Cuộc chiến bí mật của CIA ở Mexico

Sau cánh gà

Từ cuối thế kỷ XX, CIA đã tham gia vào việc huấn luyện và trang bị cho các lực lượng đặc nhiệm chống ma túy của quân đội Mexico, đồng thời thực hiện do thám điện tử tinh vi nhằm cung cấp tin tình báo cho các lực lượng trên. Các hoạt động trên đều được thực hiện trong bí mật.

Nguyên chuẩn tướng Roberto Aguilera Olivera (phải) từng chỉ huy lực lượng đặc nhiệm Mexico được CIA huấn luyện

Hãng tin Reuters mới đây đã phỏng vấn hơn 60 quan chức ngoại giao, tình báo, cảnh sát và quân sự của Mỹ và Mexico. Một cựu nhân viên Đại sứ quán Mỹ ở Mexico cho biết: "CIA là bên "khơi mào" và quản lý một số đơn vị lính đặc nhiệm tinh nhuệ nhất ở Mexico...".

Dưới sự bảo trợ của CIA, các đơn vị đặc nhiệm của Lục quân và Hải quân Mexico trở thành "mũi nhọn" trong cuộc chiến với cartel ma túy. Đa số những vụ bắt giữ, đột kích, v.v... đáng chú ý ở Mexico đều có bàn tay của các đơn vị này.

Vào những năm đầu thập niên 1990, Chuẩn tướng Roberto Aguilera Olivera là chỉ huy Lực lượng tình báo đặc biệt, một đơn vị lục quân được lập ra để "dập tắt" phong trào nổi dậy Zapatista. CIA khởi động việc hợp tác với quân đội Mexico vào năm 1994, đến năm 1995 thì đơn vị của ông Aguilera được đổi tên thành Trung tâm tình báo chống ma túy (ANIC). CIA cung cấp máy tính và thiết bị nghe lén cho ANIC, đồng thời huấn luyện đơn vị cách thức hóa trang, theo dõi, v.v...

Sau một thời gian làm tùy viên quân sự Đại sứ quán Mexico ở Anh, ông Aguilera trở về Mexico để chỉ huy ANIC trong giai đoạn 2000-2006. Cũng cùng vào năm 2000 thì ANIC đổi tên thành Cục phân tích thông tin về buôn bán ma túy (GAIN). Lực lượng của GAIN được chia thành những tiểu đội phân ra khắp Mexico, mỗi đơn vị nhận trách nhiệm theo dõi, nghe lén, quay phim, v.v... một ông trùm. Mỗi người lính lại được cấp chứng minh thư và hồ sơ cá nhân giả. Họ cũng thường xuyên bị CIA kiểm tra bằng máy phát hiện nói dối, thậm chí bị chính cơ quan này nghe lén để truy tìm kẻ phản bội. Thành tựu quan trọng nhất mà GAIN đạt được trong giai đoạn đó không chỉ là những vụ bắt giữ các ông trùm mà còn là mạng lưới tình báo mang tính bước ngoặt với cuộc chiến chống ma túy.

Săn lùng El Chapo

CIA bắt đầu theo dõi ông trùm El Chapo từ thập niên 1980. Năm 1993, một đơn vị lính đặc nhiệm Guatemala do CIA tuyển mộ bắt giữ El Chapo ở gần biên giới giữa nước này và Mexico. Năm 2001, ông trùm vượt ngục trốn thoát; CIA chuyển hướng theo dõi vợ của El Chapo là Griselda López Pérez khi đó cư trú tại thủ đô Mexico. Bà ta đã vô tình dẫn CIA và GAIN đến nơi El Chapo ẩn náu tại bang Nayarit, nhưng nhờ nội gián mà ông trùm một lần nữa đào tẩu thành công.

Vụ khủng bố vào nước Mỹ ngày 11/9/2001 khiến bộ máy tình báo Mỹ dồn toàn bộ nguồn lực vào cuộc chiến chống khủng bố. CIA thuyên chuyển phần lớn nhân viên của mình từ Mexico sang vùng Trung Đông. Tuy nhiên cơ quan này vẫn đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống cartel. Dưới thời Tổng thống Mexico Felipe Calderón, CIA và các đối tác Mexico thành lập trung tâm hợp đồng tác chiến tại thành phố Monterrey, bang Nuevo Léon. Bất kỳ nhân viên nào tại trung tâm cũng phải có ít nhất một tháng huấn luyện hoặc công tác tại các cơ sở tình báo của Mỹ ở Iraq... Mỹ coi đấu tranh với cartel Mexico cũng như cuộc chiến giữa Mỹ và các nhóm nổi dậy ở Iraq và Afghanistan.

CIA tiếp tục coi El Chapo là "kẻ thù số 1". Sau khi Chapo vượt ngục vào tháng 7/2015, CIA sử dụng toàn bộ nguồn lực của mình để săn lùng ông trùm. Khi phát hiện ông trùm đang lẩn trốn tại thành phố Los Mochis, bang Sinaloa, đơn vị lính đặc nhiệm hải quân Mexico đột kích vào nhà của Chapo vào đêm 8/1/2016. Hắn và một thuộc cấp bèn chui xuống đường hầm dài 1,5 km rồi cướp xe chạy trốn. Chúng chỉ chạy được 20 km thì bị cảnh sát địa phương bắt giữ. Tổng cộng có 5 tay súng cartel thiệt mạng và một lính hải quân Mexico bị thương trong cuộc đột kích.

Đóng góp của CIA trong chiến dịch bắt giữ El Chapo là không nhỏ, nhưng điều quan trọng hơn nữa là họ còn lần ra được mạng lưới "ô dù" của hắn. Đối tượng nổi tiếng nhất trong mạng lưới này là nguyên Bộ trưởng An ninh Mexico Genaro García Luna. Ông này là đồng minh quan trọng của các cơ quan tình báo Mỹ, thậm chí từng nhận được sự tiến cử của nguyên Giám đốc CIA Leon Panetta. Luna bị cảnh sát Mỹ bắt tại thành phố Dallas vào ngày 9/12/2019. Sau gần 5 năm xét xử, tòa án Mỹ tuyên án Luna 28 năm tù vì nhận hàng trăm triệu USD tiền hối lộ từ cartel Sinaloa của El Chapo. Hiện ông này đang thực hiện án tù tại nhà tù ADX Florence ở bang Colorado.

El Chapo bị bắt và trục xuất sang Mỹ không phải dấu chấm hết cho cuộc chiến chống ma túy. Các cartel chuyển từ kinh doanh heroin sang ma túy tổng hợp fentanyl vừa mạnh hơn heroin 50 lần, vừa có giá thành sản xuất rẻ hơn 10 lần. 4 người con của El Chapo bắt đầu thế chỗ cha mình, thành lập được đường dây buôn lậu tiền chất ma túy từ Trung Quốc sang Mexico rồi xuất khẩu fentanyl thành phẩm sang Mỹ. Từ 2016 đến 2024, ước tính có khoảng 450.000 người Mỹ tử vong vì ma túy tổng hợp, phần lớn là tử vong vì fentanyl.

CIA và GAIN mở chiến dịch truy bắt Ovidio Guzmán, một trong bốn người con của El Chapo vào đầu năm 2019. Ngày 17/10/2019, đơn vị đặc nhiệm quân đội Mexico bắt Ovidio tại nhà riêng ở Culiacán nhưng lại không thể thoát khỏi thành phố này. Hơn 700 tay súng cartel Sinaloa đồng loạt tấn công các cơ sở hành chính, quân sự và dân sự. Giữa lúc thành phố bùng cháy thì 56 tù nhân phá nhà ngục Culiacán, cướp súng của quản giáo và tham gia cuộc bạo loạn. Tổng thống Mexico khi đó là Andrés Manuel López Obrador cuối cùng phải ra lệnh cho quân đội trả tự do cho Ovidio để đổi lấy 8 binh sỹ bị cartel bắt giữ.

Sau thất bại này, CIA và GAIN càng đổ thêm nhiều nguồn lực để truy tìm ông trùm. Vào tháng 8/2022, máy bay do thám của Mỹ bất ngờ bắt được tin nhắn điện thoại mã hóa của cartel Sinaloa. Chuyên gia giải mã của CIA lần ra được nơi ẩn trốn của Ovidio tại làng Jesús María, quê ngoại của hắn. Gần 100 lính đặc nhiệm, lính vệ binh và cảnh sát tham gia cuộc đột kích vào ngôi làng nhỏ bên sườn dãy núi Sierra Madre. Ovidio bị bắt vào ngày 5/1/2023 rồi trục xuất sang Mỹ ngày 15/9 cùng năm.

3 người con trai còn lại của El Chapo vẫn tiếp tục lãnh đạo cartel Sinaloa. Lính đặc nhiệm Mexico mới để thoát Iván Archivaldo Guzmán trong gang tấc hồi tháng 2 năm nay. Tên này đào tẩu thành công nhờ một đường hầm bí mật.

Cuộc chiến chưa hồi kết

Ngay trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã coi cuộc chiến chống ma túy tại Mexico là một trong các mục tiêu chủ chốt. Chính phủ ông Trump phân bổ hơn 200 triệu USD cho CIA để làm ngân sách hoạt động tại Mexico. CIA sử dụng khoản tiền này để mua sắm trang thiết bị, mở rộng hoạt động tuyển mộ và huấn luyện các đơn vị đặc nhiệm Mexico, mở rộng mạng lưới đặc tình.

3 đối tượng thành viên băng đảng Sinaloa

Vấn đề lớn nhất mà CIA hiện phải đối mặt ở Mexico là quan hệ ngoại giao giữa hai nước đang trở nên xấu đi. Mọi hoạt động của CIA ở Mexico đều cần được sự cho phép của Chính phủ Mexico. Ông Trump từng "để ngỏ" khả năng đưa quân sang Mexico nhằm trực tiếp càn quét tiêu diệt các cartel. Tuyên bố của ông ngay lập tức nhận phải sự phản ứng kịch liệt của Chính phủ Mexico. Mặt khác chính sách thuế quan mới của Mỹ sẽ trực tiếp ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế Mexico. Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum trong năm nay đã ký hai sắc lệnh trục xuất hơn 50 đối tượng tội phạm ma túy sang Mỹ. Động thái chưa từng có tiền lệ này được coi là bước đi ngoại giao để "xoa dịu" Washington.

CIA hiện đang trong quá trình tái tổ chức hoạt động tại Mexico. Các chuyên gia, đặc vụ cấp cao chuyên hoạt động chống khủng bố hiện đang được thuyên chuyển sang Trung tâm Chống ma túy Châu Mỹ, một phòng mới của CIA được thành lập gần đây. Phó giám đốc Michael Ellis của CIA phát biểu: "CIA đã xây dựng được bộ máy tình báo tinh nhuệ hạng nhất trong cuộc chiến chống khủng bố. Việc của chúng tôi bây giờ là đưa bộ máy đó vào guồng cuộc chiến chống ma túy". Ông Ellis còn tuyên bố thêm rằng CIA dự định sẽ tăng tần suất các chuyến bay do thám trên vùng trời Mexico.

Giới chuyên gia phần nào tỏ ra nghi ngờ tính hiệu quả của sách lược chống tội phạm ma túy mới của CIA. Ralph Goff, cựu đặc vụ CIA, trả lời hãng tin Reuters: "Ma túy chủ yếu là vấn đề về nhu cầu chứ không phải vấn đề về nguồn cung. Lịch sử đã chứng minh rằng chúng ta không thể cứ dựa vào vũ lực để giải quyết vấn nạn ma túy... Mexico đã bắt giữ và xét xử không biết bao nhiêu ông trùm, nhưng hạ gục một tên thì lại có 4,5 kẻ lên thay. Mặt khác cuộc chiến với cartel đã khiến tội phạm quá quen với việc sử dụng vũ lực".

Lê Công Vũ