Cựu Phó chủ tịch Alibaba: 'Đây là thời khắc Việt Nam'

Xây dựng văn hóa doanh nghiệp không phải khẩu hiệu mà là nền móng giúp công ty vượt qua khủng hoảng và phát triển bền vững. Với ông Brian A. Wong, một trong những lãnh đạo đầu tiên của tập đoàn Alibaba, văn hóa doanh nghiệp bắt đầu từ sứ mệnh rõ ràng và cách người lãnh đạo sống với điều đó mỗi ngày.

Trong bối cảnh Việt Nam đang tìm hướng đi cho khu vực kinh tế tư nhân và thúc đẩy đổi mới sáng tạo, câu hỏi đặt ra là doanh nghiệp Việt nên bắt đầu từ đâu. Nhân chuyến công tác trở lại Việt Nam sau hơn 10 năm, ông Brian đã dành thời gian chia sẻ với các lãnh đạo doanh nghiệp Việt Nam tại "Diễn đàn chuyển hóa lãnh đạo và tổ chức: Ra quyết định trong thời kỳ bất định" do Newing - đối tác của Alibaba Global Initiatives (AGI) - tổ chức vào 10/10 tại TP.HCM.

Bên lề sự kiện, ông cũng có cuộc trò chuyện với Tri Thức - Znews về vai trò của văn hóa doanh nghiệp, tầm nhìn lãnh đạo và những cơ hội cho startup Việt trong kỷ nguyên AI.

Bí quyết thành công của Alibaba

Triết lý đó hiệu quả với cả doanh nghiệp lớn lẫn nhỏ. Nó đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bởi vì khi công ty còn nhỏ, người ta không biết đến thương hiệu của bạn, họ không biết bạn là ai. Và nếu bạn tập trung vào việc phục vụ nhu cầu của khách hàng thì bạn sẽ thành công hơn vì lúc đó bạn không chỉ đơn thuần là cố kiếm tiền nhanh mà thực sự là đang cố giải quyết một vấn đề cho khách hàng.

Toàn bộ ý tưởng “khách hàng thứ nhất, nhân viên thứ hai, cổ đông thứ ba” là của Jack Ma. Ông đưa ra triết lý này để giúp chúng tôi, những nhân viên của công ty, biết cách ưu tiên điều gì là quan trọng nhất. Bởi vì nhiều người trong chúng tôi lớn lên, hoặc khi học ở trường kinh doanh, đều được dạy về lý thuyết của Milton Friedman rằng vai trò của doanh nghiệp là tối đa hóa giá trị cho cổ đông.

Tôi từng học trường kinh doanh ở Mỹ và đúng là lý thuyết đó có phần đúng. Nhưng theo tôi, ưu tiên không nên là tối đa hóa lợi ích của cổ đông bằng cách hy sinh khách hàng. Thay vào đó, bạn nên tối đa hóa giá trị cổ đông sau khi đã phục vụ tốt nhu cầu của khách hàng.

Và nếu khách hàng hài lòng, thì với tư cách là nhân viên, bạn cũng sẽ cảm thấy hài lòng với công việc của mình. Khi bạn cảm thấy vui vẻ và có động lực làm việc, thì công ty sẽ thành công hơn. Và khi công ty thành công, thì giá trị cổ đông cũng sẽ tăng. Đó chính là lý do đằng sau triết lý đó.

Là một doanh nhân, bạn cần phải xác định rõ ràng mục đích tồn tại của công ty là gì? Tại sao nó tồn tại? Và nếu bạn, với tư cách là người sáng lập hay chủ doanh nghiệp, hiểu rõ điều đó thì bạn sẽ dễ dàng truyền đạt điều đó xuống cho nhân viên hơn rất nhiều.

Giờ thì, một số người sẽ nói: “Công ty của tôi tồn tại chỉ để kiếm tiền”. Ừ, điều đó cũng ổn, miễn là bạn nói rõ điều đó với mọi người. Song mục tiêu đó sẽ không tạo ra được động lực lớn như những điều như giúp các doanh nghiệp nhỏ cạnh tranh với các tập đoàn lớn; mang đến giáo dục chất lượng cho những người không có điều kiện tiếp cận; cung cấp dịch vụ tài chính cho những người không thể tiếp cận ngân hàng truyền thống.

Nếu bạn có một mục đích lớn hơn trong những gì bạn đang làm thì nhân viên của bạn sẽ có động lực mạnh mẽ hơn để làm việc tại công ty. Và khách hàng cũng sẽ đánh giá cao hơn những gì bạn đang cố gắng mang đến cho họ.

The Tao of Alibaba chia sẻ "công thức bí mật" đưa Tập đoàn Alibaba đi đến thành công. Ảnh: Amazon.

Về phần lãnh đạo, bạn cần xây dựng một văn hóa doanh nghiệp mạnh. Nghĩa là bạn phải tạo ra một môi trường nơi mọi người cùng tin tưởng vào một mục đích chung và lý do họ có mặt ở đó. Sau đó, người lãnh đạo doanh nghiệp cần liên tục truyền đạt điều đó, không chỉ bằng lời nói mà bằng chính hành vi của họ và cần có hệ thống để đánh giá hành vi và hiệu suất của nhân viên sao cho phù hợp với văn hóa công ty.

Ở Alibaba, chúng tôi thực sự đánh giá nhân viên một nửa dựa trên hiệu suất công việc, và một nửa dựa trên giá trị cá nhân. Cụ thể, họ có sống và hành động đúng với các niềm tin văn hóa cốt lõi của công ty hay không.

Nghe có vẻ mềm mại và trừu tượng nhưng thực tế điều đó giúp công ty vượt qua những giai đoạn khó khăn. Alibaba đã trải qua nhiều khủng hoảng trong suốt 26 năm lịch sử của mình nhưng chính văn hóa doanh nghiệp đã thúc đẩy mọi người vượt qua thời kỳ khó khăn, chủ động tìm ra giải pháp. Bởi lẽ, họ tin rằng những gì họ đang làm thực sự có ý nghĩa với khách hàng.

Có khá nhiều ví dụ nhưng một trường hợp cụ thể là vào năm 2003. Khi đó có một thứ gọi là SARS, trước cả Covid-19. Đó là một giai đoạn rất khó khăn vì lúc ấy Alibaba có một nhân viên mà người ta nghĩ là đã bị lây virus nên cả công ty phải cách ly.

Nghe “cách ly” bây giờ thì thấy quen rồi vì trải qua Covid-19, vấn đề là lúc đó không có laptop, không có Wi-Fi và toàn bộ công ty phải làm việc tại nhà trong một thời gian. Jack Ma không ra lệnh cụ thể là phải làm gì mà mọi người đều tự hiểu: “Chúng ta cần giữ công việc kinh doanh tiếp tục vận hành, vì khách hàng đang phụ thuộc vào mình để làm ăn buôn bán”. Lúc đó phần lớn là các doanh nghiệp xuất khẩu.

Thế là nhân viên mang hết máy tính bàn về nhà, cắm vào đường dây điện thoại để dùng Internet dial-up, rồi làm việc và nghe điện thoại tại nhà. Mà không chỉ nhân viên, cha mẹ và ông bà của họ cũng nghe điện thoại giúp khách hàng. Đó là vì họ thực sự tin tưởng và tự hào về công việc mà con cháu họ đang làm.

3 lần rời Alibaba

Tôi nghĩ cả hai đều quan trọng. Tính cách của Jack Ma giống như một ngọn đèn soi đường nhưng hệ thống mà chúng tôi xây dựng là để “thể chế hóa”. Ông ấy là nguồn cảm hứng nhưng chúng tôi cần một hệ thống để biến cảm hứng đó thành hiện thực. Và vì thế chúng tôi đã xây dựng được một hệ thống truyền cảm hứng cho người trẻ, cho họ sự tự do để đổi mới, sáng tạo, đồng thời mở rộng quy mô công ty.

Nhưng Jack thì không thể ở mãi vị trí điều hành, nên chúng tôi có một thứ gọi là "hệ thống đối tác". Trong đó, có hơn 30 đối tác cấp cao là những thành viên kỳ cựu trong tổ chức, có trách nhiệm bảo vệ các giá trị cốt lõi của công ty và đảm bảo rằng chúng sẽ tiếp tục tồn tại kể cả sau khi Jack không còn điều hành nữa.

Vì vậy, có thể nói Jack là một phần rất quan trọng trong việc tạo ra và định hướng công ty nhưng tổ chức này đã có một hệ thống vững vàng để tiếp tục vận hành mà không cần phụ thuộc vào ông ấy.

Tôi rời đi lần đầu tiên vì tôi cảm thấy mình chưa hiểu đủ về kinh doanh. Vì vậy, tôi quyết định học tại một trường kinh doanh. Sau đó, Jack gọi tôi quay lại vì lúc đó Alibaba đang mở rộng ra toàn cầu. Tôi ở lại làm việc trong 7 năm. Rồi tôi nói: “Tôi luôn muốn tự mình làm một startup”. Và tôi nghĩ: “Nếu bây giờ, lúc 30 tuổi, mà tôi không làm, thì sau này sẽ quá muộn”. Thế nên tôi rời đi.

Tôi đã làm một startup nhưng rồi tôi nhận ra ý nghĩa mà công việc đó mang lại không lớn bằng công việc tôi từng làm ở Alibaba. Tác động nhỏ hơn. Sự ảnh hưởng nhỏ hơn. Tôi không cảm thấy đó là một cuộc sống thật sự phong phú và có ý nghĩa. Sau đó Jack nói: “Về giúp tôi với đợt IPO năm 2014 đi”. Tôi quay lại thêm 7-8 năm nữa.

Rồi tôi lập gia đình, có con, và tôi nói: “Được rồi, giờ tôi muốn làm một việc gì đó mà vừa có thể dành thời gian cho con, vừa có thể thấy được ý nghĩa”. Đã 4 năm kể từ đó. Giờ tôi đang tham gia 3 công ty. Tôi sáng lập 2 công ty trong số đó, công ty còn lại tôi giúp họ mở rộng. Như bạn thấy đấy, tôi vẫn rất bận rộn nhưng tôi có sự tự do để chọn lựa, kiểu như: “Hôm nay tôi sẽ đi làm muộn một chút, dành thời gian chăm con, hay làm một việc gì đó có ý nghĩa”.

Thời khắc Việt Nam

Tôi nghĩ đây là thời khắc Việt Nam, một thời điểm rất thú vị để người trẻ khởi nghiệp. Việt Nam là thị trường đủ lớn để các công ty bản địa có thể phát triển đến một quy mô đáng kể.

Việt Nam có dân số trẻ và một chính phủ đang cam kết xây dựng cơ sở hạ tầng cần thiết để phát triển nền kinh tế số mạnh mẽ với sự hỗ trợ của công nghệ AI. Nhưng bây giờ, mọi thứ thật sự phụ thuộc vào giới trẻ Việt Nam, các bạn phải xây dựng sản phẩm cho chính thị trường của mình. Và tôi nghĩ các bạn nên xây dựng một thứ gì đó phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

Tất nhiên, sẽ có sự cạnh tranh từ các công ty quốc tế lớn nhưng tôi cũng nghĩ là đã có đủ bằng chứng cho thấy rằng các công ty nội địa tại Việt Nam có thể đạt được sức bật. Tôi nghĩ Việt Nam nhìn chung cũng đang phát triển rất tốt về kinh tế, với mức đầu tư nước ngoài (FDI) cao. Và sau đó, các bạn có thể bắt đầu suy nghĩ về vai trò của mình ở cấp độ khu vực, bởi vì Việt Nam là một thị trường xuất khẩu rất mạnh sang các quốc gia khác.

Brian A. Wong là người Mỹ gốc Trung với hơn 20 năm kinh nghiệm kinh doanh và đầu tư. Ông từng giữ vị trí Cố vấn Sáng kiến toàn cầu và Phó Chủ tịch Tập đoàn Alibaba.

Vì vậy, nền kinh tế của các bạn đang ở một trạng thái rất khỏe mạnh nhưng điều quan trọng là phải đầu tư vào tương lai của nền kinh tế bằng cách khuyến khích giới trẻ cam kết tạo ra doanh nghiệp mới, chứ không chỉ là mang các mô hình sẵn có từ nước ngoài vào rồi tái chế lại. Họ phải thật sự xây dựng doanh nghiệp của riêng mình.

Tất nhiên sẽ có sự cạnh tranh từ các công ty quốc tế lớn. Nhưng tôi nghĩ là đã có đủ bằng chứng cho thấy rằng các công ty nội địa tại Việt Nam có thể đạt được sức bật, ví dụ như Momo, VnPay hay Be. Họ đang làm khá tốt.

Hai mô hình này có thể bổ trợ cho nhau. Ví dụ, khi bạn xây dựng cơ sở hạ tầng, như trung tâm dữ liệu, đường sá, xây dựng thì bạn cần những công ty lớn có đủ quy mô để cung cấp các nguồn lực đó.

Tuy nhiên, sau khi cơ sở hạ tầng đã được xây dựng, hãy để các doanh nghiệp nhỏ xây dựng ứng dụng trên nền tảng hạ tầng ấy. Những ý tưởng và nhu cầu cụ thể nên đến từ các doanh nghiệp nhỏ. Và còn có những lĩnh vực khác mà doanh nghiệp nhỏ sẽ đóng vai trò chủ chốt trong đổi mới sáng tạo, đặc biệt là ở các ngành công nghiệp mới.

Toàn bộ lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) nên được dẫn dắt bởi các doanh nhân khởi nghiệp, không phải bởi các tập đoàn lớn. Bởi lẽ, doanh nhân mới là người có nhiệt huyết, động lực, sự trẻ trung và khả năng thích ứng linh hoạt.

Ví dụ như Alibaba, dù là một công ty công nghệ lớn, họ vẫn chủ yếu xây dựng hạ tầng cho AI, như mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs), trung tâm dữ liệu... Song, còn lớp ứng dụng thì dù Alibaba có thể làm một phần nào đó, họ sẽ không độc quyền ở mảng này. Phần đó nên dành cho các công ty nhỏ, những người có thể tận dụng mô hình AI để tạo ra các ứng dụng mới từ những nền tảng đó.

Đức An

Ảnh: NVCC