Đất hiếm 'thổi bùng' căng thẳng thương mại Mỹ-Trung Quốc, một 'nạn nhân' lớn lao đao

Mỏ đất hiếm ở Bayan Obo, một thị trấn khai thác mỏ ở Nội Mông, Trung Quốc. (Nguồn: Getty Images)

Tháng 4/2025, khi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc lên tới đỉnh điểm, Bắc Kinh đã áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với 7 loại khoáng chất đất hiếm và một số nam châm.

Theo Cơ quan năng lượng quốc tế (IEA), 61% lượng đất hiếm khai thác toàn cầu đến từ Trung Quốc. Đáng chú ý hơn, Trung Quốc kiểm soát tới 92% khâu tinh chế - bước xử lý quan trọng để biến đất hiếm thành sản phẩm sử dụng được.

Nhưng bất chấp thỏa thuận đình chiến thương mại kéo dài 90 ngày với Washington, Bắc Kinh vẫn chưa nới lỏng các biện pháp kiểm soát này. Điều đó dẫn đến việc gia tăng căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới trong những ngày qua.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố, Trung Quốc đã vi phạm thỏa thuận thương mại đạt được tại Geneva khi vẫn giữ lệnh hạn chế xuất khẩu với bảy loại đất hiếm và các sản phẩm liên quan.

Trong bối cảnh Washington phụ thuộc lớn vào nguồn cung từ Bắc Kinh, chiếm tới 70% lượng đất hiếm nhập khẩu trong giai đoạn 2020-2023, việc Trung Quốc duy trì kiểm soát xuất khẩu là đòn giáng mạnh vào các ngành công nghệ và quốc phòng Mỹ.

Chính quyền Mỹ đang theo sát tình hình và liên tục trao đổi với phía Trung Quốc về việc thực thi cam kết thương mại.

Tại nhiều cảng của Trung Quốc, việc vận chuyển nam châm và các vật liệu thiết yếu để láp ráp mọi thứ từ ô tô, máy bay không người lái cho tới robot và tên lửa, đang bị tạm dừng trong thời gian chờ nhà chức trách cấp giấy phép.

Sự thất vọng ngày càng tăng ở Mỹ

Theo quy định kiểm soát mới của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, các nhà xuất khẩu đất hiếm và nam châm phải xin giấy phép cho mỗi lô hàng và cung cấp tài liệu hỗ trợ để xác minh mục đích sử dụng cuối cùng của các vật liệu này.

Chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump từng tin rằng, như một phần của thỏa thuận đình chiến thương mại, Bắc Kinh sẽ dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu đất hiếm sang Washington. Nhưng mọi chuyện không diễn ra như vậy.

Một số nhà cung cấp Trung Quốc đã được chấp thuận xuất khẩu đất hiếm cho một số hãng sản xuất ô tô của Mỹ. Tuy nhiên, việc phê duyệt giấy phép đang diễn ra chậm hơn nhiều so với mong muốn hoặc yêu cầu, ngụ ý rằng, đất nước tỷ dân không ưu tiên đẩy nhanh việc này.

Một nhà kinh doanh đất hiếm lâu năm tại nền kinh tế lớn nhất tiết lộ, công ty của ông vẫn đang chờ Bắc Kinh chấp thuận yêu cầu giao hàng. Giấp phép đã được nộp cách đây 7 tuần.

Ngoài ra, các vật liệu đất hiếm không nằm trong danh sách kiểm soát xuất khẩu cũng bị ảnh hưởng.

Nhà kinh doanh đất hiếm tại Mỹ nói: "Chúng tôi đang chứng kiến các lô hàng chậm hơn. Hải quan Trung Quốc đang kiểm tra hàng xuất khẩu nhiều hơn bao giờ hết. Tất cả các loại đất hiếm hiện đang bị giữ lại và mất nhiều thời gian hơn để được vận chuyển ra ngoài. Thậm chí, một số nhà cung cấp đã từ chối vận chuyển các vật liệu dù không nằm trong danh sách hạn chế do sự giám sát chặt chẽ hơn của Bắc Kinh".

Theo số liệu của hải quan Trung Quốc, lượng hàng nam châm đất hiếm xuất khẩu sang Mỹ đã giảm 60% từ tháng 3/2025 đến tháng 4/2025.

Ngành ô tô châu Âu lo lắng

Không chỉ Mỹ, bên kia Đại Tây Dương, Liên minh châu Âu (EU) đã thúc giục Trung Quốc nới lỏng các hạn chế đối với đất hiếm, sau khi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Bắc Kinh làm gián đoạn nguồn cung, gây ra tình trạng hỗn loạn sản xuất ở khắp các ngành công nghiệp ở châu Âu và châu Mỹ.

Ủy viên thương mại của EU Maros Sefcovic cho biết, vấn đề này là một ưu tiên trong cuộc họp ngày 3/6 với Bộ trưởng thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào bên lề Hội nghị Hội đồng Bộ trưởng Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế 2025 tại Paris, Pháp.

Trong khi đó, các nhà sản xuất ô tô - "nạn nhân" lớn của tình trạng đứt gãy nguồn cung đất hiếm - đã cảnh báo rằng, việc đóng cửa nhà máy đang đến gần, nếu không thể nhập khẩu nam châm đất hiếm từ Trung Quốc.

Ông Benjamin Krieger, Tổng thư ký Hiệp hội các nhà cung cấp ô tô châu Âu (CLEPA) tuyên bố: "Các hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc đang 'đóng cửa' hoạt động sản xuất tại khu vực châu Âu".

CLEPA cho biết, kể từ tháng 4/2025, chính quyền Trung Quốc chỉ chấp thuận khoảng một phần tư trong số hàng trăm đơn xin cấp phép xuất khẩu được nộp.

Dữ liệu hải quan Trung Quốc cho thấy, lượng hàng nam châm đất hiếm xuất khẩu sang Đức đã giảm một nửa từ tháng 3/2025 đến tháng 4/2025.

Ủy viên thương mại của EU cho hay, khối mong muốn một giải pháp có hệ thống, chẳng hạn như nộp đơn chung một lần mỗi năm cho mỗi công ty, để tránh sự chậm trễ về thủ tục giấy tờ, gây căng thẳng cho hoạt động xuất, nhập khấu.

Để "gỡ rối" vấn đề nhập khẩu đất hiếm, ông Andreas Kroll, Giám đốc điều hành của Noble Elements nhận định: "Không có giải pháp nào cho ba năm tới, ngoại trừ việc đạt được thỏa thuận với Trung Quốc".

(theo CNN)

Linh Chi