Dạy - học nội dung giáo dục địa phương: Tích hợp tài liệu để không 'đứt gãy' kiến thức

Sau khi sáp nhập đơn vị hành chính, các trường phổ thông vẫn tiếp tục triển khai dạy học theo chương trình, sách giáo khoa hiện hành. Tuy nhiên, riêng với môn Giáo dục địa phương vốn gắn liền với đặc thù lịch sử, địa lý, văn hóa từng vùng, việc thay đổi, cập nhật trở thành một yêu cầu cấp thiết.

Tích hợp tài liệu sau sáp nhập: Không để kiến thức bị “đứt gãy”

Ở tỉnh Lâm Đồng, Sở Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Công văn số 569/SGDĐT-GDTrH để hướng dẫn các trường tổ chức dạy học nội dung Giáo dục địa phương cấp trung học cơ sở theo tinh thần tích hợp. Thay vì chờ đợi một bộ tài liệu mới hoàn chỉnh, các trường được chỉ đạo sử dụng tài liệu cũ của địa phương, đồng thời bổ sung thêm các nội dung liên quan đến tỉnh mới sau sáp nhập theo hướng dẫn của Sở.

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Bùi Thị Nga - Hiệu trưởng Trường THCS Đưng KNớ (xã Đam Rông 4, tỉnh Lâm Đồng) chia sẻ: "Ngay từ đầu năm học, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lâm Đồng đã ban hành công văn hướng dẫn sử dụng và tổ chức dạy học nội dung Giáo dục địa phương.

Sự chỉ đạo kịp thời này giúp chúng tôi không bị lúng túng, có định hướng rõ ràng để triển khai. Dù tài liệu chính thống chưa kịp biên soạn, giáo viên vẫn có căn cứ để dạy học theo tinh thần tích hợp. Hiện tại, nhà trường vẫn sử dụng tài liệu địa phương của địa phương mình sinh sống. Theo hướng dẫn của Sở, chúng tôi chỉnh sửa, giữ lại những điểm chính đặc trưng, đồng thời tích hợp một số nội dung chung của toàn tỉnh.

Chẳng hạn, ngoài nghề truyền thống, danh lam thắng cảnh tại xã, học sinh còn được giới thiệu thêm những địa danh nổi bật thuộc tỉnh Bình Thuận, Đắk Nông - những tỉnh đã hợp nhất thành Lâm Đồng hiện nay".

Học sinh Trường THCS Đưng KNớ tham gia tham gia hoạt động trải nghiệm trong giờ học Giáo dục địa phương. Ảnh: NVCC

Sau khi sáp nhập, Lâm Đồng trở thành tỉnh có diện tích lớn nhất cả nước, trải dài trên nhiều vùng địa hình, văn hóa khác biệt. Trong bối cảnh đó, việc xây dựng một hệ thống giáo dục thống nhất, đồng bộ là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo công bằng và nâng cao chất lượng dạy - học.

Nữ hiệu trưởng bày tỏ, thực hiện tích hợp trong dạy môn Giáo dục địa phương giúp kiến thức địa phương không chỉ bó hẹp trong phạm vi xã, tỉnh cũ mà được mở rộng ra toàn vùng, giúp học sinh có cái nhìn toàn diện hơn. Đây cũng là cách làm vừa kịp thời ứng phó khi chưa có tài liệu chính thống, vừa tạo cầu nối để sau này khi bộ tài liệu thống nhất được ban hành, học sinh và giáo viên không bị “đứt gãy” mạch học tập.

Tại thành phố Đà Nẵng, Sở Giáo dục và Đào tạo cũng đã nhanh chóng ban hành công văn hướng dẫn, xây dựng khung các chủ đề cụ thể cho từng khối lớp từ 6 đến 9.

Cô Nguyễn Thị Thanh Nga - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Nguyễn Phú Hường (xã Hòa Tiến, thành phố Đà Nẵng) chia sẻ: "Nhờ có hướng dẫn kịp thời, các trường không bị lúng túng trong triển khai. Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Đà Nẵng cũng có công văn tích hợp hai bộ sách. Họ đã xây dựng khung chủ đề cho các khối, rất bài bản.

Ví dụ có bài dạy về lịch sử thành phố Đà Nẵng, bài khác lại dạy về một địa danh ở tỉnh Quảng Nam (cũ). Công văn phân định rõ đâu là phần chung toàn tỉnh, đâu là phần riêng của từng địa phương nên giáo viên có căn cứ để thực hiện. Cách làm này cho phép vừa giữ lại những giá trị đặc trưng của từng địa phương cũ, vừa mở rộng kiến thức chung, giúp học sinh hiểu hơn về vùng đất đã hợp nhất”, cô Nga nói.

Cô Nguyễn Thị Thanh Nga nhấn mạnh, việc tích hợp không chỉ là giải pháp tình thế của riêng tỉnh nào, mà sẽ trở thành yêu cầu chung. Khi học sinh đã quen với cách học này thì những kiến thức đó sẽ trở thành hiểu biết chung của tỉnh mới, chứ không còn phân biệt tỉnh này hay tỉnh kia nữa. Hiện tại, Trường Trung học cơ sở Nguyễn Phú Hường vẫn dựa vào tài liệu cũ của Đà Nẵng và Quảng Nam, nhưng đó chỉ là bước chuyển tiếp để làm quen, tiến tới thống nhất lâu dài.

Cô Nguyễn Thị Thanh Nga - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Nguyễn Phú Hường. Ảnh: Website Trường.

Cơ hội và thách thức trong giảng dạy Giáo dục địa phương

Thực tế triển khai cho thấy, bên cạnh những thuận lợi trong việc mở rộng nội dung, việc tích hợp cũng đặt ra không ít thách thức cho giáo viên và học sinh. Ở một mặt, đây là dịp để học sinh được mở rộng vốn hiểu biết, tiếp cận văn hóa, lịch sử, địa lý của một không gian rộng lớn hơn, đa dạng hơn. Nhưng ở mặt khác, khối lượng kiến thức tăng thêm, cách tiếp cận mới cũng đòi hỏi giáo viên phải nỗ lực nhiều hơn để biến những bài học vốn khô khan thành những trải nghiệm hấp dẫn, gần gũi với đời sống học sinh.

Thầy Nhữ Quốc Tuấn Nam - Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở Năng Khả (xã Nà Hang, tỉnh Tuyên Quang) cho biết, đến thời điểm này, tỉnh vẫn chưa có công văn hay hướng dẫn chính thức về môn Giáo dục địa phương. Tuy nhiên, nhà trường đã chủ động chuẩn bị từ sớm.

"Giáo viên tự tìm hiểu tài liệu về Hà Giang cũ, sau đó chọn lọc những điểm nổi bật để tích hợp vào tiết học. Nội dung chính vẫn xoay quanh giáo dục địa phương tại xã nơi học sinh đang sinh sống. Ngoài ra, chúng tôi bổ sung thêm những nét văn hóa, lịch sử tiêu biểu của tỉnh Tuyên Quang hiện hành để các em có cái nhìn rộng hơn.

Để tạo sự hứng thú, trường còn mời nghệ nhân hát then đến biểu diễn, truyền dạy những làn điệu truyền thống, giúp học sinh hiểu, yêu và biết cách quảng bá văn hóa quê hương. Do điều kiện vùng cao, việc tổ chức cho các em đi xa trải nghiệm, du lịch gặp nhiều hạn chế, nên nhà trường chú trọng đổi mới hình thức dạy học ngay tại chỗ”, thầy Nam chia sẻ.

Theo thầy Nam, khó khăn lớn nhất hiện nay là giáo viên phải tiếp cận thêm nhiều kiến thức mới, tìm tòi để làm bài giảng hấp dẫn và phù hợp với học sinh vùng cao. Ngược lại, thuận lợi là nguồn tư liệu về Hà Giang khá phong phú, dễ dàng tra cứu trên internet.

Thầy Nhữ Quốc Tuấn Nam - Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở Năng Khả. Ảnh: Website Trường.

Đồng tình với ý kiến trên, cô Nguyễn Thị Thanh Nga chia sẻ rằng, với giáo viên, việc tiếp cận kiến thức mới có thể thuận lợi hơn nhờ kinh nghiệm sống và khả năng tìm hiểu. Nhưng đối với học sinh, vốn hiểu biết còn hạn chế, việc tiếp thu kiến thức rộng hơn sẽ khó khăn hơn.

“Ở ngay thành phố Đà Nẵng, có nhiều em còn chưa nắm hết địa phương mình, nói gì đến việc hiểu hết về tỉnh Quảng Nam cũ. Nhưng vì đây chỉ là môn tìm hiểu, không tính điểm, nên mục tiêu chính vẫn là để học sinh yêu địa phương, biết thêm kiến thức để quảng bá quê hương nên chúng tôi không đặt nặng lên học sinh”, cô nói.

Khó khăn là có, nhưng thuận lợi cũng rõ rệt. Cô Thanh Nga cho biết, việc mở rộng nội dung giúp tiết học sinh động hơn, khơi gợi sự hứng thú của học sinh. Nếu trước đây các em chỉ quen với kiến thức quen thuộc về Đà Nẵng, đôi khi nhàm chán, thì nay khi được học thêm về Hội An và nhiều nét văn hóa đặc sắc của tỉnh Quảng Nam cũ, các em tỏ ra tò mò, thích thú hơn, từ đó chủ động tìm hiểu sâu hơn về quê hương rộng lớn của mình.

"Bên cạnh đó, để hỗ trợ giáo viên cần có tài liệu chính thống, chuẩn hóa. Thực ra tài liệu địa phương thì rất dễ tìm, lên mạng cũng có nhiều. Nhưng cần được chuẩn hóa, có nguồn chính thống. Ngoài bộ tài liệu giáo dục địa phương, Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Đà Nẵng nên có thêm kho học liệu chung, tổng hợp danh lam thắng cảnh, làng nghề… để giáo viên tiện khai thác.

Không chỉ vậy, nếu có thêm nguồn lực, việc xây dựng học liệu số hay trải nghiệm tham quan 3D cũng là hướng đi cần thiết. Những công cụ này sẽ giúp học sinh vùng sâu, vùng xa có cơ hội “du lịch online”, mở rộng vốn hiểu biết, khơi dậy niềm tự hào và tình yêu quê hương”, nữ hiệu trưởng góp ý.

Có thể thấy, dù còn nhiều khó khăn, nhưng việc tích hợp tài liệu Giáo dục địa phương sau sáp nhập không chỉ giúp duy trì mạch kiến thức, mà còn tạo cơ hội để học sinh được tiếp cận một bức tranh rộng mở hơn về văn hóa, lịch sử và địa lý quê hương.

Về phía cô Bùi Thị Nga, cô cũng nhận định việc tích hợp nhiều nguồn tài liệu đặt ra không ít khó khăn cho đội ngũ nhà giáo. Khối lượng kiến thức vốn vừa sức thì nay phải gánh thêm nội dung mới, chắc chắn khiến việc soạn kế hoạch giảng dạy nặng nề hơn.

“Giáo viên vất vả hơn một chút khi xây dựng kế hoạch giáo dục, nhưng đó cũng là bước đệm để các thầy cô làm quen, có sự chuẩn bị trước khi tài liệu chính thức ra đời. Học sinh cũng được làm quen và có trải nghiệm mới, hứng thú hơn khi tiếp cận với các kiến thức mới.

Để giảm áp lực, nhà trường tìm cách tổ chức linh hoạt như lồng ghép kiến thức mới vào tiết học dưới dạng giới thiệu, tham quan trải nghiệm hoặc hoạt động ngoại khóa. Học sinh vì thế không chỉ tiếp thu kiến thức trên lớp mà còn được trực tiếp tìm hiểu nghề truyền thống, điểm đến du lịch, phong tục tập quán ở nhiều địa bàn khác nhau.

Từ góc độ quản lý, Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lâm Đồng đã tổ chức các buổi tập huấn chuyên môn, hướng dẫn cụ thể cách sử dụng công văn để triển khai. Những khó khăn phát sinh trong thực tiễn giảng dạy cũng được cán bộ Sở kịp thời tháo gỡ.

Cô Nga cho biết, ngay từ đầu năm, trong đợt tập huấn chuyên môn, nội dung về Giáo dục địa phương đã được lồng ghép để thầy cô nắm bắt. Nhờ đó, giáo viên có cơ sở điều chỉnh và yên tâm hơn khi lên lớp.

Điều quan trọng hơn, việc mở rộng phạm vi kiến thức không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội. Học sinh Lâm Đồng giờ đây không chỉ biết đến nghề dệt thổ cẩm, chè, cà phê hay các danh lam thắng cảnh vốn quen thuộc, mà còn hiểu thêm về văn hóa Chăm Pa ở Bình Thuận, hay đặc điểm địa lý - kinh tế của vùng Tây Nguyên thuộc Đắk Nông. Điều này giúp các em mở rộng tầm nhìn, bồi đắp niềm tự hào về quê hương tỉnh mới.

"Tuy vậy, để việc dạy học đạt hiệu quả, cần sớm có một bộ tài liệu chính thống, thống nhất, vừa kế thừa giá trị của từng địa phương, vừa đảm bảo tính liền mạch giữa các cấp học. Về phía giáo viên, chúng tôi rất mong được hỗ trợ thêm tài liệu chuẩn hóa để có thể gắn vào tiết học một cách hệ thống, chặt chẽ hơn”, cô Nga đề xuất.

Có thể nói, Giáo dục địa phương sau sáp nhập là một “bài toán kép”: vừa giữ được đặc sắc vùng miền, vừa tạo sự thống nhất trên phạm vi tỉnh mới. Bài toán ấy đặt thêm áp lực cho giáo viên, nhưng cũng mở ra cơ hội lớn để học sinh được trải nghiệm và thấu hiểu văn hóa, lịch sử, địa lý một cách rộng mở, phong phú hơn.

Ngọc Huyền