Đầu tư mạnh cho nguồn nhân lực kiểm toán số

Trong bối cảnh chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) vào nghiệp vụ kiểm toán là một xu thế bắt buộc và tất yếu trên phạm vi toàn cầu, áp dụng cho Kiểm toán Nhà nước (KTNN) cũng như các doanh nghiệp kiểm toán. Phó Cục trưởng Cục CNTT, KTNN Phạm Huy Thông chia sẻ tại tọa đàm “Đột phá chiến lược - vững bước tương lai kiểm toán số”, do Báo Kiểm toán tổ chức sáng 5/12.

KTNN đã thí điểm ứng dụng AI vào hoạt động kiểm toán. Ảnh TL

Đối với KTNN, việc ứng dụng CNTT càng có ý nghĩa quan trọng. Ông Thông phân tích, thời gian qua, khối lượng công việc của kiểm toán viên tăng lên rất lớn. Theo lộ trình, giai đoạn 2021 - 2026 và tiến tới 2030, KTNN sẽ tập trung kiểm toán hoạt động và kiểm toán môi trường. Sự thay đổi mô hình chính quyền địa phương từ ba cấp sang còn hai cấp khiến đầu mối kiểm toán tăng lên, tạo ra khối lượng công việc rất lớn cho các KTNN khu vực. Đồng thời, áp lực phải hoàn thành kiểm toán ngân sách địa phương trước ngày 30/6 hàng năm đòi hỏi KTNN phải có những giải pháp công nghệ để tối ưu hóa hiệu suất làm việc.

Mặt khác, KTNN đang chuyển đổi mạnh mẽ phương pháp kiểm toán theo xu hướng của thế giới - chuyển từ hậu kiểm sang tiền kiểm, từ kiểm toán chọn mẫu sang kiểm toán toàn diện. Điều này giúp nâng cao chất lượng các báo cáo kiểm toán song khối lượng công việc tăng lên, đòi hỏi phải ứng dụng CNTT. Bởi những lẽ đó, KTNN xác định ứng dụng CNTT và chuyển đổi số là một trong ba trụ cột chiến lược trong thời gian tới.

Không chỉ đối với KTNN, doanh nghiệp kiểm toán cũng đẩy mạnh chuyển đổi số. Phó Tổng giám đốc Công ty PwC Việt Nam Đỗ Đức Hậu thông tin, đơn vị đã xây dựng, áp dụng và triển khai nhiều thế hệ phần mềm kiểm toán. 100% các cuộc kiểm toán phải được thực hiện qua phần mềm kiểm toán; cơ bản đã số hóa toàn bộ 100% hồ sơ kiểm toán và chỉ giữ lại rất ít chứng từ/hồ sơ giấy. Mỗi năm, đơn vị thực hiện trên 2.000 cuộc kiểm toán khác nhau. Nhờ áp dụng AI trong phân tích, giám sát, cải thiện hệ thống kiểm soát và đo lường được các chỉ số về chất lượng của doanh nghiệp kiểm toán đã kịp thời đưa ra cảnh báo hoặc có biện pháp xử lý kịp thời.

Dù vậy, chuyển đổi số, ứng dụng CNTT trong hoạt động kiểm toán vẫn còn gặp khó khăn. Ông Phạm Huy Thông xác nhận, dù KTNN rất thuận lợi trong việc kết nối dữ liệu với các bộ, ban, ngành nhưng việc kết nối đó tiềm ẩn nhiều rủi ro an toàn, an ninh, bảo mật. Một khó khăn nữa là về hạ tầng. Để đưa AI vào hoạt động kiểm toán đòi hỏi một hạ tầng rất mạnh, đặc biệt là máy chủ để chạy ứng dụng AI, nhưng việc này cần thời gian và phải rất cẩn thận trong triển khai. Ngoài ra, việc thiếu những chuyên gia giỏi, nhân sự đầu ngành về lĩnh vực CNTT cũng là một rào cản.

Đặt con người là yếu tố trung tâm

Dẫn kinh nghiệm quốc tế, ông Đỗ Đức Hậu cho rằng, để một cơ quan kiểm toán hay một doanh nghiệp kiểm toán có thể vượt qua thách thức, tối ưu hóa giá trị mang lại từ quá trình chuyển đổi số và ứng dụng AI, việc xây dựng chiến lược và lộ trình là chưa đủ. Các tổ chức cần bảo đảm ba yếu tố cốt lõi, bắt đầu từ việc đặt yếu tố con người là trung tâm của mọi thay đổi.

“Dù công nghệ có phát triển đến đâu, trách nhiệm cuối cùng vẫn thuộc về kiểm toán viên. Không một công nghệ hay AI nào có thể thay thế trách nhiệm của con người đối với báo cáo kiểm toán”. Nhấn mạnh như vậy, ông Hậu cho rằng, con người phải luôn giữ vai trò trung tâm; chỉ khi đội ngũ CNTT và kiểm toán viên sở hữu năng lực, tư duy, chuyên môn cao mới có thể tận dụng tối đa ưu thế do AI mang lại. Muốn vậy, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào nguồn nhân lực, từ việc tuyển dụng chất lượng cao đến các chương trình đào tạo chuyên sâu nhằm bảo đảm sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa nghiệp vụ kiểm toán và kỹ thuật công nghệ.

Song song, cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng CNTT. Thay vì thiết kế các chương trình AI một cách riêng lẻ, rất tốn kém và tiềm ẩn rủi ro về bảo mật, cơ quan kiểm toán phải xây dựng một hệ thống tổng thể, liền mạch xuyên suốt toàn bộ quy trình kiểm toán.

Một yếu tố quan trọng nữa là bất kỳ công cụ AI nào được áp dụng cũng phải bảo đảm tính đáng tin cậy tuyệt đối, tức phải được đào tạo dựa trên bộ dữ liệu chất lượng cao và được cập nhật thường xuyên. Do vậy, cơ quan kiểm toán hoặc doanh nghiệp kiểm toán cần thiết lập một quy trình chính thức, chặt chẽ về việc phát triển, kiểm thử, phê duyệt và thường xuyên cập nhật các công cụ AI.

Theo lộ trình, bắt đầu từ 2027 - 2030 sẽ triển khai toàn ngành kiểm toán về việc ứng dụng CNTT vào nghiệp vụ kiểm toán. Ông Phạm Huy Thông xác nhận, hiện Cục CNTT đã chủ động xây dựng về mặt kỹ thuật xong 5 Agent AI. Hiện, Cục phối hợp với đơn vị chuyên môn của ngành để đào tạo, huấn luyện và đầu năm sau sẽ đưa vào áp dụng.

KTNN cũng đã phê duyệt Dự án Chuyển đổi số và ứng dụng AI trong ngành kiểm toán, bắt đầu triển khai từ 2026 và kết thúc vào cuối 2027. Dự án này sẽ thiết kế một chiến lược kiến trúc tổng thể về xây dựng kho dữ liệu cho toàn ngành và tích hợp những Agent AI cho các nghiệp vụ chuyên môn riêng biệt.

Minh Châu