'Đại phẫu' hệ thống chống ngập Hà Nội theo tinh thần đã nói là làm: Dự án chống ngập bị 'lụt'

Năm 2015, Dự án cải thiện hệ thống tiêu nước khu vực phía Tây thành phố Hà Nội (Trạm bơm tiêu Yên Nghĩa) với tổng số vốn đầu tư 7.466 tỷ đồng do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) làm chủ đầu tư, chính thức được triển khai, mang theo kỳ vọng lớn của người khu vực này về việc chấm dứt cảnh "cứ mưa là ngập" (hiện dự án đã được chuyển giao cho Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố).

Dự án gồm hạng mục Trạm bơm tiêu Yên Nghĩa và cứng hóa kênh La Khê. Trong đó, tháng 1/2020, hạng mục trạm bơm tiêu Yên Nghĩa đã hoàn thành và đi vào vận hành, nhưng hạng mục cứng hóa kênh La Khê lại chưa thể hoàn thiện do vướng mắc về giải phóng mặt bằng (GPMB), dẫn đến không phát huy được hiệu quả.

Hạng mục cứng hóa kênh La Khê đang phải tạm dừng vì chưa hoàn thành GPMB

Có mặt tại công trường hạng mục cứng hóa kênh La Khê vào những ngày cuối tháng 10/2025, PV Tiền Phong ghi nhận, công trình không có bóng dáng công nhân. Một cán bộ phụ trách dự án cho biết, đoạn tuyến nào đã GPMB sẽ được thi công đến đấy; đoạn tuyến nào chưa có mặt bằng đơn vị thi công phải dừng chờ. “Theo kế hoạch, trong năm 2025, dự án phải hoàn thành. Tuy nhiên, hiện nhà thầu thi công phải tạm dừng “chờ” mặt bằng”, vị cán bộ phụ trách này thông tin.

Được biết, hạng mục cứng hóa kênh La Khê đã hoàn thành khoảng 90%, duy còn khoảng 300m đoạn trước chùa Ngòi, nằm trên đường Ngô Quyền (phường Hà Đông) và trước cổng Học viện Chính trị (Bộ Quốc phòng) vẫn chưa được triển khai. Ven đường, hệ thống cống đặt lăn lóc, nhiều cống đã phủ rêu xanh. Ngoài ra, khoảng 200m mặt đường Ngô Quyền là những ổ trâu, ổ voi, ảnh hưởng đến đời sống nhân dân và người tham gia giao thông.

Hạng mục cứng hóa kênh La Khê đang phải tạm dừng do chưa có mặt bằng

Bà Nguyễn Thị Lanh, một hộ dân sống tại đường Ngô Quyền cho biết, dự án kéo dài hàng chục năm khiến người dân trong khu vực rất vất vả. Những ngày nắng nóng bụi bay mù mịt, còn ngày mưa nước ngập đến nửa bánh xe. Người tham gia giao thông phải “dò đường” vì nhiều ổ gà, ổ voi, thậm chí không ít trường hợp đã bị ngã xe. "Chúng tôi mong muốn chính quyền địa phương sớm hoàn thành kênh để người dân bớt khổ”, bà Lanh bày tỏ.

Được biết, diện tích cần giải phóng mặt bằng để thực hiện Dự án Trạm bơm tiêu Yên Nghĩa là 29,15ha. Ông Bùi Huy Quang, Phó Chủ tịch UBND phường Hà Đông cho biết, qua rà soát đến đầu tháng 10/2025, trên địa bàn phường còn 34 trường hợp với diện tích 1.528m2 đã ký biên bản bàn giao mặt bằng nhưng chưa tự giác di dời tài sản, tháo dỡ công trình phục vụ dự án. UBND phường đã có văn bản yêu cầu các hộ tự nguyện tháo dỡ, di dời công trình. Tính đến ngày 8/11, còn 3 trường hợp đã nhận tiền nhưng chưa bàn giao mặt bằng; 14 trường hợp chưa ban hành phương án hỗ trợ, bồi thường GPMB. Hiện phường nỗ lực để cuối năm 2025 hoàn thành GPMB dự án.

Không chỉ Trạm bơm tiêu Yên Nghĩa, nhiều dự án trạm bơm có mục tiêu thoát nước cho thành phố dù được phê duyệt đã lâu nhưng đến nay vẫn chưa được triển khai. Ví như, Dự án Trạm Bơm Đào Nguyên (thuộc huyện Hoài Đức cũ) do Sở NN&PTNT Hà Nội làm chủ đầu tư, có thời gian thực hiện từ năm 2012 đến 2016 nhưng đến nay vẫn chưa được triển khai.

Công trình cống Liên Mạc, nơi sẽ triển khai dự án trạm bơm tiêu úng

Tương tự, Dự án xây dựng cụm công trình đầu mối Liên Mạc được UBND TP.Hà Nội phê duyệt năm 2013, dự kiến được thi công hoàn thành từ năm 2018 – 2020. Trong dự án này có hạng mục xây dựng trạm bơm với công suất 170m3/s (giai đoạn 1 là 70m3/s) để tiêu thoát nước mưa từ sông Nhuệ (tiêu thoát nước cho khu vực phía Tây thành phố) ra sông Hồng. Tuy nhiên, đến nay công trình vẫn chưa được triển khai do vướng mắc trong việc huy động nguồn vốn bằng hình thức BT hơn 7.200 tỷ đồng. Sau đợt ngập lụt mới đây, UBND thành phố đã có văn bản, yêu cầu rà soát, sớm triển khai dự án.

ĐBQH Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho rằng, một số khu vực của Hà Nội bị ngập lụt thời gian gần đây cần phải xem xét cả nguyên nhân khách quan và chủ quan.

Theo ông Huân, nguyên nhân khách quan là do biến đổi khí hậu dẫn đến thời tiết thất thường, xuất hiện các trận mưa lớn, kéo dài. Dù vậy, trong ngành cấp thoát nước họ sẽ tính tần suất trung bình một năm xảy ra bao nhiêu lần. Nếu thời tiết bất thường mà mưa lớn, liên tục thì hệ thống thoát nước hiện có không thể đáp ứng được.

Cho rằng, nguyên nhân chủ quan là yếu tố con người, theo ĐBQH Nguyễn Quang Huân, khi đã có quy hoạch nhưng quá trình triển khai không tuân theo quy hoạch. Ví như, quy hoạch thoát nước mặt chảy theo hướng về các dòng sông nhưng nhà đầu tư lại xây dựng các đô thị cao hơn độ nền khu vực dẫn đến nước mặt sẽ bị dồn ứ lại. Bên cạnh đó, một số khu đô thị có cốt nền thấp hơn khu vực xung quanh nên khi mưa lớn, nước chảy theo mặt đường dồn về nhanh, gây ra các điểm ngập cục bộ.

Hơn nữa, hạ tầng thoát nước tại một số đô thị mới của Hà Nội không đồng bộ. Hệ thống thoát nước trong nội khu được đầu tư xây dựng nhưng chưa khớp nối với hệ thống tiêu thoát nước khu vực. Hệ thống cống thoát nước không được thường xuyên thông tắc, dẫn đến tiết diện cống bị thu hẹp, làm giảm khả năng vận chuyển nước. Bên cạnh đó, các hồ điều hòa bị xâm lấn, không được nạo vét.

Khu vực đường Nguyễn Trãi bị ngập trong đợt mưa lũ đầu tháng 10/2025

Ngoài ra, việc chậm triển khai xây dựng các dự án chống ngập cũng là nguyên nhân khiến việc thoát nước khó khăn. Theo ông Huân, việc xây dựng các trạm bơm thoát nước trong quy hoạch đã được tính toán đến các khả năng tiêu nước khi có ngập úng. Thế nhưng, việc chậm triển khai sẽ khiến cả một vùng không thoát nước kịp khi có mưa lớn. Bên cạnh đó, các hạng mục, trạm bơm chưa hoàn thành, không có hệ thống thu gom thì sẽ không có tác dụng hoặc hoạt động không hết công suất.

“Thành phố cần phải kiểm tra, làm rõ nguyên nhân các trạm bơm tiêu nước chậm triển khai và có giải pháp xử lý phù hợp”, ông Nguyễn Quang Huân nói.

Chuyên gia Đinh Ngọc Giang (Công ty Tư vấn quốc tế Encity) đã chỉ ra những yếu tố cốt yếu khiến Hà Nội thành sông sau mỗi trận mưa ngập. Tại Khu vực phía Tây Hà Nội (các khu đô thị mới) được thiết kế để tiêu thoát nước ra Sông Nhuệ, qua kênh La Khê và trạm bơm Yên Nghĩa.

Tuy nhiên, thực tế thì trạm bơm xong rồi nhưng kênh dẫn (kênh La Khê) để đưa nước từ Sông Nhuệ về trạm bơm thì chưa hoàn thành. Kết hợp với việc trạm bơm Liên Mạc (đầu nguồn Sông Nhuệ) chưa được xây dựng, đã khiến toàn bộ hệ thống tiêu thoát tổng thể của phía Tây bị tê liệt.

"Trạm bơm Yên Nghĩa đã xây xong nhưng mới chỉ dùng được 30% công suất. Điều này cho thấy chiến lược đầu tư của Hà Nội chưa đồng bộ... Xây trạm bơm rồi không làm kênh dẫn thì cuối cùng không phát huy được", vị chuyên gia thông tin.

Một vấn đề nghiêm trọng khác là phát triển nóng đô thị và hy sinh các hồ điều tiết tại các khu đô thị khiến nước không có đường ra, gây ngập úng cục bộ nghiêm trọng. Bên cạnh đó, các khu đô thị này dành "quá ít quỹ đất để cho làm hồ".

Kênh La Khê "tắc" mặt bằng trong nhiều năm chưa hoàn thành

Ông Giang phân tích, nguyên tắc của thoát nước là phải "trữ nước vào hồ". Mưa lớn đổ xuống rất nhanh, đặc biệt khi các bề mặt bị bê tông hóa khiến lượng nước về nhiều hơn 7-8 lần so với mặt cỏ. Không một trạm bơm nào đủ công suất để tiêu thoát hết ngay lập tức, mà cần hồ để trữ lại, sau đó "mới dùng bơm để bơm dần ra ngoài sông".

Nêu lại về các khu vực phía Tây, ông Giang khẳng định nếu tiếp tục phát triển đô thị mà quên hồ điều hòa thì toàn bộ khu đất thành đất không thấm, lượng nước ập về còn khủng khiếp hơn hiện nay.

Việc các khu đô thị mới liên tục bị biến thành "ốc đảo", vị chuyên gia cho rằng người xây sau sẽ luôn có xu hướng xây cao hơn người xây trước. Trong khi quy hoạch không yêu cầu cụ thể về cốt nền mà chỉ có quy chuẩn "lớn hơn hoặc bằng", dẫn đến việc các dự án mới tự nâng cao cốt nền để bảo vệ mình, đẩy cái ngập cho các khu vực lân cận, trũng thấp hơn.

Thực tế, tiêu chuẩn Việt Nam yêu cầu hệ thống phải đạt 90mm/2 giờ (tính toán lượng mưa 5 năm một lần) hoặc 110mm/2 giờ (mưa 10 năm một lần). "Nhưng hiện nay hệ thống thoát nước Hà Nội không đáp ứng đủ cho cường độ mưa 2 năm đến 5 năm xuất hiện một lần. Do đó chỉ cần lượng mưa hàng năm trên 50mm là bắt đầu xuất hiện điểm ngập úng", vị chuyên gia khẳng định.

Ông Giang cho rằng, việc đầu tư hạ tầng tổng thể đòi hỏi một nguồn lực lớn và thời gian dài. Trong khi đó, Hà Nội đang bỏ quên các giải pháp ứng phó. Do đó, ông đề xuất Hà Nội cần khẩn trương xây dựng hệ thống cảnh báo, hệ thống bản đồ ngập online.

Giải pháp này chi phí không nhiều so với xây hạ tầng, thời gian lắp đặt nhanh (1-2 năm) và có thể nâng cấp hàng năm. "Quan trọng nhất, nó giúp người dân chủ động tránh những khu vực ngập úng khi mưa, giảm thiểu thiệt hại ngay lập tức", ông Giang chia sẻ.

Về giải pháp, ĐBQH Nguyễn Quang Huân cho rằng, khí hậu ngày càng cực đoan, nên thành phố cần nâng cấp đường ống, cải tạo hoặc xây mới. Ví như, ngày trước thành phố thiết kế hệ thống thoát nước cho quy hoạch 3 triệu dân, nhưng giờ dân số lên đến gần chục triệu người thì cần phải làm đường ống lớn, phù hợp.

Bên cạnh đó, thành phố phải xem lại quy hoạch và tuân thủ quy hoạch. Hiện nay, thành phố đang trong quá trình phát triển đô thị nhưng quy hoạch thoát nước bị xem nhẹ. Thực tế, các công trình xây dựng không tham khảo quy hoạch thoát nước mà chỉ xem lại sau khi xây dựng xong. Do đó, phải sớm có Luật Cấp thoát nước, trong đó có quy định về quy hoạch cấp thoát nước; từ đó tạo hành lang pháp lý triển khai các quy hoạch về cấp thoát nước, giảm úng ngập cho thành phố.

Ngoài ra, thành phố phải vận hành, kiểm tra lại, xem bản đồ ngập lụt thành phố. Cần tìm xem nguyên nhân chính xác là gì. Do mưa to, do hồ bị xâm lấn, cống không nạo vét thì mới có giải pháp phù hợp, ĐBQH Nguyễn Quang Huân đề xuất.

Nội dung: Thanh Hiếu - Hiểu Minh | Đồ họa: Kiều Tú