Đạo đức doanh nhân - nền móng cho một nền kinh tế bền vững

Nghị quyết 68-NQ/TW khẳng định vai trò của doanh nhân là những người chiến sĩ trên mặt trận kinh tế. (Nguồn: VGP)

Khẳng định vai trò của doanh nhân trong nền kinh tế quốc gia

Trong suốt gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ, đóng góp lớn vào GDP, giải quyết việc làm, thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới sáng tạo và hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, chưa bao giờ vai trò của khu vực kinh tế tư nhân được khẳng định mạnh mẽ như trong Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị, khi lần đầu tiên “kinh tế tư nhân được xác định là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc dân”. Nghị quyết 68-NQ/TW nhấn mạnh kinh tế tư nhân trở thành “một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”.

Đây là bước tiến đột phá về tư duy phát triển. Từ vị trí bị xem nhẹ, thậm chí còn mang nặng định kiến trong nhiều năm trước, kinh tế tư nhân nay được đặt ngang hàng với kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, cùng giữ vai trò nòng cốt trong xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và hội nhập sâu rộng. Không chỉ thừa nhận, Nghị quyết còn trân trọng, nuôi dưỡng tinh thần kinh doanh, khẳng định vai trò của doanh nhân là những người “chiến sĩ trên mặt trận kinh tế”.

Nghị quyết khẳng định doanh nhân là lực lượng chủ lực kiến tạo kinh tế. Họ không chỉ được bảo vệ và hỗ trợ, mà còn được khuyến khích tham gia phản biện chính sách, đóng góp vào quá trình hoạch định và thực thi chiến lược phát triển. Đây là bước tiến lớn trong nhận thức, đặt niềm tin vào trí tuệ, đạo đức và khát vọng cống hiến của đội ngũ doanh nhân. Doanh nhân không chỉ đơn thuần là người làm kinh tế, mà còn giữ vai trò trung tâm trong việc dẫn dắt đổi mới sáng tạo, tạo công ăn việc làm, thúc đẩy phát triển xã hội.

Đạo đức kinh doanh - điều kiện sống còn trong kỷ nguyên mới

Tuy nhiên, để thực sự đảm nhận được sứ mệnh đó, doanh nhân cần phải xây dựng và thực hành một hệ giá trị đạo đức vững chắc. Bởi lẽ, trong thời đại mà sự minh bạch, trách nhiệm xã hội và niềm tin cộng đồng trở thành thước đo thành công, đạo đức kinh doanh không còn là “sự lựa chọn” tự nguyện, mà là yếu tố sống còn của mỗi doanh nghiệp và nền kinh tế nói chung. Thực tế cho thấy, những vụ bê bối gian lận tài chính, lừa đảo, phá hoại môi trường hay xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng không chỉ gây tổn thất cho từng doanh nghiệp mà còn làm suy giảm niềm tin xã hội, gây hệ lụy cho cả nền kinh tế.

Không phải bây giờ, vấn đề về đạo đức doanh nhân, văn hóa doanh nhân mới được đề cập tới. Từ ngàn xưa, tổ tiên đã có những câu răn dạy để lại cho đời sau như: “Chữ tín quý hơn vàng mười”; “Một lần bất tín, vạn lần bất tin” với ý nghĩa trong kinh doanh cần đặt chữ tín lên vị trí hàng đầu; “Treo đầu dê, bán thịt chó” phê phán hành vi gian dối trong kinh doanh; “Thuận mua, vừa bán” ý nghĩa trong kinh doanh cần phải bảo đảm sự hài hòa về lợi ích kinh tế giữa người sản xuất và người tiêu dùng; “Phước đức quý hơn bạc vàng/Mấy người gian dối giàu sang ích gì”…

Ở thời hiện tại, tháng 7/2021, Hiệp hội Phát triển văn hóa doanh nghiệp Việt Nam (VNABC) đã chính thức công bố “Bộ tiêu chí văn hóa kinh doanh Việt Nam” với 5 điểm bắt buộc và 19 tiêu chí đánh giá. Trong đó có nhấn mạnh tới các yêu cầu như: không buôn lậu, không trốn thuế; không sản xuất, kinh doanh hàng giả, sản phẩm độc hại; không nợ lương và bảo hiểm xã hội của người lao động; không lừa đảo, lợi dụng hoặc làm hại các tổ chức, cá nhân khác; không vi phạm pháp luật. Doanh nghiệp phải vượt qua các điều kiện này mới được xét tiếp ở vòng sau với những đánh giá về lãnh đạo doanh nghiệp phát triển bền vững; xây dựng và thực thi văn hóa doanh nghiệp; thượng tôn pháp luật; đạo đức kinh doanh; trách nhiệm xã hội…

Tại thời điểm đó, theo ông Hồ Anh Tuấn - Chủ tịch VNABC cho biết, Bộ tiêu chí văn hóa kinh doanh Việt Nam là bộ chuẩn mực đầu tiên về văn hóa kinh doanh được Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thực hiện, các Bộ, ngành tham gia. Quá trình xây dựng đã nhận được sự đóng góp trí tuệ, tâm huyết, trách nhiệm của các Bộ, ngành, nhà khoa học, chuyên gia, các doanh nghiệp và báo chí truyền thông.

Tháng 11/2023, khi tham dự Diễn đàn quốc gia thường niên năm 2023 với chủ đề “Văn hóa kinh doanh - Dòng chảy phát triển và hội nhập” do Bộ VH,TT&DL và VNABC tổ chức, Bộ trưởng Bộ VH,TT&DL Nguyễn Văn Hùng đã nhấn mạnh: “Xây dựng đội ngũ doanh nhân, doanh nghiệp Việt Nam phải lấy đạo đức, văn hóa kinh doanh làm cốt lõi”.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng, trong giai đoạn hiện nay, đất nước đang đối mặt với các cơ hội, thách thức đan xen đến từ những tác động đa chiều của quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Trước các cơ hội, thách thức đặt ra, chúng ta đã lựa chọn chấn hưng văn hóa dân tộc; bảo vệ bản sắc, phát huy tiềm năng, sức mạnh văn hóa dân tộc trong xây dựng văn hóa doanh nghiệp, văn hóa kinh doanh là điều cốt lõi. Tiếp cận theo hướng này, văn hóa kinh doanh cần thể hiện rõ nét bản sắc cốt lõi của doanh nghiệp; đồng thời kế thừa và phát huy bản sắc văn hóa riêng biệt của đất nước, con người Việt Nam, gắn với sự phát triển hưng thịnh, bền vững, có trách nhiệm với xã hội; tạo được hiệu ứng tốt đẹp trong cộng đồng kinh doanh; quảng bá hình ảnh đất nước, văn hóa con người Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

Việc xây dựng đạo đức doanh nhân không chỉ dừng lại ở yếu tố ý thức cá nhân mà cần được thể chế hóa thành văn hóa doanh nghiệp. Tinh thần này đang được Bộ VH,TT&DL nghiên cứu trong Đề án “Chuẩn mực đạo đức, văn hóa kinh doanh gắn với bản sắc dân tộc và tiếp cận tinh hoa văn hóa kinh doanh thế giới”. Đây là một trong những nội dung Nghị quyết số 138/NQ-CP ban hành Kế hoạch hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân…

Doanh nhân Việt Nam trước “bài toán hội nhập”

Đó là vấn đề được bài viết “Đề cao đạo đức và văn hóa kinh doanh” của PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đặt ra. Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, “Trong các nền kinh tế phát triển, đạo đức và văn hóa kinh doanh luôn được coi là trụ cột. Hãy nhìn vào Nhật Bản, quốc gia nổi tiếng với khái niệm “Monozukuri” (nghệ thuật chế tác) không chỉ chú trọng đến chất lượng sản phẩm, mà còn gắn với sự tận tâm, tôn trọng khách hàng và môi trường.

Nguồn: VGP

Hay Đức, cường quốc công nghiệp châu Âu, nơi “Made in Germany” đã trở thành biểu tượng toàn cầu của uy tín, một phần nhờ văn hóa kinh doanh lấy trách nhiệm xã hội làm trung tâm. Ở Mỹ, các tập đoàn như Microsoft, Apple, Google đều đầu tư hàng tỉ USD mỗi năm cho các quỹ từ thiện, phát triển cộng đồng, nâng cao hình ảnh thương hiệu bền vững.

Những bài học ấy nhắc nhở doanh nghiệp Việt Nam rằng, để bước ra biển lớn, không thể chỉ mang theo khát vọng, mà phải mang theo cả những giá trị chuẩn mực.

Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 đã xác lập bộ tiêu chí đánh giá doanh nghiệp tư nhân theo chuẩn quốc tế: Tuân thủ pháp luật, giải quyết việc làm, đóng góp ngân sách nhà nước, tham gia hoạt động an sinh xã hội. Đây không chỉ là thước đo thành công, mà còn là “tấm hộ chiếu” giúp doanh nghiệp Việt Nam chinh phục niềm tin của thị trường quốc tế. Những câu chuyện thành công trong nước đã chứng minh điều đó. Vinamilk với chiến dịch “Quỹ 1 triệu cây xanh cho Việt Nam”, Vingroup với hàng loạt dự án giáo dục, y tế phi lợi nhuận, TH True Milk với cam kết sản xuất xanh, giảm phát thải carbon… tất cả đều là minh chứng sống động cho tinh thần gắn kết kinh doanh với trách nhiệm xã hội.

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều thách thức. Theo Tổng điều tra kinh tế 2024, phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam vẫn coi nhẹ yếu tố đạo đức và văn hóa kinh doanh, tập trung ngắn hạn vào lợi nhuận, thiếu chiến lược bền vững. Đây là “gót chân Achilles” cản trở sự lớn mạnh của khu vực kinh tế tư nhân. Vì thế, thúc đẩy đạo đức kinh doanh không thể chỉ dừng ở lời kêu gọi, mà cần trở thành một phong trào xã hội, một “chuẩn mực mới” được lan tỏa từ giáo dục, truyền thông, đến chính sách…”.

Cũng theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 kêu gọi khẩn trương đưa chương trình đào tạo khởi nghiệp, kinh doanh vào các cơ sở giáo dục, nhằm sớm hình thành tư duy kinh doanh có đạo đức trong giới trẻ. Điều này hết sức cấp thiết. Một thế hệ doanh nhân trẻ chỉ giỏi làm giàu nhưng thiếu tinh thần trách nhiệm xã hội, thiếu bản lĩnh tuân thủ pháp luật, không thể tạo ra một nền kinh tế bền vững. Ngược lại, một thế hệ doanh nhân mang trong mình khát vọng vươn lên, gắn bó với cộng đồng, trân trọng giá trị lao động, sáng tạo sẽ là những người dẫn đường đưa Việt Nam bứt phá.

“Đào tạo nhân viên về đạo đức nghề nghiệp, thiết lập hệ thống quản trị tuân thủ (compliance), công khai báo cáo trách nhiệm xã hội (CSR report), áp dụng bộ tiêu chuẩn môi trường - xã hội - quản trị (ESG) đang dần trở thành yêu cầu tất yếu. Đây cũng chính là cách các doanh nghiệp Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu, Mỹ khẳng định vị thế trên thương trường quốc tế. Khi đạo đức và văn hóa kinh doanh trở thành nền tảng, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ chinh phục niềm tin trong nước, mà còn có thể bước ra thế giới, trở thành những thương hiệu quốc gia đáng tự hào...”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh.

Hồng Minh