Đào tạo luật trước thách thức công nghệ: Nền tảng cho đổi mới sáng tạo có trách nhiệm

Sự phát triển mạnh mẽ của các công nghệ đột phá như trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, dữ liệu lớn (big data) và Internet vạn vật (IoT) đang làm thay đổi sâu sắc cách thức vận hành của kinh tế - xã hội.

Sự thay đổi này không chỉ mang đến cơ hội phát triển vượt bậc mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới sáng tạo có trách nhiệm: Làm sao để khai thác tiềm năng to lớn của công nghệ; đồng thời quản lý hiệu quả các rủi ro về đạo đức, pháp lý và xã hội?

Ngành luật trước thách thức chuyển đổi kép

Việt Nam đang quyết liệt chuyển đổi với các chiến lược quốc gia, khẩn trương xây dựng khung pháp luật để đáp ứng với tình hình mới. Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị về “Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” đã đặt ra nhiệm vụ then chốt là phải làm chủ công nghệ để kiến tạo đất nước. Luật Công nghiệp công nghệ số năm 2025 đang mở ra hành lang pháp lý cho các công nghệ mới nổi như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và tài sản số. Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech) đã được quy định ở Nghị định 94/2025/NĐ-CP. Cùng với các luật hiện hành về dữ liệu cá nhân, an ninh mạng và giao dịch điện tử… khung pháp luật này vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa bảo đảm nguyên tắc minh bạch, an toàn và trách nhiệm xã hội.

Sinh viên trường luật được trang bị kiến thức luật học vững chắc, kết hợp với khối kiến thức chuyên sâu về công nghệ, dữ liệu và quản trị, nhấn mạnh vào khía cạnh đạo đức và trách nhiệm xã hội. Ảnh: UEL

Sắp tới, Luật AI do Bộ KH&CN soạn thảo sẽ tiếp tục củng cố các chuẩn mực về quản trị rủi ro và trách nhiệm giải trình. Có thể nói, khung pháp luật của Việt Nam đang hướng tới kiến tạo một hành lang pháp lý cho đổi mới sáng tạo, phát triển công nghệ và ứng dụng một cách công bằng, minh bạch và phục vụ con người.

Trước bối cảnh khung pháp luật đang nhanh chóng được kiến tạo, ngành luật không thể đứng ngoài cuộc. Một câu hỏi lớn được đặt ra: Hệ thống đào tạo luật tại Việt Nam đã sẵn sàng cho sự thay đổi này chưa và chúng ta cần chuẩn bị thế hệ người hành nghề luật như thế nào cho kỷ nguyên số?

Các công nghệ đột phá đã tạo ra một “khoảng hở” lớn giữa nhu cầu thị trường và năng lực nhân sự pháp lý truyền thống. Một khảo sát do Trường ĐH Kinh tế - Luật thực hiện gần đây cho thấy 70% doanh nghiệp và tổ chức trong các lĩnh vực dịch vụ pháp lý, tài chính, công nghệ thông tin, thương mại điện tử khẳng định nhu cầu ngày càng tăng đối với nhân sự pháp lý có hiểu biết về AI, blockchain, dữ liệu, tài sản số, bảo mật và quản trị rủi ro công nghệ.

Thị trường không chỉ cần luật sư am hiểu công nghệ (LegalTech), mà cần những chuyên gia có khả năng dẫn dắt và tư vấn để quá trình đổi mới sáng tạo diễn ra một cách có trách nhiệm. Chính vì vậy, các công ty và văn phòng luật sư đang phát triển mạnh mảng tư vấn về công nghệ, truyền thông và viễn thông (TMT).

Kiến tạo nhân sự pháp lý tích hợp

Sự bùng nổ của các công nghệ đột phá như AI, blockchain đang tạo ra nhiều vị trí việc làm tích hợp (hybrid) mới trong ngành luật, vượt ra ngoài các vai trò truyền thống. Nhu cầu thị trường đang gia tăng mạnh mẽ đối với nhân sự có khả năng đảm nhận các vai trò như chuyên viên pháp chế công nghệ, chuyên gia tuân thủ Fintech, hay chuyên gia bảo vệ dữ liệu cá nhân (DPO).

Để thành công trong kỷ nguyên số, người hành nghề luật tương lai không chỉ cần giỏi chuyên môn pháp lý và kỹ năng công nghệ, mà còn phải có tư duy phản biện và nền tảng đạo đức vững chắc để thẩm định, chất vấn và định hướng công nghệ.

Để giải quyết bài toán nhân lực này, các chương trình đào tạo luật hiện đại phải vượt ra khỏi lối mòn. Mục tiêu đào tạo cần mở rộng: Cung cấp nền tảng pháp luật vững chắc; trang bị khả năng nắm bắt bản chất công nghệ và các mô hình số; giúp người học thấu hiểu tác động xã hội của công nghệ; có khả năng “đối thoại” hiệu quả với đội ngũ kỹ sư để đưa các nguyên tắc pháp lý, đạo đức vào ngay từ khâu thiết kế sản phẩm (ethics by design).

Chương trình đào tạo cử nhân luật chuyên ngành luật và công nghệ tuyển sinh từ năm 2026 của Trường ĐH Kinh tế - Luật (UEL) là một nỗ lực theo hướng đó, được thiết kế theo định hướng liên ngành và thực hành. Chương trình được xây dựng trên nền tảng kiến thức luật học vững chắc đã được xã hội công nhận, kết hợp với khối kiến thức chuyên sâu về công nghệ, dữ liệu và quản trị, nhấn mạnh vào khía cạnh đạo đức và trách nhiệm xã hội. Lợi thế này được củng cố bởi hệ sinh thái đào tạo đa ngành của UEL, nơi đã triển khai thành công các ngành như thương mại điện tử, kinh doanh số và trí tuệ nhân tạo, công nghệ tài chính, tạo ra một môi trường lý tưởng để đào tạo thế hệ người thực hành nghề luật đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động.

Cuối cùng, việc đào tạo một thế hệ người hành nghề luật mới không chỉ là đáp ứng nhu cầu của thị trường. Đó là một sứ mệnh quan trọng nhằm đảm bảo rằng quá trình chuyển đổi số của đất nước diễn ra một cách nhân văn và bền vững. Bằng cách trang bị cho đội ngũ nhân sự pháp lý tư duy về đổi mới sáng tạo có trách nhiệm, chúng ta đang góp phần kiến tạo một tương lai nơi công nghệ phục vụ công lý và thúc đẩy sự phát triển toàn diện của xã hội.

TS TRỊNH THỤC HIỀN, Phó Trưởng khoa Luật kinh tế Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM