Cuộc cách mạng trong kiểm soát biên giới

Động thái này là bước tiến quan trọng hướng tới việc tăng cường an ninh và đơn giản hóa việc đi lại qua biên giới Khối Schengen.

Hệ thống kiểm soát xuất nhập cảnh kỹ thuật số được triển khai tại một số cửa khẩu thuộc khu vực Khối Schengen. Ảnh: Connexionfrances

EES là hạ tầng giám sát kỹ thuật số quy mô lục địa, theo dõi, xác minh và lưu trữ dữ liệu sinh trắc học của công dân ngoài EU. Những du khách có thể lưu trú tối đa 90 ngày sẽ được thu thập dữ liệu sinh trắc học khi nhập cảnh lần đầu.

Mỗi lượt qua biên giới Khối Schengen (công dân 29 nước châu Âu được tự do đi lại không cần thị thực), du khách được quét hộ chiếu, chụp ảnh khuôn mặt, lấy dấu vân tay - toàn bộ dữ liệu được liên kết vào hồ sơ điện tử và lưu tối đa 3 năm, hoặc 5 năm nếu vi phạm quy định nhập cư.

Khi rời đi, hệ thống tự động ghi nhận thời điểm xuất cảnh, xác định rõ người lưu trú quá hạn. Dự án do eu-LISA, cơ quan phụ trách các hệ thống công nghệ quy mô lớn của EU triển khai với 27 quốc gia thành viên.

Giai đoạn đầu, EES được vận hành tại các cửa khẩu, sân bay và nhà ga quốc tế, trước khi áp dụng đồng bộ vào tháng 4-2026, thay thế quy trình đóng dấu hộ chiếu. Đây là một phần trong nỗ lực của châu Âu nhằm ngăn chặn tình trạng lưu trú quá hạn, giảm thiểu nguy cơ gian lận danh tính và di cư bất hợp pháp...

Lần đầu tiên, EU có thể nắm được bức tranh tổng thể về luồng di chuyển xuyên biên giới mà trước đây là bất khả thi. Kaare Dybvad Bek, Bộ trưởng Di trú và Hội nhập của Đan Mạch (thành viên EU) nhận định: “Hệ thống EES sẽ giúp biên giới EU an toàn hơn và việc kiểm tra hiệu quả hơn”.

Khi kết nối với các cơ sở dữ liệu như Hệ thống thông tin Schengen (SIS), Hệ thống thông tin thị thực (VIS) hay Hệ thống dữ liệu vân tay châu Âu (Eurodac), EES sẽ trở thành “trung tâm thần kinh” của an ninh châu Âu, giúp phát hiện ngay những người bị truy nã hoặc nghi phạm khủng bố.

Hệ thống này cũng đặt nền tảng cho các sáng kiến tiếp theo như ETIAS - cơ chế cấp phép du lịch điện tử và EU Digital Identity Wallet - ví định danh số hướng tới một không gian nhận diện thống nhất cho công dân châu Âu.

Chris Borowski, Người phát ngôn của Cơ quan Bảo vệ biên giới và bờ biển EU (Frontex), chia sẻ với trang Al Jazeera: "Ứng dụng EES giúp du khách đăng ký thông tin dễ dàng hơn" và "mỗi quốc gia tự quyết định cách thức và địa điểm sử dụng ứng dụng, ví dụ như tại sân bay hoặc biên giới đất liền...”. Thụy Điển là quốc gia đầu tiên xác nhận sẽ sử dụng ứng dụng tại một số điểm biên giới được chọn sau khi EES bắt đầu hoạt động.

Khu vực không biên giới của châu Âu, nơi sinh sống của gần 450 triệu người đã trở thành biểu tượng của sự thống nhất kể từ khi Hiệp định Schengen được ký kết vào năm 1985.

Năm ngoái, Khối Schengen đã đón hơn 500 triệu du khách. Điều này có ý nghĩa quan trọng về mặt kinh tế, nhưng đi kèm với áp lực ngày càng tăng về an ninh biên giới và kiểm soát nhập cư. Schengen đã kêu gọi áp dụng chuyển đổi số toàn diện và hệ thống EES, cùng với chương trình ETIAS là những trụ cột chính của chiến lược này.

Tuy nhiên, việc triển khai EES cũng gây không ít tranh cãi. Các nhóm hoạt động vì quyền tự do dân sự đã bày tỏ lo ngại về việc bảo vệ dữ liệu và lưu trữ thông tin sinh trắc học. Tuy nhiên, EU khẳng định tất cả dữ liệu sẽ được xử lý theo luật riêng tư nghiêm ngặt của châu Âu và chỉ được lưu giữ trong thời gian giới hạn, thường là 3 năm đối với du khách.

Giới chức EU lập luận rằng, việc triển khai hệ thống EES mang lại lợi ích lớn hơn so với rủi ro - hệ thống sẽ tự động phát hiện tình trạng lưu trú quá hạn thị thực, cải thiện độ chính xác trong việc xác minh danh tính và giúp du khách dễ dàng nhập cảnh trở lại mà không gặp nhiều khó khăn sau khi đã đăng ký. Chi phí triển khai cũng là vấn đề. Không phải mọi nước thành viên đều đủ năng lực công nghệ. Việc tích hợp dữ liệu quốc gia vào hệ thống chung đòi hỏi đầu tư hạ tầng, thiết bị và nhân lực kỹ thuật lớn, trong khi ngân sách eo hẹp. Do đó, EU chọn cách triển khai từng bước để tránh nguy cơ tắc nghẽn.

Điểm mạnh của khu vực Schengen nằm ở tính cởi mở, nhưng sự tự do không có nghĩa là không cần có biên giới vững chắc, an toàn. Các hệ thống kỹ thuật số như EES đang mở ra con đường mới, cân bằng giữa việc di chuyển dễ dàng với việc kiểm soát chặt chẽ. Nếu EU thành công trong việc triển khai EES có thể trở thành tấm gương toàn cầu về việc cân bằng giữa tự do và an ninh.

(Theo Connexionfrance, Etias, Inspain, Aljazeera)

Thùy Dương