuyến'

ThS. Đinh Văn Mãi nêu quan điểm, thực tế nhiều trẻ chưa được giáo dục đầy đủ về các dấu hiệu nguy hiểm, kỹ năng từ chối, ứng phó khi bị dụ dỗ, lừa đảo. (Ảnh NVCC)

Thời gian vừa qua, thông tin về các vụ lừa đảo qua mạng nhắm vào trẻ em, trẻ bị dụ dỗ bỏ nhà đi… đang gây hoang mang trong cộng đồng. Theo anh, đâu là những thủ đoạn phổ biến và đáng lo ngại nhất mà kẻ xấu đang sử dụng để tiếp cận và lừa đảo trẻ em cả trong đời thực lẫn trên không gian mạng hiện nay? Có lỗ hổng nào ở đây cần lấp đầy, thưa anh?

Trong thời đại số, nhiều thủ đoạn lừa đảo trẻ em ngày càng hiện diện mạnh mẽ trên không gian mạng. Tuy nhiên, các em thiếu những kỹ năng phòng vệ cần thiết. Một số thủ đoạn phổ biến, đáng lo ngại mà kẻ xấu đang sử dụng để tiếp cận và lừa đảo trẻ em trên không gian mạng có thể gồm giả danh người quen, thần tượng hay bạn học để tiếp cận trẻ thông qua tài khoản ảo, dùng chiêu bài “bạn bè thân thiết” hay “người cùng hoàn cảnh” để lôi kéo trẻ đến gặp mặt, bỏ nhà đi.

Đồng thời, một số đối tượng lợi dụng tâm lý ham chơi, thích quà để rủ rê, lôi kéo trẻ tham gia trò chơi điện tử, hứa hẹn phần thưởng, thậm chí yêu cầu trẻ cung cấp thông tin cá nhân…

Trong đời thực, đối tượng giả danh người thân nhờ đón trẻ, giả làm nhân viên trường học để tiếp cận. Ngoài ra, dụ dỗ trẻ bằng bánh kẹo, tiền bạc, đồ chơi. Một số đối tượng tiếp cận trẻ qua các hoạt động tưởng chừng như bình thường để làm quen, rồi dẫn dụ.

Qua các vụ việc gần đây, có thể thấy trẻ chưa được giáo dục đầy đủ về các dấu hiệu nguy hiểm, kỹ năng từ chối, ứng phó khi bị dụ dỗ. Nhiều phụ huynh chưa hiểu rõ hoạt động của mạng xã hội, app TikTok, YouTube, game online… nên không giám sát được hiệu quả. Trẻ hoặc phụ huynh không biết báo cáo ở đâu khi gặp tình huống nghi ngờ.

Vậy đối với nguy cơ bắt cóc trong môi trường thực tế, cha mẹ cần trang bị cho con những kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cơ bản nào để các em có thể tự nhận biết và thoát hiểm khi gặp tình huống nguy hiểm?

Khi tình trạng bắt cóc, dụ dỗ trẻ em ngày càng tinh vi, phụ huynh cần trang bị cho con những kiến thức và kỹ năng phòng vệ để trẻ có thể tự nhận biết, tự từ chối và tìm được sự giúp đỡ khi gặp tình huống nguy hiểm.

Đầu tiên, phụ huynh hướng dẫn trẻ ghi nhớ thông tin cơ bản về gia đình gồm tên đầy đủ cha mẹ, số điện thoại liên hệ cha mẹ hoặc người tin cậy, địa chỉ nhà, trường sau sáp nhập. Tiếp theo, phụ huynh cùng trẻ thiết lập nguyên tắc "không nhận - không ăn - không theo" khi cha mẹ chưa cho phép; nếu có nghi ngờ phải báo ngay cho cha mẹ biết.

Bên cạnh đó, phụ huynh rèn luyện cho trẻ kỹ năng hô hoán, tìm người trợ giúp trong tình huống bị lừa đảo, dụ dỗ hoặc bắt cóc. Phụ huynh sắm vai cùng trẻ thực hiện việc la lớn, rõ ràng, dứt khoát khi gặp nguy hiểm, đồng thời chạy về phía đông người, tìm người lớn đáng tin cậy để giúp đỡ.

Thầy giáo Đinh Văn Mãi và các em học sinh trong một tiết dạy kỹ năng. (Ảnh NVCC)

Nâng cao "sức đề kháng số" trên mạng

Nạn lừa đảo qua mạng ngày càng nhiều, với những chiêu trò ngày càng tinh vi. Cha mẹ cần làm gì để nâng cao "sức đề kháng" cho con trên không gian mạng? Những nguyên tắc sử dụng internet an toàn nào cần được dạy cho trẻ để tránh trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo trực tuyến?

Trong thời đại mà trẻ em lên mạng từ rất sớm qua điện thoại, máy tính bảng, máy tính, trang bị "sức đề kháng số" cho trẻ chính là hình thức bảo vệ chủ động nhất. Cha mẹ trao đổi cùng trẻ về quy tắc sử dụng thiết bị điện tử như thời gian dùng, không gian dùng; đồng thời có thể sử dụng các công cụ kiểm soát như Youtube Kids, Google Family Link…

Cha mẹ và trẻ cùng tìm hiểu về các thủ đoạn lừa đảo hiện nay để giúp trẻ cảnh giác. Đồng thời, cha mẹ cùng đồng hành với trẻ qua việc xem trẻ đang sử dụng những ứng dụng nào, từ đó định hướng cho trẻ cách sử dụng hiệu quả.

Bên cạnh đó, các bậc cha mẹ có thể ứng dụng nguyên tắc ABC để giúp trẻ sử dụng Internet an toàn, tránh trở thành nạn nhân của chiêu trò lừa đảo trực tuyến. Nguyên tắc ABC cụ thể như sau:

A là an toàn. Không tiết lộ thông tin cá nhân như địa chỉ, số điện thoại, trường học, hoặc thông tin gia đình trên mạng xã hội; Không kết bạn với người lạ, chỉ kết bạn với người đã biết ngoài đời thật hoặc có sự đồng ý từ bố mẹ; Không nhắn tin hay gửi thông tin, hình ảnh cá nhân cho người khác nếu không rõ mục đích; Không cung cấp mật khẩu với bất kỳ ai, kể cả bạn bè; Sử dụng mật khẩu khó đoán và định kỳ thay đổi mật khẩu 3 tháng hoặc 6 tháng 1 lần.

B là bình tĩnh. Bình tĩnh khi đọc thông tin trên mạng xã hội, không vội tin cũng như chia sẻ vì có những tin đồn, thông tin không chính xác; Không chia sẻ, bình luận khi thấy thông tin không chắn chắn là đúng; Không sử dụng ngôn ngữ xấu, xúc phạm trên mạng xã hội. Khi ai đó công kích, bình tĩnh xử lý với thái độ lịch sự, nhẹ nhàng; Khi gặp nội dung hoặc người lạ làm việc không thoải mái, hãy kể cho ba mẹ, thầy cô biết để giúp đỡ.

C là cẩn thận. Kiểm tra kỹ thông tin trước khi chia sẻ lên mạng xã hội, đảm bảo điều đó có ích, không làm ảnh hưởng xấu đến bất kỳ ai; Không click vào link hay các quảng cáo lạ, không rõ nguồn gốc; Không đăng tải quá nhiều thông tin, hình ảnh lên mạng xã hội kèm với gắn địa chỉ, hay tag tên của người khác khi chưa nhận được sự đồng ý; Tìm hiểu kỹ các hội, nhóm khi quyết định tham gia.

Ngoài việc trang bị kiến thức, cách cha mẹ giao tiếp và thấu hiểu con đóng vai trò như thế nào trong việc bảo vệ trẻ? Làm thế nào để xây dựng một mối quan hệ đủ tin cậy để trẻ sẵn sàng chia sẻ khi gặp vấn đề hoặc bị đe dọa, thay vì che giấu vì sợ hãi?

Bảo vệ trẻ em trong thời đại số không chỉ dừng lại ở việc dạy trẻ bài học nào mà cần tạo ra một mối quan hệ đủ tin cậy để trẻ dám chia sẻ khi cần. Khi cha mẹ giao tiếp và thấu hiểu con sẽ giúp con cảm nhận sự an toàn. Từ đó, trẻ không ngần ngại chia sẻ, cầu cứu khi bị đe dọa, lừa gặt hay gặp những rắc rối trên mạng cũng như ngoài đời.

Để xây dựng mối quan hệ đủ tin cậy, cha mẹ hãy giao tiếp cùng trẻ hàng ngày bằng những câu hỏi mở, gợi chuyện; tâm sự cùng trẻ để trẻ luôn cảm thấy ba mẹ đồng hành cùng mình; đặc biệt lắng nghe điều trẻ nói, câu chuyện trẻ kể mà không chỉ trích, phán xét; đồng thời cha mẹ cùng trẻ thảo luận các tình huống và cách xử lý tình huống khó khăn. Khi trẻ được lắng nghe, không phán xét sẽ là bước khởi đầu để xây dựng mối quan hệ tin cậy với ba mẹ.

Việc bảo vệ trẻ em không chỉ là trách nhiệm của gia đình. Theo anh, cộng đồng, nhà trường và các cơ quan chức năng cần phối hợp như thế nào để tạo ra một môi trường an toàn hơn cho trẻ, đồng thời nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng chống tội phạm cho cả trẻ em lẫn phụ huynh?

Bảo vệ trẻ em không phải là việc riêng của gia đình mà trách nhiệm chung của cả hệ thống xã hội từ gia đình, nhà trường, cộng đồng và các cơ quan chức năng. Để tạo ra môi trường an toàn cho trẻ, cần phối hợp đồng bộ nhiều giải pháp trong đó:

Gia đình là nền tảng quyết định đầu tiên và rất quan trọng. Phụ huynh cần dành thời gian thật sự chất lượng để đồng hành, lắng nghe và định hướng cho trẻ; hướng dẫn trẻ những kỹ năng sống thiết yếu từ sớm, không phó mặc hoàn toàn cho nhà trường.

Nhà trường là nơi trẻ phát triển các thói quen và hành vi đúng đắn. Vì vậy, nhà trường cần tích hợp các kỹ năng sống, giáo dục phòng chống xâm hại, lừa đảo, an toàn số cho học sinh trong chương trình chính khóa hoặc ngoại khóa.

Đồng thời, triển khai các dịch vụ công tác xã hội trong trường học cũng như đào tạo đội ngũ giáo viên nhận diện các dấu hiệu trẻ bị tổn thương tâm lý, bạo lực hoặc bị dụ dỗ. Không những vậy, nhà trường cần phối hợp chặt chẽ với phụ huynh để kịp thời xử lý các vấn đề của học sinh, tập huấn cho phụ huynh các kỹ năng để bảo vệ trẻ.

Khu phố, tổ dân phố cùng các đoàn thể địa phương cần được tập huấn nhận diện, xử lý các nguy cơ đối với trẻ; xây dựng trang thông tin chia sẻ hoặc giới thiệu dịch vụ hỗ trợ trẻ; xây dựng các câu lạc bộ kỹ năng sống, câu lạc bộ võ thuật... tại địa phương để giúp trẻ sinh hoạt, tìm hiểu về kỹ năng tự vệ.

Các cơ quan chức năng cần công khai xử lý nghiêm các vụ dụ dỗ, lừa đảo, xâm hại trẻ em nhằm tạo ra tính răn đe xã hội; phối hợp với nhà trường, địa phương để tổ chức truyền thông đến trẻ em các nội dung về an ninh mạng, các thủ đoạn lừa đảo qua mạng Internet; xây dựng kênh phản ứng nhanh hoặc trợ giúp nhanh để kịp thời hỗ trợ trẻ.

Sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường cùng cộng đồng và các cơ quan chức năng để bảo vệ trẻ em sẽ hiệu quả khi mỗi bên đều chủ động, xác định rõ vai trò và thực hiện hành động thực chất.

Hùng Thoa