'Cuộc chiến mềm' cho thị trường nội địa

Ngoài đối mặt với các vụ kiện phòng vệ thương mại nước ngoài, doanh nghiệp Việt cũng chủ động bảo vệ thị trường trong nước. Ảnh: S.X.

Doanh nghiệp tiên phong bảo vệ thị trường

Việt Nam đã ký kết 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó, cam kết hạ dần thuế nhập khẩu bình quân, mở cửa thị trường cho hàng hóa nước ngoài. Điều này giúp DN Việt có cơ hội cạnh tranh bình đẳng hơn, nhưng cũng đối mặt với rủi ro hàng nhập khẩu cạnh tranh không công bằng như: bán phá giá, trợ cấp xuất khẩu hay gian lận xuất xứ. Vì vậy, việc sử dụng linh hoạt các biện pháp PVTM trở thành “vũ khí” hợp pháp để bảo vệ lợi ích quốc gia và thúc đẩy các ngành phát triển bền vững.

Thời gian qua, DN phản ứng nhanh trước biến động thị trường và có nhận thức rõ ràng về vai trò của PVTM. Việc đứng đơn khởi kiện hoặc phối hợp điều tra không chỉ bảo vệ thị trường nội địa trước hàng nhập khẩu giá rẻ, bán phá giá mà còn tạo dư địa để tái cơ cấu, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Ông Nguyễn Hữu Trường Hưng - Trưởng phòng Điều tra Thiệt hại và Tự vệ, Cục PVTM dẫn chứng, việc áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp với đường mía đã giúp giảm lượng đường nhập khẩu từ 1,2 triệu tấn (niên vụ 2020–2021) xuống còn 300.000 tấn (niên vụ 2024–2025). Giá đường trong nước cải thiện, sản lượng tăng gấp đôi. Trong ngành thép, lượng phôi nhập khẩu từ 1,6 triệu tấn năm 2015 đã giảm về 0 chỉ sau một thập niên. “Các biện pháp phòng vệ thương mại đã bảo vệ được các ngành công nghiệp chủ chốt, điều mà hầu hết các quốc gia đều thực hiện để giữ ổn định sản xuất trong nước”- ông Hưng nhấn mạnh. Đồng quan điểm, ông Lê Văn Việt - Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam nhấn mạnh, cần tăng cường áp dụng PVTM để bảo vệ sản xuất nội địa, đảm bảo cạnh tranh công bằng, nhất là trong bối cảnh dư thừa công suất thép toàn cầu.

Theo Cục PVTM (Bộ Công thương), từ khi thành lập đến nay, cơ quan này đã xử lý 48 vụ việc điều tra mới và 35 vụ việc rà soát. Qua đó, kiến nghị áp dụng 36 biện pháp PVTM đối với hàng nhập khẩu. Các DN sản xuất trong nước tham gia những vụ việc này có tổng doanh thu hàng năm gần 600 nghìn tỷ đồng, đóng góp đáng kể cho nền kinh tế. Mỗi năm, thu ngân sách từ thuế PVTM đạt khoảng 1.600 tỉ đồng, góp phần củng cố nguồn lực tài chính quốc gia và tạo không gian phát triển cho ngành sản xuất nội địa. Thống kê chỉ rõ, 88% vụ việc điều tra PVTM có sự tham gia trực tiếp của DN tư nhân. Trong số 79 DN đứng đơn yêu cầu điều tra, 56 là DN tư nhân, chiếm 92,8% sản lượng hàng hóa trong các vụ việc, với doanh thu đạt 595 nghìn tỷ đồng trong những năm qua. Theo ông Lương Hoàng Thái - Cục trưởng Cục PVTM: “PVTM không chỉ là công cụ bảo vệ ngành sản xuất trong nước mà còn là “đòn bẩy” hội nhập kinh tế quốc tế. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu liên tục biến động, các công cụ như thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ đóng vai trò quan trọng trong tạo lập môi trường cạnh tranh lành mạnh, bảo vệ quyền lợi chính đáng của DN và người lao động”.

Hoàn thiện cơ chế phòng vệ

Theo các chuyên gia, để có thể phòng vệ hiệu quả, DN Việt cần nắm vững kiến thức và quy định quốc tế về chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ và chống lẩn tránh PVTM. Việc tham gia vào các vụ kiện đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về quy trình, bằng chứng và quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cũng như các FTA mà Việt Nam là thành viên. Bên cạnh việc tận dụng công cụ thuế quan, công tác PVTM cũng đặt ra yêu cầu nâng cao năng lực nội tại của DN. Khi sử dụng PVTM, DN buộc phải cải thiện chất lượng sản phẩm, nâng cao năng lực quản trị và minh bạch hơn trong hoạt động kinh doanh. Đây là quá trình giúp DN không chỉ bảo vệ thị trường mà còn trưởng thành, sẵn sàng cạnh tranh trên quy mô quốc tế.

TS. Dương Duy Hưng - Vụ trưởng Vụ Kinh tế tổng hợp (Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương) cho hay, muốn tận dụng được PVTM hiệu quả, DN phải định vị lại vai trò trong chuỗi giá trị toàn cầu, chuyển từ gia công sang khâu tạo ra giá trị gia tăng cao. Ông Dương Duy Hưng chỉ rõ những hạn chế hiện nay như công nghệ còn lạc hậu, thiếu nhân lực chất lượng cao, tư duy ngắn hạn và chưa đầu tư đủ cho thương hiệu. Theo ông Hưng, để khắc phục cần đẩy mạnh đầu tư nghiên cứu – phát triển (R&D), nâng cao kỹ năng lao động, đổi mới quản trị, tăng cường liên kết chuỗi và hoàn thiện thể chế hỗ trợ DN tư nhân phát triển bền vững. Khi có nền tảng vững vàng, DN không chỉ phòng vệ tốt hơn mà còn có thể chủ động tiến ra thị trường quốc tế một cách tự tin và hiệu quả.

Một số ý kiến cũng đề xuất kết hợp các biện pháp kỹ thuật song song với biện pháp thuế quan để phòng vệ toàn diện hơn. Ví dụ, cần sớm hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng thép lưu thông trong nước, tránh tình trạng hàng kém chất lượng gây thiệt hại cho doanh nghiệp nội địa. Ngoài ra, sự phối hợp giữa DN – hiệp hội ngành hàng – cơ quan quản lý được xem là yếu tố quyết định. Bộ Công Thương và Cục PVTM khẳng định, luôn đồng hành, hỗ trợ và làm cầu nối với DN, hướng đến mục tiêu nâng cao năng lực tự vệ và thúc đẩy hội nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. “Chúng tôi mong muốn cộng đồng DN ngày càng chủ động hơn trong việc đánh giá tình hình, có bước đi phù hợp và kịp thời. Cục sẽ luôn đồng hành, hỗ trợ, tạo điều kiện để DN nâng cao năng lực tự vệ, từ đó đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam” – ông Lương Hoàng Thái nói.

THANH GIANG