Cuộc chuyển giao lịch sử

Ngày 23-8-1945, điện tín báo cáo sự việc được Ủy ban hành chính Trung Bộ gửi ra Hà Nội. Trung ương đồng ý và quyết định cử đoàn đại biểu do đồng chí Trần Huy Liệu, thay mặt Chính phủ lâm thời làm Trưởng đoàn cùng các đồng chí: Nguyễn Lương Bằng và Cù Huy Cận, đại diện Mặt trận Việt Minh vào Huế chứng kiến lễ thoái vị.

Quảng trường Ngọ Môn (Huế) - nơi diễn ra lễ thoái vị của vua Bảo Đại 80 năm trước. Ảnh: HÀ THU

Về hành trình vào Huế để thực hiện nhiệm vụ đặc biệt này, trong "Hồi ký song đôi" (tập 2 kể về những năm đi học, làm thơ và hoạt động cách mạng), nhà thơ Cù Huy Cận kể: "Chúng tôi đi bằng xe ô tô sơn màu đen, dự tính khoảng ngày 28 sẽ đến nơi. Nhưng chúng tôi đã không tính đến việc nhân dân náo nức đón đoàn dọc đường. Ban đầu chỉ là từng toán chờ đón. Càng đi vào, nhân dân xuống đường chào đón càng đông, không còn là từng toán riêng lẻ nữa mà dày đặc hai bên đường, đủ cả già, trẻ, lớn, bé. Bà con đánh trống, đánh chiêng, đánh thanh la ầm ĩ. Để đáp lại sự chào đón nồng nhiệt của nhân dân các địa phương, Trưởng đoàn Trần Huy Liệu còn đứng ra phát biểu với đồng bào...".

Khi đoàn đại biểu của Chính phủ lâm thời vào đến Huế, thông qua ông Phạm Khắc Hòe, Đổng lý Ngự tiền Văn phòng của Bảo Đại, ta thông báo trước ngày giờ Bảo Đại thoái vị, đồng thời yêu cầu sau lễ, ông ta phải ra khỏi hoàng cung. Cuộc gặp chính thức giữa phái đoàn Chính phủ lâm thời và Bảo Đại tại điện Kiến Trung theo đề nghị của ông ta sau đó diễn ra nhanh chóng. Ông vua cuối cùng của triều đình nhà Nguyễn chấp nhận mọi điều khoản Chính phủ ta đưa ra với đề nghị “làm sao bảo vệ được cái đầu cho ông ta”. Trong cuốn hồi ký "Từ triều đình Huế đến Chiến khu Việt Bắc" dày gần 300 trang xuất bản năm 1983, ngoài viết về quá trình giác ngộ rồi tham gia hoạt động cách mạng của mình, tác giả Phạm Khắc Hòe còn dành nhiều trang viết về sự suy tàn của triều đình Huế và khí thế cách mạng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, Bác Hồ. Ông kể, bản thân là người bên cạnh đã vận động, khuyên Bảo Đại nên thoái vị. Nội dung Chiếu thoái vị của Bảo Đại cũng do chính ông soạn thảo trong đêm 20-8-1945, Bảo Đại ký ngày 25-8 và sau đó được niêm yết công khai ở Phu Văn Lâu nhiều ngày trước khi diễn ra lễ thoái vị. “Bảo Đại đã nói với tôi: “Nếu quả người cầm đầu Việt Minh là thánh Nguyễn Ái Quốc thì tôi sẵn sàng thoái vị”, ông Phạm Khắc Hòe viết trong hồi ký.

Ngày 30-8, theo giờ đã định, khoảng 50.000 người dân tập trung trước Ngọ Môn. Xe của phái đoàn Chính phủ lâm thời tiến vào cửa chính của Ngọ Môn giữa tiếng hoan hô của dân chúng. Bảo Đại đầu chít khăn vàng, mặc hoàng bào chờ sẵn ở cửa.

Sau khi vua Bảo Đại đọc xong Chiếu thoái vị thì trên kỳ đài, cờ quẻ ly của nhà vua từ từ hạ xuống và lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên. Cùng lúc này, hai tay Bảo Đại dâng chiếc kiếm dài nạm ngọc và sau đó là chiếc ấn hình vuông để đại diện Chính phủ lâm thời tiếp nhận. Trong "Hồi ký Trần Huy Liệu" do tác giả Phạm Như Thơm sưu tầm, tuyển chọn và chỉnh lý, đồng chí Trần Huy Liệu đã kể lại một tình huống không ngờ tới nhưng thể hiện khí chất của người cộng sản: "Tôi thay mặt Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa tiếp nhận hai vật tượng trưng của chế độ phong kiến. Khi tiếp nhận thanh kiếm của Bảo Đại dâng lên, không có chuyện gì đáng kể. Nhưng khi giơ hai tay đỡ chiếc ấn vàng, tôi có ngờ đâu nó nặng đến thế. Tôi phải cố vận dụng hết sức bình sinh để chống đỡ, không để nó trĩu xuống, nhất là đừng để cho thân người của tôi nghiêng ngả. Tư thế của tôi lúc ấy có thuộc về riêng tôi đâu, mà là tư thế của một vị đại diện Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa đương làm một việc rất quan trọng trong giờ phút lịch sử... Tôi giơ chiếc ấn vàng lên cho hàng vạn dân chúng đương ngóng trông ở trước cửa Ngọ Môn. Tôi càng giơ lên và đưa đi đưa lại thì dân chúng càng hoan hô, nhiều người sung sướng quá nhảy chồm lên, tung mũ, tung nón".

Nghi lễ trao nhận ấn kiếm tiến hành xong, đồng chí Trần Huy Liệu thay mặt Chính phủ lâm thời đọc tuyên bố xóa bỏ vĩnh viễn chế độ quân chủ hàng nghìn năm ở Việt Nam. Cựu hoàng Bảo Đại chính thức trở thành "công dân Vĩnh Thụy" của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Một triều đại phong kiến tồn tại suốt hơn 140 năm đã “diệt vong” trong êm đềm là điều hiếm thấy trong lịch sử. Điều này cũng là minh chứng cho thấy chính sách nhân đạo của Chính phủ cách mạng lâm thời, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.

PHẠM THÀNH LONG