Đặc sản An Giang tưởng sắp tuyệt chủng, trồng 5 năm mới thu hoạch, ăn từ quả đến lá

Vùng Bảy Núi (An Giang) không chỉ nổi tiếng với cảnh quan hùng vĩ, văn hóa đặc sắc mà còn được biết đến với một loại cây đặc sản hiếm có, đó là cây chúc.

Loài cây này từ lâu đã gắn bó mật thiết với đời sống của nhiều người dân An Giang, vừa được dùng trong y học dân gian, vừa là gia vị tạo nên hương vị đặc trưng cho nhiều món ngon trứ danh.

Cây chúc được cho là đặc sản của vùng An Giang. (Ảnh từ freepik)

Từ nguy cơ biến mất đến đặc sản đặc trưng vùng Bảy Núi

Người Khmer ở Tịnh Biên và Tri Tôn gọi cây chúc là Kôt-sôt. Trước đây, cây chúc mọc tự nhiên trong rừng, số lượng ít và khó tìm, từng có thời điểm tưởng như sắp tuyệt chủng. Những năm gần đây, người dân địa phương đã chủ động nhân giống, trồng trong vườn gia đình vừa để sử dụng, vừa mang lại giá trị kinh tế.

Cây chúc thuộc họ cam chanh, là loại cây thân gỗ cao từ 2-10m. Lá có hình dáng khá đặc biệt, phần eo thắt lại ở giữa, nhìn giống con số 8. So với lá chanh, lá chúc tỏa hương thơm nồng và đậm đà hơn nhiều.

Quả chúc cũng mang hình dáng riêng biệt với kích thước lớn hơn quả chanh, vỏ dày, xù xì, có nhiều nếp nhăn. Khi chín, quả chuyển từ màu xanh lục sang vàng. Dù ít nước và vị chua gắt nhưng chính mùi thơm đặc trưng lại khiến quả chúc trở thành nguyên liệu quý.

Cây chúc thuộc họ cam chanh, là loại cây thân gỗ cao từ 2-10m. (Ảnh minh họa từ Dân Việt)

Theo kinh nghiệm của người dân, cây chúc thường phải từ 5 năm tuổi trở lên mới cho trái. Cây càng lâu năm, trái ra càng nhiều. Mùa quả thường tập trung từ tháng 6 đến tháng 8 âm lịch, cũng là thời điểm ẩm thực An Giang thêm phần phong phú nhờ nguồn nguyên liệu độc đáo này.

Gia vị “linh hồn” của nhiều món ngon

Trong ẩm thực An Giang, lá chúc được xem là gia vị “linh hồn” làm nên món gà đốt lá chúc Ô Thum nổi tiếng.

Nguyên liệu thường là gà đồi nặng khoảng 1,3-1,8kg, được làm sạch và ướp cùng muối, sả, tỏi, ớt và lá chúc. Người chế biến lót dưới đáy nồi một lớp muối hột, sả và lá chúc, sau đó đặt gà đã quét dầu hoặc mật ong lên trên rồi đốt lửa.

Món gà đốt lá chúc Ô Thum. (Ảnh minh họa)

Bí quyết nằm ở cách điều chỉnh ngọn lửa. Ban đầu cần lửa thật to để gà “bắt mùi”, sau đó giảm dần để gà chín đều mà không bị cháy. Chỉ sau khoảng 40 phút, món gà đốt đã hoàn thành, da vàng óng, thịt mềm ngọt và dậy hương thơm.

Điểm nhấn khác biệt chính là nước chấm đi kèm. Người dân địa phương thường băm nhuyễn lá và vỏ chúc, trộn cùng gia vị, thêm nước cốt chúc để tạo nên hỗn hợp có vị chua thanh xen lẫn mặn, ngọt, cay. Vị đậm đà của gà hòa quyện cùng nước chấm đặc sánh khiến món ăn trở thành trải nghiệm khó quên với du khách.

Không chỉ dừng lại ở món gà, lá và quả chúc còn góp mặt trong nhiều món ăn khác của người dân An Giang. Lá chúc giúp khử mùi tanh, tạo hương thơm dễ chịu nên thường được dùng để nướng cá, hấp thịt, nấu cháo.

Một món ăn nổi tiếng khác là cháo bò Tri Tôn, được nấu tương tự cháo lòng nhưng dùng nguyên liệu từ thịt, lòng và tiết bò.

Khi ăn, thực khách cho thêm mùi tàu, rau quế và vài giọt nước cốt chúc. Vị ngọt từ gạo, đậm đà từ thịt bò, cay nồng của ớt, tiêu và thoang thoảng mùi chua thanh từ chúc tạo nên bát cháo nóng hổi, đậm chất miền sơn cước.

Món cháo bò Tri Tôn ăn kèm nước cốt chúc, lá chúc giúp món ăn thêm bùng nổ hương vị. (Ảnh minh họa)

Ngoài ra, quả chúc còn được dùng để pha chế nước giải khát, làm nước chấm hay trộn gỏi. Mùi thơm đặc trưng giúp món ăn thêm tròn vị, gây ấn tượng mạnh cho những ai lần đầu thưởng thức.

Không chỉ phục vụ ẩm thực, quả và lá chúc ngày nay còn được khai thác để sản xuất tinh dầu, xà phòng, nước rửa chén hay các sản phẩm chăm sóc tóc. Điều này mở ra hướng đi mới, giúp nâng cao giá trị kinh tế cho loại cây từng đứng trước nguy cơ biến mất.

Từ một loại cây rừng hiếm hoi, chúc nay đã trở thành “đặc sản vàng” của vùng Bảy Núi, góp phần tạo nên bản sắc ẩm thực An Giang và làm phong phú hơn cho văn hóa ẩm thực Việt Nam.

Minh Huy