Đau đáu với hành trình phục dựng đầu sư tử cổ

Em nhỏ chăm chú quan sát mô hình đầu sư tử tại đình Kim Ngân. Ảnh: An Nhiên

Lễ hội Trung thu Phố cổ 2025 của phường Hoàn Kiếm (TP Hà Nội) có nhiều hoạt động văn hóa truyền thống hấp dẫn. Một trong số đó là hoạt động giới thiệu dự án phục dựng đầu sư tử cổ của nhà nghiên cứu Kevin Vương do Ban quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội tổ chức.

Đầu sư tử Bắc Bộ vốn là món đồ chơi trung thu truyền thống, từng gắn bó với ký ức tuổi thơ nhiều thế hệ. Khác với đầu lân Nam Bộ chịu ảnh hưởng người Hoa, đầu sư tử Bắc Bộ mang đậm dấu ấn sáng tạo người Việt, đặc biệt là đôi lông mày cá chép - biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Sau nhiều biến động của thời gian, hình ảnh này ngày càng mai một và dễ bị nhầm lẫn. Với sự nghiên cứu và phục dựng của nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương, dựa trên tư liệu từ Bảo tàng Pháp và Viện Viễn Đông Bác Cổ Việt Nam, đầu sư tử Bắc Bộ bằng mây tre, giấy dó, sơn ta đã được phục dựng một cách sống động và chân thực.

Để thực hiện dự án này, nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương đã trải qua chặng đường 5 năm nghiên cứu, sưu tầm với nhiều thử thách. Chia sẻ về những khó khăn trong hành trình này, nhà nghiên cứu Kevin Vương cho biết, khó khăn lớn nhất khi thực hiện dự án là việc tìm lại hình ảnh đầu sư tử Bắc Bộ, một nét đặc trưng của trung thu miền Bắc nhưng đã dần bị mai một. Hiện nay, trong nhiều lễ hội, đám cưới hay sự kiện khai trương, loại đầu lân miền nam, vốn bắt nguồn từ văn hóa người Hoa ở Chợ Lớn lại phổ biến hơn.

Do có thời gian làm việc ở nước ngoài nên Kevin Vương đã tranh thủ cơ hội nghiên cứu, tìm hiểu về những chiếc đầu sư tử cổ của Việt Nam được lưu giữ tại các bảo tàng lớn. Anh chia sẻ, năm 2021, trong thời gian làm việc tại Pháp, anh đã tìm đến một bảo tàng tại đây để nghiên cứu về chiếc đầu sư tử cổ của Việt Nam. Đó là chiếc đầu sư tử được mang sang Pháp năm 1931, khi mà các nhân viên người Pháp của Viện Viễn Đông Bác Cổ đi thu mua rất nhiều đồ chơi trung thu để mang sang Pháp trưng bày. Sau đó, cùng với nhiều hiện vật châu Á khác, chiếc đầu sư tử được lưu giữ trong kho của bảo tàng cho đến tận hôm nay và chưa từng được trưng bày.

Tuy có trong tay những tư liệu và kiến thức nhất định, nhưng việc tái hiện chiếc đầu sư tử Bắc Bộ vẫn rất khó. Các nghệ nhân thủ công truyền thống hầu hết đã không còn theo nghề, những người còn làm thì lại quen với tạo hình đầu lân miền Nam. Để họ làm được theo dáng vẻ sư tử Bắc Bộ đúng như mong muốn của Kevin Vương là điều không dễ dàng. “Tôi đã phải vừa làm việc từ xa, vừa trực tiếp ở xưởng, liên tục thử nghiệm, học hỏi từ nhiều mẫu khác nhau. Chỉ sau rất nhiều lần trao đổi, chỉnh sửa, tôi mới có thể cùng họ đi đến hình dáng một chiếc đầu sư tử Bắc Bộ như hôm nay”, nhà nghiên cứu Kevin Vương nhấn mạnh.

Nhà nghiên cứu Kevin Vương đang chia sẻ về dự án phục dựng đầu sư tử cổ tại đình Kim Ngân (Hoàn Kiếm, Hà Nội). Ảnh: An Nhiên

TS Nguyễn Hồng Ngọc, giảng viên Trường đại học UIT (Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) nhận định: “Nhà nghiên cứu Kevin Vương đã thành công tái hiện và bảo tồn di sản ở trạng thái nguyên gốc, đó là điều vô cùng quý giá khi vốn di sản đang dần đã bị mai một trong đời sống thường ngày. Và việc của chúng tôi là tiếp thu trọn vẹn những giá trị gốc ấy, truyền tải vào trong những thiết kế đương đại. Qua đó, di sản sẽ được thổi luồng sức sống mới trong đời sống hôm nay, thay vì bị gói gọn và “đóng băng” trong bảo tàng”.

Kevin Vương là nhà nghiên cứu mỹ thuật độc lập, hiện đang sống tại Hà Nội. Anh từng giành được nhiều giải thưởng và học bổng danh giá, bao gồm giải phim ngắn xuất sắc nhất của Media Aptech năm 2010 và hai học bổng tại Đức. Bên cạnh đó, nhà nghiên cứu còn có nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là dịch và xuất bản các tác phẩm văn học nước ngoài như "Truyện cổ Grimm" và "Chàng Kẹp hạt dẻ và Vua chuột".

An Nhiên