Đại thi hào Nguyễn Du trong dòng chảy văn hóa Đồng Nai

PGS.TS Huỳnh Văn Tới, Chi hội trưởng Chi hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tại Đồng Nai (giữa) dâng hương nhân kỷ niệm 259 năm Ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du tại Vườn Kiều, phường Tam Hiệp. Ảnh: My Ny

Việc tôn vinh, gìn giữ và phát huy giá trị di sản Nguyễn Du là sự tri ân đối với danh nhân văn hóa thế giới, góp phần bồi đắp nền tảng tinh thần, xây dựng con người Đồng Nai phát triển toàn diện trong thời kỳ mới.

Nguyễn Du trong không gian văn hóa Trấn Biên

Cách nay 310 năm, Văn miếu Trấn Biên đã được chúa Nguyễn Phúc Chu cho xây dựng tại thôn Tân Lại, huyện Phước Chánh (nay thuộc phường Trấn Biên, tỉnh Đồng Nai) với ý nghĩa nối tiếp, kế thừa truyền thống văn hiến Thăng Long - Hà Nội gắn liền với sự nghiệp mở mang bờ cõi của dân tộc. Văn miếu Trấn Biên được xem là biểu tượng văn hóa - lịch sử, mạch nguồn kết nối các giá trị văn hóa của vùng đất Trấn Biên - Đồng Nai.

Văn miếu Trấn Biên dành nơi trang trọng nhất trong Nhà bái đường thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Gian bên trái là nơi đặt bài vị và thờ tự những danh nhân văn hóa gắn liền với vùng đất Đồng Nai và Nam Bộ xưa như: Võ Trường Toản, Đặng Đức Thuật, Trịnh Hoài Đức, Nguyễn Đình Chiểu, Bùi Hữu Nghĩa, Ngô Nhơn Tịnh, Lê Quang Định. Gian bên phải là nơi đặt bài vị và thờ tự danh nhân văn hóa tiêu biểu của Việt Nam, gồm: Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Nguyễn Du.

Các thành viên Chi hội Kiều học Đồng Nai tham quan vườn Kiều, phường Tam Hiệp nhân kỷ niệm 259 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du. Ảnh: My Ny

Đáng chú ý, tại khuôn viên Vườn tượng Danh nhân văn hóa Trấn Biên, tượng danh nhân văn hóa Nguyễn Du là điểm dừng chân quen thuộc của học sinh, sinh viên và người yêu văn chương trong và ngoài tỉnh. Không ít buổi tham quan, học tập ngoại khóa đã được tổ chức tại đây, góp phần đưa Truyện Kiều và các tác phẩm của Nguyễn Du đến gần hơn với đời sống, nuôi dưỡng tình yêu văn học, bồi đắp nền tảng văn hóa cho các thế hệ trẻ Đồng Nai.

Nguyễn Du (1765-1820), tên chữ Tố Như, hiệu Thanh Hiên, sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu chuộng văn chương và nghệ thuật, nhiều đời làm quan to dưới triều vua Lê, chúa Trịnh. Cha ông là Nguyễn Nghiễm, sinh ở làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh (nay là xã Tiên Điền, tỉnh Hà Tĩnh), từng giữ chức Đại tư đồ (Tể tướng); mẹ là bà Trần Thị Tần, người Bắc Ninh. Cuộc đời Nguyễn Du sớm trải qua nhiều biến cố, mồ côi cha mẹ khi còn trẻ, sống trong giai đoạn lịch sử đầy biến động.

Năm 1783, Nguyễn Du thi đậu Tam trường. Năm 1802, Gia Long lên ngôi, Nguyễn Du được bổ làm Tri huyện Phù Dung (phủ Khoái Châu, trấn Sơn Nam); rồi làm Tri phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam. Năm 1820, ông được cử đi làm Chánh sứ sang Trung Quốc nhưng chưa kịp đi, ông bị bệnh rồi mất ngày mồng 10-8 niên hiệu Minh Mệnh năm thứ nhất, hưởng thọ 55 tuổi.

Đại thi hào Nguyễn Du đã để lại cho hậu thế nhiều tác phẩm văn chương cả chữ Hán và chữ Nôm, bao gồm: Thanh Hiên thi tập, Nam Trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục, Văn tế thập loại chúng sinh, Thác lời trai phường nón, Sinh tế Trường Lưu nhị nữ… Trong đó, Truyện Kiều (tên gốc là Đoạn trường tân thanh) là kiệt tác truyện thơ nôm lục bát (3.254 câu) đã đưa tên tuổi Nguyễn Du vượt ra khỏi biên giới quốc gia. Đến nay, Truyện Kiều đã được dịch ra trên 30 thứ tiếng trên thế giới, trong đó tiếng Pháp có trên 15 bản dịch, tiếng Anh và tiếng Hán có trên 10 bản, tiếng Nhật 5 bản…

Tiến sĩ Nguyễn Văn Quyết, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam - Nhật Bản tỉnh Đồng Nai cho hay: “Việc Đại thi hào Nguyễn Du được thờ trang trọng trong nhà bái đường Văn miếu Trấn Biên cùng với các bậc tiền nhân, danh nhân văn hóa dân tộc không chỉ thể hiện sự tri ân mà còn thể hiện truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo của vùng đất Đồng Nai. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, những giá trị nhân văn, nhân đạo trong di sản Nguyễn Du vẫn còn nguyên giá trị. Đó chính là nền tảng để xây dựng con người Đồng Nai phát triển hài hòa giữa tri thức, đạo đức và bản sắc văn hóa”.

Nguyễn Du trong đời sống hôm nay của người Đồng Nai

Không dừng lại ở các thiết chế văn hóa, tên tuổi Đại thi hào Nguyễn Du còn hiện diện gần gũi trong đời sống thường nhật của người dân Đồng Nai. Nhiều tuyến đường mang tên Nguyễn Du trên vùng đất Đồng Nai đã trở thành một phần quen thuộc của đô thị, góp phần nhắc nhớ về danh nhân văn hóa thế giới cùng những giá trị lịch sử, văn hóa ngay trong nhịp sống hiện đại.

Đặc biệt, có nhiều trường học mang tên Nguyễn Du trên địa bàn các xã, phường trong tỉnh như: Trấn Biên, Định Quán, Gia Kiệm… là nơi thế hệ trẻ được tiếp cận, tìm hiểu và nuôi dưỡng tình yêu đối với văn hóa, văn học dân tộc. Thông qua các hoạt động giảng dạy, ngoại khóa, đọc Truyện Kiều, tìm hiểu về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Du, học sinh từng bước thấm sâu những giá trị nhân văn, tinh thần nhân ái mà đại thi hào đã gửi gắm trong từng trang viết. Từ đó, di sản của Nguyễn Du không chỉ được tiếp nhận như tri thức văn học mà còn trở thành hành trang tinh thần, góp phần hình thành nhân cách, bồi đắp tâm hồn cho thế hệ trẻ.

Học sinh Trường Tiểu học Nguyễn Du, phường Trấn Biên đọc sách, vẽ tranh, tìm hiểu về Đại thi hào Nguyễn Du tại thư viện nhà trường. Ảnh: My Ny

Em Nguyễn Phan Anh, lớp 5/4, Trường Tiểu học Nguyễn Du, phường Trấn Biên chia sẻ: “Con tự hào vì trường con mang tên một danh nhân văn hóa thế giới. Ở trường, con tham gia sinh hoạt, vào thư viện đọc sách, tìm hiểu về Nguyễn Du. Nhờ vậy, con có thêm nhiều kiến thức lịch sử bổ ích về đại thi hào. Các thầy, cô giáo thường kể cho chúng con nghe những câu chuyện về Nguyễn Du và Truyện Kiều. Con học được cách sống yêu thương, biết chia sẻ và cố gắng học tập thật tốt”.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản Truyện Kiều của Nguyễn Du, Chi hội Kiều học Đồng Nai được thành lập năm 2018 từ Câu lạc bộ Vườn Kiều, phường Bình Đa (nay là phường Tam Hiệp). Đến nay, chi hội đã có 32 hội viên là những nhà nghiên cứu, người yêu Truyện Kiều trong và ngoài tỉnh tham gia. Các thành viên trong chi hội tích cực tham gia các cuộc thi đọc thuộc Truyện Kiều, hát đố Kiều, thi thơ vịnh Kiều; sưu tầm tư liệu, sáng tác và phát hành tập san Truyện Kiều…

Tham gia vào Chi hội Kiều học Đồng Nai đến nay đã được 7 năm, ông Nguyễn Văn Thanh (ngụ Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết: “Sinh hoạt tại Chi hội Kiều học Đồng Nai giúp tôi và các thành viên có thêm không gian giao lưu, chia sẻ niềm đam mê văn chương, đồng thời lan tỏa giá trị di sản Nguyễn Du đến cộng đồng. Qua những buổi đọc Kiều, thi vịnh Kiều…, chúng tôi mong muốn đưa Truyện Kiều đến gần hơn với người dân, nhất là thế hệ trẻ, để các em không cảm thấy Kiều là xa vời mà là một phần của đời sống văn hóa hôm nay”.

Năm 2025 tròn 260 năm Ngày sinh của Đại thi hào Nguyễn Du (1765-2025). Đây không chỉ là dịp tưởng nhớ, tri ân một danh nhân văn hóa thế giới mà còn là hoạt động có ý nghĩa quan trọng, góp phần cụ thể hóa các nghị quyết, kết luận của Đảng về văn hóa và con người Việt Nam. Qua đó, góp phần bồi đắp nền tảng tinh thần cho một kỷ nguyên mới phát triển giàu mạnh, thịnh vượng, bền vững, nơi bản sắc văn hóa Việt Nam nói chung, Đồng Nai nói riêng được gìn giữ, phát huy trong dòng chảy hội nhập quốc tế.

My Ny