Cuộc gọi 'chào hàng' F-47 đẩy Nhật Bản vào thế lưỡng nan chiến lược

Bản vẽ phác họa máy bay F-47. Ảnh: Không quân Mỹ

Theo trang Asia Times, cuộc gọi điện thoại bất ngờ của Tổng thống Trump "chào hàng" máy bay chiến đấu F-47 với Nhật Bản đã cho thấy căng thẳng sâu sắc giữa lòng trung thành với liên minh và việc Tokyo ngày càng theo đuổi quyền tự chủ chiến lược trong một thế giới công nghệ, mua bán vũ khí và chủ quyền đang cạnh tranh.

Cuộc gọi bất ngờ và thế lưỡng nan chiến lược của Tokyo

Tháng trước, tờ Asahi Shimbun đưa tin rằng Tổng thống Mỹ Donald Trump đã giới thiệu máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu F-47 của Boeing và máy bay vận tải C-17 với Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba trong một cuộc gọi điện thoại bất ngờ.

Ông Trump đã hỏi ông Ishiba rằng Nhật Bản có hứng thú mua máy bay chiến đấu do Mỹ sản xuất hay không, lưu ý rằng F-47 – một con số được cho là liên quan đến tư cách tổng thống Mỹ thứ 47 của ông Trump - sẽ thay thế F-22.

Các quan chức Mỹ cho biết chủ đề này nảy sinh vì trước đó Thủ tướng Ishiba đã thể hiện sự quan tâm đến máy bay C-17, làm dấy lên suy đoán rằng ông Trump coi Nhật Bản là một khách hàng quốc phòng tiềm năng.

Bất chấp những lời giới thiệu của nhà lãnh đạo Mỹ, Nhật Bản vẫn thận trọng, nêu ra những thách thức trong đào tạo phi công và bảo dưỡng. Tokyo lúc này cũng đang đồng thời phát triển một máy bay chiến đấu với Anh và Italy, làm phức tạp các quyết định mua sắm.

Cuộc gọi diễn ra trước khi nhà đàm phán thương mại của Nhật Bản rời đi Mỹ, do đó xua đi những lo ngại rằng ông Trump sẽ gây áp lực lên Nhật Bản về thuế quan. Thay vào đó, Tổng thống Mỹ tỏ ra háo hức thảo luận về chuyến đi Trung Đông của mình và củng cố mối quan hệ cá nhân với ông Ishiba.

Một số nhà phân tích cho rằng ông Trump đã tìm kiếm một đối tượng dễ tiếp thu trong bối cảnh chiến lược khu vực của ông bị chỉ trích. Hai nhà lãnh đạo đã nhất trí gặp nhau trong hội nghị thượng đỉnh G-7 sắp tới tại Canada, nơi các cuộc thảo luận về thương mại và an ninh có thể làm rõ hơn các ưu tiên quốc phòng của Nhật Bản.

F-47 và cuộc cạnh tranh giữa công nghệ tương lai và lợi ích hiện tại

Bài phát biểu về F-47 của Tổng thống Trump nhấn mạnh tình thế tiến thoái lưỡng nan của Nhật Bản: liệu có nên đầu tư vào một máy bay phản lực công nghệ cao, phụ thuộc vào liên minh có nguy cơ làm xói mòn quyền tự chủ chiến lược của nước này hay giữ nguyên các khả năng có chủ quyền có thể đến quá muộn.

Trong báo cáo năm 2025 của Viện Nghiên cứu quốc tế (IAI), nhà phân tích Sadamasa Oue lập luận rằng Nhật Bản phải mua máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu phù hợp với sự chuyển đổi từ các biện pháp xâm nhập không phận sang các hoạt động phản công tấn công trên không cùng với các đối thủ tiềm tàng như Trung Quốc, quốc gia đang phát triển các máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo, bao gồm J-36 và J-50.

Khả năng của máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu nói chung có tính năng tàng hình cực cao, hiệu suất bay từ tốc độ dưới âm đến nhiều Mach, "lớp vỏ thông minh" có radar, cảm biến cực kỳ nhạy, khả năng có người lái tùy chọn và vũ khí năng lượng định hướng.

Tuy nhiên, nhà phân tích địa chính trị Mỹ Brandon Weichert lập luận rằng sự ra đời của các hệ thống tự hành có thể khiến một hệ thống máy bay chiến đấu có người lái đắt tiền khác, chẳng hạn như F-47, trở nên lãng phí.

Ông Weichert cho rằng khi công nghệ bay không người lái tiến bộ, nó dần dần có được các đặc điểm và khả năng của các hệ thống có người lái.

Ông cho biết rằng thế hệ máy bay thứ năm hiện tại, chẳng hạn như F-35 mà Nhật Bản đang vận hành, tiếp tục được nâng cấp để theo kịp các mối đe dọa đang phát triển từ các đối thủ ngang hàng.

Cùng quan điểm như vậy, Breaking Defense đã đưa tin vào tháng trước rằng một chiếc F-35 "thế hệ thứ năm + " có thể có khả năng có người lái tùy chọn như một phần của các bản nâng cấp nhằm đưa máy bay lên "80% khả năng của thế hệ thứ sáu" với "một nửa giá".

Tự chủ công nghệ quốc phòng: Lựa chọn sống còn với Nhật Bản

Bài quảng bá F-47 của ông Trump nêu bật cuộc đấu tranh của Nhật Bản để cân bằng sự phụ thuộc vào các liên minh với nhu cầu độc lập về mặt chiến lược, đặc biệt là khi sự chậm trễ trong Chương trình Không quân Chiến đấu Toàn cầu (GCAP) của nước này làm dấy lên mối lo ngại về cam kết của Anh và Italy đối với dự án ba bên.

Tờ Japan Times đưa tin vào tháng trước rằng Nhật Bản ngày càng nghi ngờ rằng chương trình GCAP sẽ đáp ứng được mục tiêu vào năm 2035 và có thể bị đẩy sang những năm 2040 do Anh và Italy nhận thấy thiếu tính cấp bách.

Tuy nhiên, Mỹ có hồ sơ không mấy khả quan về việc chia sẻ công nghệ máy bay chiến đấu nhạy cảm với Nhật Bản. Trong cuộc tranh cãi về máy bay phản lực FSX vào những năm 1980 và 1990, Mỹ đã giữ lại công nghệ máy bay phản lực chiến đấu tiên tiến từ Nhật Bản do lo ngại rằng việc chia sẻ công nghệ sử dụng kép sẽ làm xói mòn ưu thế kinh tế và quân sự của nước này.

Vào thời điểm đó, các quan chức Mỹ ngày càng coi Nhật Bản là đối thủ cạnh tranh công nghệ cao đáng gờm, có quyền tiếp cận bí quyết hàng không vũ trụ của Mỹ có thể trao quyền cho ngành công nghiệp máy bay dân dụng của nước này để cạnh tranh với Boeing. Do đó, Mỹ ban đầu đã áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, vốn được thiết kế cho khối Liên Xô, đối với Nhật Bản.

Bên cạnh đó, chính sách xuất khẩu vũ khí đang thay đổi của Nhật Bản cũng có thể ảnh hưởng đến mối lo ngại của Mỹ về việc bị Tokyo vượt mặt trong hoạt động bán vũ khí. Vào tháng 3/2024, hãng tin AP đưa tin rằng nội các Nhật Bản đã phê duyệt kế hoạch bán máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo, do Anh và Italy cùng phát triển, cho các quốc gia khác.

“Để có được một máy bay chiến đấu đáp ứng được hiệu suất cần thiết và tránh gây nguy hiểm cho quốc phòng của Nhật Bản, cần phải chuyển các sản phẩm hoàn thiện từ Nhật Bản sang các quốc gia khác ngoài các quốc gia đối tác”, Chánh văn phòng Nội các Yoshimasa Hayashi cho biết.

Tuy nhiên, việc duy trì quyền tự chủ chiến lược khi nói đến các năng lực quan trọng có thể là một yếu tố then chốt trong bất kỳ quyết định nào của Nhật Bản về việc không mua F-47.

“Mong muốn duy trì các khả năng có chủ quyền đáng kể ở mỗi nước trong ba quốc gia (Nhật Bản, Anh, Italy)… đang được củng cố bởi những lo ngại xung quanh hành vi của Mỹ”, ông Andrew Howard, giám đốc Future Combat Air tại Leonardo UK, viết trên tờ Financial Times vào tháng trước.

Trong một thế giới có bầu trời tranh chấp và "ngoại giao giao dịch", máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo của Nhật Bản sẽ không chỉ xác định sức mạnh không quân của nước này mà còn xác định sự độc lập chiến lược của nước này.

Thu Hằng/Báo Tin tức và Dân tộc (Theo Asia Times)