Đảm bảo quyền con người trong cải cách tư pháp và thời đại số

Sáng 10-10, Trường ĐH Công Nghiệp TP.HCM tổ chức Hội thảo quốc gia: “Pháp luật và chính sách bảo vệ quyền và lợi ích cá nhân, công dân: 50 năm xây dựng và phát triển”.

Hội thảo có sự tham dự của đại diện một số sở ban, ngành của TP; các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực pháp luật.

Hội thảo quốc gia: “Pháp luật và chính sách bảo vệ quyền và lợi ích cá nhân, công dân: 50 năm xây dựng và phát triển”.

Cải cách tư pháp không chỉ là hoàn thiện thể chế

Tại Hội thảo, PGS.TS Nguyễn Tất Viễn, Chủ nhiệm Khoa Kinh doanh & Luật, Trường ĐH Quốc tế Sài Gòn, nguyên ủy viên Ban chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương, trình bày tham luận “Bảo đảm quyền con người trong cải cách tư pháp”.

PGS.TS Viễn cho rằng, cải cách tư pháp thời gian qua đạt nhiều kết quả quan trọng, góp phần khẳng định vai trò của tư pháp trong bảo vệ quyền con người. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn còn không ít khó khăn, vướng mắc cần được nhận diện và xử lý căn cơ.

PGS.TS Nguyễn Tất Viễn, Chủ nhiệm Khoa Kinh doanh & Luật, Trường ĐH Quốc tế Sài Gòn, Nguyên Ủy viên Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương.

Theo ông, chủ trương “đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong xử lý người phạm tội” vẫn chưa được thể chế hóa đầy đủ. Một số quy định về hình sự, dân sự, tố tụng và tổ chức các cơ quan tư pháp còn chồng chéo, thiếu đồng bộ, dẫn đến việc áp dụng pháp luật chưa thống nhất, làm giảm hiệu quả bảo vệ công lý.

Mặc dù công tác điều tra, truy tố, xét xử đã có chuyển biến tích cực, nhưng oan sai và bỏ lọt tội phạm vẫn xảy ra, chất lượng giải quyết án dân sự, hành chính, kinh doanh thương mại còn hạn chế. Việc bảo đảm bình đẳng giữa công dân và cơ quan công quyền trước Tòa án chưa thật sự hiệu quả, người dân vẫn gặp khó khăn khi tiếp cận công lý.

PGS.TS Viễn kiến nghị tiếp tục nghiên cứu bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội danh, đồng thời mở rộng cơ chế chuyển hình phạt tử hình sang tù có thời hạn hoặc hoãn thi hành án tử hình 2 năm trong trường hợp đặc biệt. Ông cũng đề xuất mở rộng tha tù trước thời hạn có điều kiện, áp dụng thủ tục tố tụng rút gọn với các vụ án đơn giản, rõ chứng cứ để tiết kiệm thời gian và chi phí.

Đáng chú ý, ông đề nghị sớm thiết lập chế định luật sư công nhằm hỗ trợ người yếu thế, đồng thời xem xét cho phép viên chức đủ điều kiện được hành nghề luật sư. Việc đổi mới chế định Hội thẩm cũng được đặt ra: với án hình sự, sự tham gia của Hội thẩm nên là bắt buộc; còn với án dân sự, hành chính thì không bắt buộc nhưng các bên có quyền đề nghị.

Bên cạnh đó, cần rà soát lại chế định bào chữa viên nhân dân, đã tồn tại hơn 50 năm nhưng chưa từng được tổng kết. Nếu không còn phù hợp thì nên thay thế hoặc bãi bỏ để đảm bảo hiệu quả thực tiễn.

PGS.TS Viễn nhấn mạnh, cải cách tư pháp không chỉ là hoàn thiện thể chế mà còn hướng tới xây dựng nền tư pháp liêm chính, hiện đại, vì con người. “Tiêu cực trong tư pháp đồng nghĩa với việc mua bán công lý, xâm phạm quyền con người”, ông nói, đồng thời đề nghị thực hiện nghiêm Bộ quy tắc đạo đức Thẩm phán và xây dựng đội ngũ tư pháp có bản lĩnh, liêm chính, phụng sự nhân dân.

Bảo vệ quyền con người trong thời đại số

Tại Hội thảo, ThS Đặng Nguyễn Phương Uyên, giảng viên Khoa Luật Dân sự, Trường ĐH Luật TP.HCM, trình bày tham luận “Bảo vệ quyền con người trong pháp luật sở hữu trí tuệ trên không gian mạng và kỹ thuật số”. Đây là công trình nghiên cứu của bà cùng TS. Nguyễn Xuân Quang, Trưởng khoa Luật Dân sự, Trường ĐH Luật TP.HCM.

Theo nhóm nghiên cứu, trong thời đại công nghiệp 4.0, công nghệ số vừa thúc đẩy sáng tạo, vừa làm gia tăng rủi ro xâm phạm quyền riêng tư và quyền sở hữu trí tuệ. Khi sản phẩm trí tuệ được số hóa, ranh giới giữa quyền sở hữu và quyền tiếp cận thông tin trở nên mong manh, đòi hỏi pháp luật phải cân bằng giữa bảo hộ và tự do thông tin.

ThS Đặng Nguyễn Phương Uyên, giảng viên Khoa Luật Dân sự, Trường ĐH Luật TP.HCM.

Hiến pháp 2013 và Luật Tiếp cận thông tin 2016 đã khẳng định quyền được tiếp nhận, sử dụng thông tin của công dân. Tuy nhiên, quyền này phải trong giới hạn bảo đảm lợi ích quốc gia và quyền của người khác. Trong khi đó, Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam đã ba lần sửa đổi để phù hợp với các hiệp định quốc tế như EVFTA, CPTPP và RCEP, bổ sung các quy định mới về biện pháp công nghệ bảo vệ quyền (TPM) và trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian (ISP).

Dù đạt nhiều tiến bộ, việc bảo đảm quyền con người trong lĩnh vực này vẫn gặp không ít khó khăn. Nhóm nghiên cứu chỉ ra, nhiều người dùng Internet - “công dân kỹ thuật số” - chưa ý thức được hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Các chủ thể quyền cũng thiếu chủ động bảo vệ tài sản của mình. Đặc biệt, hành vi xâm phạm xuyên biên giới khiến việc thực thi pháp luật quốc gia gặp trở ngại.

Nhóm tác giả kiến nghị bốn hướng hoàn thiện pháp luật: (i) Cụ thể hóa quyền tiếp cận và sử dụng sản phẩm trí tuệ trên mạng; (ii) Nâng cao nhận thức về quyền con người và quyền sở hữu trí tuệ; (iii) Hoàn thiện quy định về trách nhiệm của ISP, xác định rõ miễn trừ và cơ chế phối hợp xử lý; (iv) Tăng cường vai trò của cơ quan an ninh mạng, chính quyền và cơ sở giáo dục trong tuyên truyền, hướng dẫn người dân bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Các đại biểu tham dự hội thảo chụp ảnh lưu niệm.

TP.HCM hoàn thiện thể chế pháp luật đặc thù, hướng tới siêu đô thị hiện đại

Bà Trần Thị Hồng Hạnh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp TP.HCM cho biết, Sở Tư pháp TP.HCM đang tham mưu nhiều giải pháp cụ thể để triển khai Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị, trong đó tập trung hoàn thiện thể chế pháp luật đặc thù, siết chặt kỷ cương và tăng tốc chuyển đổi số trong công tác tư pháp.

Bà nhấn mạnh việc triển khai Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị và Nghị quyết 140 của Chính phủ là nhiệm vụ trọng tâm của thành phố trong giai đoạn mới.

HUỲNH THƠ