Đại biểu Quốc hội đề nghị gỡ khó cho các chương trình mục tiêu quốc gia

Đại biểu Lò Thị Luyến, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách, phụ trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Điện Biên. (Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN)

“Giữa nhiệm kỳ khóa tới, Quốc hội nên chọn chuyên đề giám sát tối cao về các chương trình mục tiêu quốc gia để tiếp tục tháo gỡ các vướng mắc trong triển khai các chương trình này.” Đây là kiến nghị của đại biểu Lò Thị Luyến, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách, phụ trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Điện Biên.

Nhiều tâm tư từ cơ sở

Theo đại biểu Lò Thị Luyến, thực tiễn cho thấy nhờ các chương trình mục tiêu quốc gia, bộ mặt kinh tế - xã hội ở các địa phương, nhất là vùng khó khăn, đã có chuyển biến rõ rệt. Đời sống người dân - các đối tượng thụ hưởng đã tốt hơn, và niềm tin của nhân dân đối với Đảng được củng cố.

Khẳng định sự cần thiết của các chương trình mục tiêu quốc gia, nhưng từ thực tiễn cơ sở, đại biểu Lò Thị Luyến cho hay nhận được rất nhiều tâm tư của cử tri về những vướng mắc trong thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia cần được Quốc hội lắng nghe, tháo gỡ.

Theo đại biểu Lò Thị Luyến, quá trình tổ chức thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia nhiều năm qua – từ giai đoạn có hơn mười chương trình mục tiêu quốc gia, sau đó gộp lại thành chương trình phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, đến giai đoạn 2021–202 còn ba chương trình (nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, và phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi) cho thấy còn nhiều vướng mắc. Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Điện Biên khi giám sát thực tế đã kiến nghị, và Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã lắng nghe, tháo gỡ nhiều nội dung. Tuy vậy, vẫn còn những khó khăn kéo dài đến nay.

Trong giai đoạn tới, cả nước sẽ triển khai năm chương trình mục tiêu quốc gia với bảy lĩnh vực, bao gồm: ba chương trình gộp (nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi), chương trình phòng chống ma túy, chương trình phát triển văn hóa, và tại Kỳ họp Quốc hội thứ 10 Quốc hội khóa XV sẽ thông qua thêm hai chương trình về y tế và giáo dục.

Vì vậy, để thực hiện tốt các chương trình mục tiêu quốc gia, việc nhận diện các vướng mắc để tháo gỡ là rất quan trọng. Trên cơ sở thực tiễn địa phương, đại biểu Lò Thị Luyến đã chỉ ra những tồn tại, hạn chế trong triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia hiện nay như về thẩm quyền phê duyệt dự án, cơ chế quản lý, mức hỗ trợ, việc đối ứng vốn…

Cụ thể, trình tự thẩm định, phân quyền, phê duyệt dự án rất phức tạp. Vốn sự nghiệp trong chương trình mục tiêu quốc gia lại chia thành hai cách thức: vốn sự nghiệp có tính chất đầu tư và vốn sự nghiệp hỗ trợ trực tiếp, và cả hai đều rất khó giải ngân. Tỷ lệ giải ngân vốn sự nghiệp thấp hơn nhiều so với vốn đầu tư công do thủ tục phức tạp, thẩm quyền phân bổ không thống nhất. Trong khi đó, tỷ lệ bố trí vốn sự nghiệp cho chương trình mục tiêu rất lớn.

Đại biểu Lò Thị Luyến nêu ví dụ chương trình nông thôn mới giao tổng vốn sự nghiệp cho địa phương nên đã tạo thuận lợi trong thực hiện. Tuy nhiên, chương trình giảm nghèo và chương trình phát triển dân tộc thiểu số lại do Trung ương phân bổ đến từng dự án thành phần, khiến địa phương rất khó triển khai. Khó triển khai, khó giải ngân nhưng vốn sự nghiệp của chương trình mục tiêu quốc gia thường giao rất muộn, thậm chí tận tháng 8–9 mới giao, yêu cầu giải ngân hết trong năm và không cho chuyển nguồn.

“Sau khi giám sát và kiến nghị, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 111 mới tháo gỡ được phần nào. Quốc hội cũng đã sửa Luật Ngân sách, cho phép chuyển nguồn đến 31/12 năm sau là rất kịp thời,” đại biểu Lò Thị Luyến chia sẻ.

Đồng bào dân tộc thiểu số được dùng nước sạch. (Ảnh: Việt Hùng/TTXVN)

Một khó khăn khác liên quan đến vấn đề vốn là vốn đối ứng. Đại biểu Lò Thị Luyến cho hay, theo nguyên tắc, địa phương khó khăn được ưu tiên hỗ trợ chương trình, tức là được giao nhiều nhiệm vụ và vốn. Nhưng chính các địa phương khó khăn lại không có nguồn lực để đối ứng, dẫn đến nghịch lý: được giao nhiệm vụ nhiều nhất nhưng khó làm nhất. Bên cạnh đó, việc triển khai các chương trình quy định “không chồng chéo, không trùng lặp phạm vi, đối tượng” nhưng lại yêu cầu phải “lồng ghép nguồn vốn” khiến địa phương rất khó thực hiện, vì mỗi nguồn có quy trình, cách quản lý, thanh quyết toán khác nhau.

Theo đó, đại biểu Lò Thị Luyến kiến nghị không yêu cầu các địa phương nhận ngân sách Trung ương từ 60% trở lên phải bố trí vốn đối ứng vì trên thực tế, vốn đối ứng nếu có cũng là ngân sách Trung ương hỗ trợ; không yêu cầu bố trí lồng ghép các chương trình vì rất khó và nguyên tắc trong xây dựng các chương trình là không chồng chéo nội dung.

Cần thống nhất trong thực hiện

Bên cạnh vấn đề vốn, việc quản lý cũng gặp khó khăn. Đại biểu Lò Thị Luyến cho hay 3 chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021-2025 có cơ chế quản lý, quy trình thực hiện khác nhau, khiến các cơ quan quản lý địa phương rất vất vả. Mỗi chương trình có cơ quan chủ quản khác nhau, cơ quan thường trực khác nhau, dẫn đến biểu mẫu khác nhau, báo cáo khác nhau. Điều này dẫn đến trùng lặp, tăng khối lượng công việc cho cơ quan chuyên môn. Ví dụ, cùng nội dung chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ trong 1.000 ngày đầu đời nhưng tồn tại ở hai chương trình khác nhau: chương trình phát triển dân tộc thiểu số và chương trình giảm nghèo bền vững.

Cùng một nội dung nhưng mức hỗ trợ của các chương trình khác nhau nên người dân băn khoăn, so sánh, gây khó khăn cho triển khai. Theo bà Luyến, người dân là đối tượng thụ hưởng và thường chỉ hiểu đây là chính sách của Nhà nước, không phân biệt được giữa các chương trình.

Từ thực tiễn cơ sở, bà Luyến cho hay người dân mong muốn nguồn lực được tập trung vào đầu tư hạ tầng: điện, đường, trường, trạm, để người dân có điều kiện giao thương hàng hóa thuận lợi, giảm e ngại xa xôi cho các nhà đầu tư. Khẳng định việc hỗ trợ nguồn vốn trực tiếp cho người dân đã giúp các hộ năng động có điều kiện phát triển sinh kế, nâng cao đời sống, nhưng bà Luyến cũng cho rằng có hiện tượng người dân ỉ lại, chờ hỗ trợ. Điều này gây mất công bằng khi người chăm chỉ lao động, đời sống khá thì không được hỗ trợ nhưng người kém nỗ lực hơn lại được hưởng chính sách.

Nêu ví dụ về vấn đề xóa nhà dột nát, năm nay xóa, năm sau lại tăng lên gấp đôi do người trẻ lập gia đình, phát sinh hộ mới, đại biểu Lò Thị Luyến cho hay một số địa phương đã áp dụng quy định với các hộ từ 40 tuổi trở xuống, có sức khỏe thì phải tự phấn đấu và chỉ hỗ trợ cho các hộ trên 40 tuổi, có khó khăn về sức khỏe.

Lực lượng thuộc Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Phú Thọ chung sức giúp đồng bào xóa nhà tạm, nhà dột nát tại xã Xuân Đài. (Ảnh: Đào An/TTXVN)

Trước những tồn tại trên, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách, phụ trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Điện Biên kiến nghị Quốc hội triển khai chuyên đề giám sát tối cao về các chương trình mục tiêu quốc gia trong nhiệm kỳ tới để tiếp tục tháo gỡ các vướng mắc.

Cũng theo đại biểu Lò Thị Luyến, người dân mong muốn chỉ có một chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế – xã hội vùng đặc biệt khó khăn và khó khăn, có một cơ chế quản lý, một cơ quan chủ quản, thiết kế lại theo hướng rõ ràng về phân bổ vốn đầu tư, vốn sự nghiệp, nội dung dự án... Việc này phù hợp với tổ chức chính quyền địa phương hiện nay - ít người, nhiều việc.

Cùng chia sẻ với các vấn đề trên, đại biểu Lê Quang Mạnh (đoàn Cần Thơ) cho hay giai đoạn năm 2012-2013, cả nước triển khai 16 chương trình mục tiêu quốc gia với khoảng 100 chương trình mục tiêu. Điều này khiến đồng tiền Nhà nước rót cho địa phương bị chia nhỏ trong khi tiền ở chương trình mục tiêu này không được sử dụng cho chương trình mục tiêu khác, gây ách tắc rất lớn trong thực hiện.

“Năm 2020, chúng ta nhận ra vấn đề, Quốc hội quyết định cắt bỏ tất cả các chương trình mục tiêu, dồn lại 2 chương trình là nông thôn mới và giảm nghèo. Đó là một quyết định ‘cách mạng’ và chúng ta có sự phát triển nông thôn mới và quá trình giảm nghèo được thế giới đánh giá cao,” đại biểu Lê Quang Mạnh chia sẻ.

Đại biểu Lê Quang Mạnh cho rằng từ bài học quá khứ cho thấy việc cần các giải pháp để tổ chức thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia một cách thống nhất./.

(Vietnam+)