Đặc sắc lễ cúng giọt nước của đồng bào Ba Na tại tỉnh Gia Lai

Nước lấy để cúng được hứng trực tiếp từ sông, suối. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Giữa nhịp sống hiện đại đang lan nhanh đến từng buôn làng, lễ cúng giọt nước của đồng bào Ba Na tại Gia Lai vẫn được gìn giữ như một nghi lễ quan trọng, gắn bó mật thiết với đời sống và tín ngưỡng truyền thống.

Đây không chỉ là nghi lễ nông nghiệp cầu mùa mà còn là sự gửi gắm lòng biết ơn sâu sắc của con người với thiên nhiên - nguồn sống bất tận nơi đại ngàn.

Trong quan niệm của người Ba Na, nước không đơn thuần là vật chất phục vụ sinh hoạt hàng ngày mà mang linh hồn của các vị Yàng (thần linh). Giọt nước đầu nguồn được xem là tinh túy của đất trời, quyết định mùa màng, sức khỏe con người và sự no đủ của cả buôn làng. Từ lâu, cộng đồng Ba Na hình thành tục cúng giọt nước để bày tỏ lòng tôn kính với thần nước, thần rừng và các đấng vô hình cai quản vùng đất sinh tồn của họ.

Thực hiện các nghi lễ của Lễ cúng giọt nước. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Nghi thức trang trọng, đậm bản sắc

Lễ cúng giọt nước thường tổ chức vào tháng 3-4 hoặc tháng 10-11 nhằm tạ ơn thần linh vì nguồn nước sạch, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, sức khỏe cộng đồng và tránh dịch bệnh, tai nạn sông nước, vạn vật buôn làng đều tốt tươi.

Lễ vật để dâng cúng thần linh gồm có cây nêu, cây tre dài 2m, bình nước, vỏ quả bầu khô, ghè rượu, gà, heo, cơm nếp, lá chuối…

Trước khi tổ chức Lễ cúng giọt nước, già làng tổ chức họp dân tại nhà rông thông báo cho bà con biết ngày tổ chức lễ cúng huy động đóng góp, giao nhiệm vụ cho từng gia đình để chuẩn bị cho buổi lễ. Phụ nữ đảm nhận việc làm sạch sẽ đường làng, ngõ xóm, dọn dẹp khu vực đường xuống cúng giọt nước. Thanh niên vào rừng đi chặt chem nứa đan thành các vòm hoa văn dựng một cây nêu tại khu làm lễ cúng. Người già chuẩn bị trang phục truyền thống, các bài văn tế trong lễ tế thần nước. Ngoài ra, các đội cồng chiêng, múa xoang của làng cũng tranh thủ tập luyện để biểu diễn trong ngày cúng giọt nước.

Thời điểm làm lễ cúng giọt nước thường vào buổi sáng sớm. Cây nêu được thanh niên trong làng mang đến chỗ làm lễ để cắm sắn. Lễ vật gồm một con gà nướng, ghè rượu lá chuối, nồi to đựng nước, các món ăn được chế biến sẵn, ống tre múc nước…

Lễ cúng giọt nước bắt đầu, các thanh niên trải lá chuối, đặt ghè rượu ngay trung tâm cây nêu, xung quanh để đồ ăn, con gà. Già làng bắt đầu cúng gọi Yang xuống phù hộ cho dân làng mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Nước chảy quanh năm, qua sông, qua suối không chết trôi, chết đuối, đi đường không bị tai nạn, cầu mong khách thượng lộ bình an.

Kết thúc lời khấn, lần lượt từ già làng, tất cả người dân đều xuống giọt nước hứng vào các bầu, các chai. Sau đó bà con lấy nước rửa mặt, rửa tay chân, tạt vào người nhau để hứng lấy may mắn Yang ban cho.

Sau khi cúng xong, già làng tiến lên phía đặt trống, cầm dùi và đánh một hồi sau đó hô to, tiếng cồng chiêng nổi lên, dân làng trai gái nắm tay nhau đoàn kết nhảy điệu xoang vòng tròn xung quanh cây nêu, uống rượu ghè, chúc nhau những điều may mắn.

Thực hiện các nghi lễ của Lễ cúng giọt nước. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Sau phần lễ là phần hội rộn ràng với tiếng cồng chiêng trầm hùng - di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Mọi người quây quần bên ché rượu cần, múa xoang, hát dân ca đến khi đêm xuống. Không khí ấy phảng phất hơi thở văn hóa lâu đời, thể hiện tinh thần lạc quan, đoàn kết và tôn trọng thiên nhiên.

Bảo tồn và phát huy nét văn hóa đặc sắc

Trong bối cảnh đô thị hóa, nhiều bến nước đã bị ảnh hưởng bởi hệ thống cấp nước hiện đại. Tuy nhiên, tại Gia Lai và nhiều vùng Tây Nguyên khác, lễ cúng giọt nước vẫn được chính quyền và cộng đồng quan tâm phục dựng, trở thành điểm nhấn du lịch văn hóa độc đáo.

Một số địa phương đã xây dựng tour trải nghiệm như tham quan bến nước; thưởng thức rượu cần; múa xoang cùng dân làng; tìm hiểu tri thức dân gian về nước. Qua đó, truyền thống được bảo tồn bằng chính sức sống cộng đồng, không bị biến dạng hay thương mại hóa.

Các nghi lễ cổ truyền của người Ba Na đã góp phần quan trọng vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Đây không chỉ là lễ hội đặc sắc mà còn tạo sự cố kết cộng đồng bền chặt./.

Lễ cúng giọt nước thể hiện tính gắn kết cộng đồng của đồng bào Ba Na cùng với ước vọng đón chờ một mùa vụ mới thuận lợi, bội thu. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

(Vietnam+)