Dầu mỏ, trừng phạt và trật tự năng lượng mới

Dầu thô Nga giá rẻ không chỉ là một món hời thương mại. Việc bất chấp áp lực từ Mỹ để tiếp tục mua dầu giúp mỗi nước đạt được mục tiêu kinh tế, đồng thời khẳng định tầm nhìn chung về một trật tự đa cực vượt lên trên sự thống trị của đồng đô la.

Năng lượng định hình lại liên kết chính trị

Cuộc chiến của Nga ở Ukraine, kéo theo đó là các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây đối với dầu mỏ của Nga khiến dòng chảy vàng đen buộc phải chuyển hướng tới những điểm đến mới. Xu hướng này vô hình trung đã biến thương mại năng lượng thành một nền tảng cho liên kết chính trị.

Giá dầu thô vô cùng “phải chăng” của Nga đã gắn kết Trung Quốc chặt chẽ hơn với Moscow và đưa Ấn Độ vào cuộc chơi, tạo ra một mối liên kết năng lượng mới nổi thách thức các lệnh trừng phạt và ảnh hưởng của Mỹ và phương Tây. "Mối liên kết năng lượng" này không hẳn là một quan hệ đối tác được thể chế hóa mà là sự hội tụ của các lợi ích vật chất cụ thể và những mục tiêu về một trật tự đa cực.

Dòng chảy dầu đang được định hướng lại

Thông điệp này được thể hiện rõ tại Hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) diễn ra vào tháng 9/2025 tại Thiên Tân. Tại đó, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Tổng thống Nga Vladimir Putin và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi xuất hiện cùng nhau, cho thấy sự đoàn kết và đằng sau đó là sự phụ thuộc chiến lược.

Trên thực tế, dầu mỏ Nga đang phụ thuộc vào hai khách hàng năng lượng lớn nhất, và dầu thô giá rẻ đã trở thành tín hiệu chính trị về sự sẵn sàng của Trung Quốc và Ấn Độ trong việc thách thức chế độ trừng phạt của Washington.

Nguồn: Globely News

Quá trình tái định hướng dòng chảy dầu mỏ này có quy mô vô cùng đáng chú ý: Trung Quốc mua hơn 100 triệu tấn dầu thô Nga vào năm 2024, gần 1/5 tổng nhập khẩu dầu của nước này. Ấn Độ, trước đây chỉ là khách hàng nhỏ, đã nhập khoảng 140 tỷ USD dầu Nga từ năm 2022 đến giữa năm 2025. Cả hai hiện chiếm phần lớn xuất khẩu dầu thô của Nga, đồng thời hưởng mức chiết khấu lớn so với dầu Trung Đông.

Hợp tác trong cạnh tranh

Liên kết năng lượng mới nổi này đánh dấu sự hội tụ lợi ích giữa ba cường quốc vốn có quan hệ song phương nhiều bất ổn. Cạnh tranh Trung - Ấn tuy chưa biến mất, nhưng nhu cầu chung về năng lượng giá phải chăng và trải nghiệm chung về áp lực thương mại từ Mỹ tạo động lực cho mối quan hệ hợp tác hạn chế. Ấn Độ phải đối mặt với thuế trừng phạt của Mỹ liên quan đến việc nhập dầu Nga, trong khi Trung Quốc đối diện một loạt thuế và trừng phạt từ Washington. Trong bối cảnh đó, thương mại năng lượng trở thành nền tảng để khẳng định chủ quyền trước sự bất kỳ sức ép bên ngoài nào.

Những thay đổi này làm suy yếu ảnh hưởng của phương Tây, đồng thời gắn năng lượng vào diễn ngôn đa cực do Trung Quốc dẫn dắt và được BRICS ủng hộ, bao gồm tiến trình phi đô la hóa và phát triển cơ chế tài chính thay thế. Tuyên bố của Trung Quốc và Nga, cùng các tuyên bố của BRICS, ngày càng khẳng định quan hệ năng lượng là một bằng chứng của một trật tự đa cực mới. Ấn Độ cũng khai thác những tuyên ngôn này, nhưng với cách tiếp cận có chọn lọc nhằm duy trì tự chủ chiến lược.

Từ liên kết năng lượng tới liên kết tài chính

Các lệnh trừng phạt đã khiến khía cạnh tài chính gắn bó chặt chẽ với khía cạnh năng lượng. Nga bắt đầu thử nghiệm thanh toán bằng nhân dân tệ, và thận trọng hơn, bằng rupee. Trung Quốc thúc đẩy renminbi thông qua các hợp đồng dầu thô ở Thượng Hải và sự nổi lên của khái niệm “đồng yên dầu mỏ”.

Những thỏa thuận này đa dạng hóa các lựa chọn của Trung Quốc và bảo vệ hoạt động thương mại năng lượng của nước này khỏi các lệnh trừng phạt dựa trên đồng đô la. Tuy nhiên, những thử nghiệm này phần lớn mang tính biểu tượng, bởi đồng đô la Mỹ vẫn chiếm ưu thế trong thanh toán toàn cầu.

Hội nghị thượng đỉnh SCO 2025 đã củng cố nhận thức về xu hướng này. Các thỏa thuận năng lượng từng được xem là những giao dịch thực dụng đang ngày càng mang tính chính trị, phản ánh một trật tự mà ưu tiên của Mỹ ít được chú trọng hơn. Mặc dù không có thỏa thuận năng lượng chính thức nào, tính biểu tượng của hội nghị thượng đỉnh đã củng cố nhận thức về sự liên kết.

Sự mong manh của trật tự mới

Trật tự liên kết năng lượng đang nổi lên này không phải không có điểm yếu. Bất chấp sự phụ thuộc của Nga vào Trung Quốc và Ấn Độ, Moscow vẫn giữ được lợi thế - khả năng điều chỉnh chiết khấu, chuyển hướng nguồn cung. Dầu thô giá rẻ có lợi cho Ấn Độ nhưng có nguy cơ làm gia tăng căng thẳng với Washington. Việc Trung Quốc phụ thuộc quá nhiều vào một nhà cung cấp trong diện bị trừng phạt làm gia tăng rủi ro trừng phạt thứ cấp và làm phức tạp thêm hành động cân bằng của nước này trong ngoại giao toàn cầu.

Trung Quốc: linh hoạt, đa tầng

Chiến lược an ninh năng lượng của Trung Quốc đã được tái cấu trúc theo hướng tăng cường khả năng chống chịu. Bắc Kinh đã tăng cường các hợp đồng dài hạn với Nga, Ảrập Xêút và Iran, duy trì cổ phần có chọn lọc và cho vay được hỗ trợ bằng năng lượng tại Nam Bán cầu, đồng thời mở rộng ảnh hưởng của mình đối với các chuẩn mực định giá và cơ chế thanh toán. Trung Quốc tìm kiếm khả năng phục hồi vượt ra ngoài nguồn cung dầu thô, xây dựng sự dự phòng trên khắp các chuỗi giá trị nhiên liệu hóa thạch và năng lượng xanh, cũng như các cơ sở hạ tầng tài chính làm nền tảng cho thương mại năng lượng toàn cầu, bảo vệ nước này khỏi sự biến động của thị trường và ảnh hưởng của các lệnh trừng phạt của Mỹ.

Ấn Độ: chiến lược tự chủ

Trong khi đó, với Ấn Độ, dầu thô Nga giá rẻ đã giúp đáp ứng cơn khát năng lượng của nước này từ năm 2022, khi các lệnh trừng phạt của phương Tây chuyển hướng dầu thô của Moscow sang các thị trường châu Á. Phản ứng cơ hội ban đầu đã phát triển thành một tuyên bố về quyền tự chủ chiến lược, ngay cả khi nó chịu áp lực ngày càng tăng từ Washington, đỉnh điểm là các mức thuế trừng phạt dưới thời Tổng thống Mỹ Donald Trump. Các quan chức Ấn Độ, đáng chú ý là Bộ trưởng Ngoại giao S Jaishankar, đã bảo vệ những mặt hàng nhập khẩu này, nhấn mạnh an ninh năng lượng và quyền hành động độc lập trước áp lực của phương Tây.

Cách tiếp cận của New Delhi đối với việc phi đô la hóa thận trọng hơn so với Moscow hay Bắc Kinh. Những nỗ lực mở rộng thanh toán bằng đồng rupee đã gặp phải trở ngại do Moscow lo ngại về khả năng sử dụng hạn chế của số dư rupee tích lũy, với hầu hết các giao dịch vẫn được thanh toán bằng đô la Mỹ hoặc đồng dirham UAE. Ngược lại, Trung Quốc đã tích cực thúc đẩy thanh toán bằng đồng nhân dân tệ và biểu tượng của đồng yên dầu mỏ, đưa thương mại năng lượng vào một chiến lược phục hồi rộng lớn hơn. Mặc dù cả hai nước đều được hưởng lợi từ việc chuyển hướng dầu thô của Nga, nhưng họ lại điều hướng khía cạnh tài chính của thế giới đa cực theo những cách tinh tế.

Những gì đang nổi lên vượt ra ngoài ranh giới cũ giữa trao đổi thương mại và phòng ngừa rủi ro theo chủ nghĩa trọng thương: dầu mỏ, từ lâu là mặt hàng bị chính trị hóa nhiều nhất, đã trở thành công cụ chính trị trong việc tạo nên đa cực.

Quốc Đạt