Đàn đá Đắk Sơn - Thanh âm vang vọng ngàn năm

Sơ đồ các hố khai quật thám sát di chỉ Đắk Sơn

Hành trình khám phá Bảo vật quốc gia

Tháng 6/2014, trong một đợt khai quật khảo cổ tại thôn Đắk Sơn, xã Đắk Sắk, tỉnh Lâm Đồng (trước đây thuộc xã Nam Xuân, huyện Krông Nô, tỉnh Đắk Nông), các nhà khoa học đã phát hiện một bộ đàn đá đặc biệt. Bộ sưu tập gồm 16 thanh đá phiến biến chất; trong đó, 11 thanh còn nguyên vẹn, 5 thanh bị gãy nhưng có thể phục hồi nguyên dạng.

Kết quả phân tích âm thanh, chất liệu và dấu vết chế tác cho thấy, Đàn đá Đắk Sơn có niên đại từ 3.500 - 3.000 năm. Bộ đàn thuộc truyền thống N’Đut Liêng Krak - dòng nhạc cụ đá cổ xưa nhất từng biết đến ở Việt Nam. Đây được coi là một trong những phát hiện khảo cổ quan trọng bậc nhất tại Tây Nguyên trong thập kỷ qua, góp phần hoàn thiện bức tranh về đời sống tinh thần của cư dân tiền sử.

Đồng chí Đinh Văn Tuấn, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng tham quan khu vực trưng bày Đàn đá Đắk Sơn

Quá trình chế tác đàn đá phản ánh kỹ thuật thủ công tinh vi của con người thời hậu kỳ Đá mới - sơ kỳ Kim khí. Người thợ dùng choòng hoặc nêm để tách phiến đá khỏi mạch gốc. Sau đó, tạo dáng ban đầu bằng những nhát ghè mạnh để loại bỏ phần dư.

Khi định hình, các đường ghè nhỏ, nông, đều theo một hướng để tạo mặt phẳng. Công đoạn cuối cùng là tu chỉnh tinh xảo: Ghè mảnh, mỏng và nhẹ nhàng để hoàn thiện thanh đá. Những dấu vết này vẫn còn hiện rõ, minh chứng cho sự khéo léo và hiểu biết sâu sắc của người xưa.

Đàn đá Đắk Sơn trưng bày tại Bảo tàng tỉnh

Điều đặc biệt, âm thanh phát ra từ các thanh đá không phải sự ngẫu nhiên. Người tiền sử đã biết lựa chọn, sắp xếp, kết hợp âm thanh để tạo thành âm giai, mở ra bước tiến lớn trong nhận thức nghệ thuật.

Đàn đá Đắk Sơn là hiện vật gốc, độc bản, có giá trị đặc biệt về khảo cổ, lịch sử và văn hóa.

Ông Bùi Văn Liêm, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam

Ông Bùi Văn Liêm, Phó Chủ tịch Thường trực kiêm Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam nhận định, Đàn đá Đắk Sơn là hiện vật gốc, độc bản, có giá trị đặc biệt về khảo cổ, lịch sử và văn hóa. Bộ đàn không chỉ là minh chứng cho đời sống tinh thần phong phú của cư dân bản địa Lâm Đồng thời tiền sử mà còn khẳng định nguồn gốc bản địa của loại hình nhạc cụ đá cổ nhất Việt Nam, được chế tác ngay trên vùng đất Tây Nguyên.

Âm thanh linh thiêng trong đời sống cộng đồng

Âm thanh của Đàn đá Đắk Sơn không hề lặng im theo dòng chảy thời gian. Trong đời sống văn hóa Tây Nguyên, đàn đá vẫn giữ vị trí quan trọng, thường vang lên trong các nghi lễ cộng đồng như: Lễ mừng lúa mới, lễ bỏ mả hay lễ cúng sức khỏe. Khi ấy, tiếng đàn hòa quyện cùng cồng chiêng, tạo nên không gian linh thiêng, gắn kết con người với thần linh và tổ tiên.

Tuổi trẻ Lâm Đồng tham quan khu vực trưng bày hiện vật Đàn đá Đắk Sơn

Âm thanh vang vọng từ hơn ba nghìn năm trước nay vẫn ngân dài như lời nhắc nhở về trách nhiệm gìn giữ di sản hôm nay. Đàn đá Đắk Sơn không chỉ là bảo vật của Lâm Đồng mà còn là báu vật chung của dân tộc, khơi nguồn cảm hứng sáng tạo và niềm tự hào cho các thế hệ mai sau.

Em Hờ Thị Hua, học sinh Trường THPT DTNT N'Trang Lơng bày tỏ: “Khi được nghe đàn đá vang lên trong các buổi biểu diễn nghệ thuật, em có cảm giác như được quay ngược thời gian về hàng nghìn năm trước. Âm thanh vừa mộc mạc, vừa huyền bí. Em rất tự hào khi giới thiệu cho bạn bè biết đến di sản quý giá này của tỉnh nhà”.

Các em học sinh Trường THPT DTNT N'Trang Lơng thích thú tham quan khu vực trưng bày Đàn đá Đắk Sơn

Khi thấy bộ đàn đá được công nhận là Bảo vật Quốc gia, gia đình tôi rất tự hào. Đây không chỉ là kỷ niệm gắn bó với mảnh đất quê hương mà còn là niềm vui chung của cả cộng đồng.

Ông Bùi Đức Mai, chủ nhân khu đất phát hiện bộ Đàn đá Đắk Sơn

Giá trị của Đàn đá Đắk Sơn vượt lên trên phạm vi khảo cổ hay âm nhạc. Nó là bằng chứng cho sự hình thành của một nền văn minh bản địa, cho thấy cư dân Tây Nguyên từ rất sớm đã sáng tạo nhạc cụ, biết kết hợp âm thanh trong nghi lễ và sinh hoạt cộng đồng. Cùng với cồng chiêng - di sản phi vật thể đại diện của nhân loại, đàn đá bổ sung một thanh âm độc đáo, góp phần làm nên bản sắc văn hóa của người bản địa ở Tây Nguyên.

Gìn giữ và lan tỏa di sản ngàn năm

Ngày 31/12/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định công nhận Đàn đá Đắk Sơn là Bảo vật quốc gia. Đây không chỉ là niềm tự hào của Lâm Đồng mà còn là bước tiến quan trọng trong công tác bảo tồn di sản văn hóa Việt Nam.

Trao tặng Quyết định công nhận Bảo vật Quốc gia đối với Đàn đá Đắk Sơn

Để gìn giữ báu vật này, tỉnh Lâm Đồng đã triển khai nhiều hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị. Bộ đàn hiện được trưng bày trang trọng tại Bảo tàng tỉnh, trở thành điểm nhấn thu hút du khách, học sinh, sinh viên và các nhà nghiên cứu.

Nghệ nhân M'nông trình diễn đàn đá

Nhiều buổi biểu diễn phục dựng âm thanh đàn đá đã được tổ chức trong các lễ hội văn hóa, Tuần lễ di sản, Festival âm nhạc quốc tế. Một số nghệ sĩ còn thử nghiệm phối hợp đàn đá với cồng chiêng, đàn T’rưng hay nhạc cụ hiện đại, tạo nên những tác phẩm độc đáo, vừa mang âm hưởng cổ xưa vừa bắt nhịp đương đại.

Du khách tham quan Đàn đá Đắk Sơn

Ông Nguyễn Văn Lộc, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng khẳng định, giá trị của đàn đá không chỉ nằm ở việc trưng bày trong tủ kính mà còn ở chỗ đưa âm thanh ấy sống trong đời sống hôm nay. Trong thời gian tới, ngành sẽ tiếp tục tham mưu các chương trình hành động thiết thực nhằm bảo tồn và phát huy giá trị các di sản, nhất là Bảo vật quốc gia.

Chúng tôi sẽ đẩy mạnh quảng bá, giới thiệu Đàn đá Đắk Sơn thông qua các sản phẩm du lịch văn hóa, triển lãm, tour trải nghiệm… góp phần đưa di sản đến gần hơn với công chúng, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Ông Nguyễn Văn Lộc, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lâm Đồng

Đàn đá được phối hợp với các nhạc cụ khác trong biểu diễn văn nghệ quần chúng

Việc Đàn đá Đắk Sơn được công nhận là Bảo vật quốc gia không chỉ khẳng định vị trí của di sản Lâm Đồng trên bản đồ văn hóa Việt Nam mà còn mở ra cơ hội gắn kết công tác bảo tồn với phát triển du lịch bền vững.

Việc Đàn đá Đắk Sơn được công nhận là Bảo vật Quốc gia khẳng định vị trí của di sản Lâm Đồng trên bản đồ văn hóa Việt Nam

Trong tương lai, tiếng Đàn đá Đắk Sơn có thể không chỉ vang lên trong các lễ hội truyền thống mà còn xuất hiện trên những sân khấu lớn, trong các chương trình giao lưu quốc tế, góp phần lan tỏa bản sắc Việt Nam ra thế giới.

Hoàng Dương