Cửu đỉnh - Tuyệt tác nghệ thuật, bảo vật vô giá

Bảo vật quốc gia Cửu đỉnh trong Hoàng cung Huế. Ảnh: N.Q.

Cửu đỉnh (9 đỉnh bằng đồng) được vua Minh Mạng ra lệnh chế tác, khởi công đúc từ tháng 12/1835 và hoàn thiện vào năm 1837, được đặt trước sân Thế Tổ Miếu (bên trong Hoàng Thành Huế). Trải qua hàng trăm năm tồn tại, đến nay, Cửu đỉnh vẫn còn nguyên vẹn như ban đầu.

Đây là những bản nguyên gốc và cũng là bản duy nhất, từ khi được hình thành, Cửu đỉnh chưa từng được sửa chữa, dù chỉ một chi tiết nhỏ. Vì vậy, Cửu đỉnh có giá trị độc bản và không thể thay thế.

Cửu đỉnh biểu thị ước mơ về sự trường tồn mãi mãi của triều đình nhà Nguyễn và sự giàu đẹp của đất nước. Điều đó được thể hiện rất rõ trong việc đặt tên gọi cũng như tầm vóc và các họa tiết chạm nổi trên mỗi đỉnh.

Cửu đỉnh biểu thị ước mơ về sự trường tồn mãi mãi của triều đình nhà Nguyễn và sự giàu đẹp của đất nước. Ảnh: N.Q.

Giá trị của Cửu đỉnh trước hết nằm ở tầm vóc to lớn và trình độ đúc đồng tinh xảo của những người thợ thủ công Phường Đúc, thành phố Huế. Chiếc cao nhất lên tới 2,5m và thấp nhất 2,3m. Chu vi vòng lưng từ 4,64m đến 4,72m. Trọng lượng chiếc nặng nhất 2061kg và nhẹ nhất 1935kg.

Ngoài tính biểu trưng cho các vị vua, thể hiện quyền lực của vương triều nhà Nguyễn, Cửu đỉnh như một bộ “Địa dư chí lược” của Việt Nam đầu thế kỷ XIX được ghi bằng ngôn ngữ tạo hình với tổng cộng 162 họa tiết được chạm nổi tinh xảo.

Đây là nguồn tư liệu độc đáo, quý hiếm được giới nghiên cứu Việt Nam và nước ngoài rất quan tâm bởi nó mang giá trị nội dung về lịch sử, văn hóa – giáo dục, địa lý, phong thủy, y dược, nghệ thuật thư pháp.

Cửu đỉnh Huế là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, có giá trị cao về mặt văn hóa và lịch sử của dân tộc Việt Nam, chứa đựng những nội dung tư tưởng của một thời đại, tâm tư và ý niệm của con người về đất nước, về vũ trụ và thiên nhiên.

Tại Chương trình Ký ức Thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO được tổ chức tại Mông Cổ, trong phiên họp ngày 8/5/2024, hồ sơ Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế được ghi danh vào Danh mục Ký ức thế giới. Ảnh: N.Q.

Với óc thẩm mỹ tinh tế, sự sáng tạo cộng với trình độ kỹ thuật cao, các nghệ nhân đúc đồng đã biểu đạt thành công và xuất sắc nhãn quan qua tác phẩm của mình. Từ cách tạo dáng đến các hình chạm nổi trang trí bên ngoài cho thấy tất cả các đơn vị hoa văn, họa tiết trang trí trên Cửu đỉnh là một thực thể độc lập và duy nhất, không lặp lại ở bất kỳ nơi đâu.

Và trong hệ thống các di sản cung đình triều Nguyễn, có thể nói Cửu đỉnh là dạng “phiên bản giới hạn”, không được chế tác hàng loạt như một số sản phẩm khác. Do đó, Cửu đỉnh là hiện vật không “trùng bản” và không thể thay thế. Các tài liệu này đều đã trải qua thời gian gần hai thế kỷ, nên đã trở thành bộ sưu tập cổ vật vô cùng phong phú và quý giá.

Bên cạnh đó, đây còn là một bộ sưu tập độc nhất về hình ảnh đúc nổi, một bộ sưu tập thư pháp (thụy hiệu các đời vua), một bộ sưu tập tác phẩm mỹ thuật vô cùng đa dạng, phong phú và có giá trị to lớn.

Với những giá trị và ý nghĩa to lớn đó, tại Chương trình Ký ức Thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO được tổ chức tại Mông Cổ, trong phiên họp ngày 8/5/2024, hồ sơ Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế được trình xem xét. Với những giá trị tiêu biểu, độc đáo về hình thức, nội dung thông tin..., hồ sơ được ghi danh vào Danh mục Ký ức thế giới với số phiếu 23/23 nước tham gia.

Du khách tham quan, tìm hiểu về những giá trị lịch sử Cửu đỉnh. Ảnh: N.Q.

Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng đã lưu trữ các giá trị về mối quan hệ giao thoa và tiếp xúc văn hóa xã hội của đất nước Việt Nam với các quốc gia trong khu vực Đông Á. Song hành cùng những thăng trầm của một triều đại, sau hàng trăm năm, dù đã trải qua bao biến cố của thời cuộc và biến thiên của thời gian vẫn vẹn nguyên. Bảo vật hiếm hoi còn lại, tượng trưng cho vương quyền và sự tồn tại của triều đại phong kiến ở các nước Á Đông.

Ông Lê Công Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cho biết, Những bản đúc nổi trên Cửu đỉnh ở Hoàng cung Huế được vinh danh là niềm tự hào của Việt Nam nói chung và tỉnh Thừa Thiên - Huế nói riêng. Qua đó, giúp gia tăng thương hiệu di sản Huế, một điểm đến 8 di sản và là nền tảng khẳng định mục tiêu đưa Thừa Thiên - Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bản sắc văn hóa Huế.

Ths Nguyễn Anh Tuấn, Hội khoa học Lịch sử tỉnh Thừa Thiên - Huế cho biết, ẩn sâu bên trong Cửu đỉnh là những giá trị lớn lao, thể hiện trên đó những họa tiết của các vị tinh tú, các con sông, ngọn núi, các cửa biển, sản vật… của đất nước. Mỗi hình ảnh được lựa chọn khắc trên Cửu đỉnh mang một sứ mệnh riêng.

Nguyễn Quốc