'Cuộc cách mạng' chè sạch vùng cao: Khi nông dân Bình An viết lại câu chuyện thoát nghèo bằng hợp tác, kỹ thuật và thị trường

Đằng sau sự thay đổi ấy là sự đồng hành của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam thông qua Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác, đơn vị được giao triển khai Dự án “Hỗ trợ phát triển sản xuất cho các hộ trồng cây chè tại xã Bình An (huyện Lâm Bình cũ), tỉnh Tuyên Quang ”, một phần của Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, tập trung vào đa dạng hóa sinh kế và phát triển mô hình giảm nghèo bền vững.

Nếu trước đây, người dân chỉ quen trồng chè theo tập quán “mưa nắng phó mặc trời”, thì nay, họ bắt đầu nhìn cây chè như một cơ hội kinh tế thực sự, với quy trình sản xuất được hướng dẫn bài bản, đầu ra được kết nối doanh nghiệp bao tiêu, và mô hình liên kết sản xuất đang dần hình thành.

Từ những đồi chè cằn cỗi đến vùng nguyên liệu Shan tuyết sạch

Theo Quyết định số 478/QĐ-CQLMHTXVN ngày 13/6/2025, Liên minh HTX Việt Nam giao cho Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác triển khai dự án với tổng kinh phí 2,5 tỷ đồng, trong đó 2 tỷ đồng từ ngân sách nhà nước, phần còn lại là vốn đối ứng của 54 hộ nghèo, cận nghèo và hộ mới thoát nghèo tại xã Bình An.

Đây là vùng có điều kiện tự nhiên lý tưởng cho cây chè Shan tuyết cổ thụ, nhưng nhiều năm qua, người dân vẫn canh tác rời rạc, thiếu quy hoạch, dẫn đến năng suất thấp, chất lượng không ổn định.

Bà Nguyễn Thị Thủy - Phó viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác phát biểu tại buổi lễ bàn giao.

Ngay sau khi nhận nhiệm vụ, Viện đã chủ động phối hợp với Liên minh HTX tỉnh Tuyên Quang, UBND xã Bình An và các cơ quan chuyên môn tổ chức khảo sát thực tế tại vùng chè. Trong đó có 54 hộ đủ điều kiện đã được lựa chọn công khai theo tiêu chí của chương trình mục tiêu quốc gia. Diện tích triển khai đạt 22 ha chè, tạo tiền đề quan trọng cho mô hình liên kết sản xuất tập trung, hướng tới hình thành vùng nguyên liệu chè chất lượng cao.

Bà Nguyễn Thị Thủy - Phó viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác cho biết: “Chúng tôi không làm theo cách cũ là hỗ trợ vật chất rồi để bà con tự xoay xở. Viện chủ trương ‘cầm tay chỉ việc’, chuyển giao kỹ thuật canh tác hữu cơ, quản lý sâu bệnh sinh học, thu hái và bảo quản đúng chuẩn. Mục tiêu là giúp người dân làm chủ kỹ thuật, thay đổi tư duy sản xuất, từ đó thoát nghèo bằng chính cây chè của quê mình.”

Để cụ thể hóa mục tiêu ấy, Viện đã tổ chức ba lớp tập huấn chuyên sâu cho người dân, kết hợp lý thuyết và thực hành ngay tại vườn. Hơn 50 hộ dân lần đầu tiên được học cách sử dụng chế phẩm sinh học, phân bón hữu cơ, và hiểu vì sao “một chiếc lá sạch” lại có giá trị gấp nhiều lần so với chè trồng đại trà.

Bên cạnh đào tạo, Viện còn hỗ trợ 88 tấn phân bón hữu cơ và 66 kg chế phẩm sinh học, giúp nông dân giảm chi phí đầu vào, cải thiện độ phì nhiêu đất, và tạo thói quen sản xuất thân thiện môi trường.

Các hộ dân vui mừng khi nhận được sản phẩm hỗ trợ, góp phần tăng năng suất cây trồng.

Hiệu quả nhìn từ con số

Trước khi dự án được triển khai, năng suất chè Shan Tuyết tại Bình An chỉ đạt 1,5 - 2 tấn búp tươi/ha/năm, phần lớn do cây thiếu dinh dưỡng và chăm sóc không đúng kỹ thuật. Sau khi được hỗ trợ đồng bộ về phân bón và kỹ thuật, năng suất dự kiến tăng lên 3 - 4 tấn búp tươi/ha/năm, tức gấp 2 đến 2,7 lần so với trước.

Với diện tích 22 ha trong khu vực dự án, sản lượng búp tươi tăng thêm 33 - 55 tấn/năm, tương ứng giá trị 260 - 500 triệu đồng theo giá thị trường hiện tại (khoảng 8.000 đồng/kg). Nếu tính đến chế biến sâu và xây dựng thương hiệu OCOP, giá trị có thể tăng thêm 10 - 15%.

Đằng sau những con số ấy là cuộc đổi đời thầm lặng của nhiều hộ nông dân vùng cao. Chị Ma Thị Tỵ, hộ tham gia dự án, chia sẻ:

“Trước đây chúng tôi trồng chè tự nhiên, không biết kỹ thuật gì, cây còi cọc, ít lá. Từ khi được hướng dẫn bón phân hữu cơ, chăm sóc đúng cách, cây xanh tốt hơn rõ rệt. Chúng tôi tin vụ tới năng suất sẽ cao gấp đôi. Với người vùng cao như chúng tôi, đó là hy vọng thoát nghèo thực sự.”

Không chỉ giúp tăng thu nhập, dự án còn mở ra cơ hội phát triển lâu dài khi Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác kết nối doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm và hỗ trợ xúc tiến đưa sản phẩm chè Bình An lên các sàn thương mại điện tử. Đây là bước đi chiến lược, giúp sản phẩm nông sản vùng cao chuyển từ bán thô sang bán có thương hiệu, tiếp cận thị trường trong nước và quốc tế.

Một trong những giá trị lớn nhất của dự án là thay đổi tư duy sản xuất của nông dân. Trước kia, họ chỉ quen sản xuất tự phát, thiếu liên kết, không có kế hoạch tiêu thụ. Nay, họ chuyển sang sản xuất có kế hoạch, biết liên kết và phối hợp cùng doanh nghiệp trong chuỗi tiêu thụ sản phẩm. Thông qua các lớp tập huấn và hướng dẫn, người dân Bình An đã được tiếp cận kiến thức về quy trình trồng, chăm sóc, thu hái và chế biến chè theo chuỗi giá trị. Qua đó, bà con không chỉ giảm chi phí sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, mà còn chủ động hơn trong việc tổ chức mô hình kinh tế hộ một cách hiệu quả.

54 hộ đủ điều kiện đã được lựa chọn công khai, minh bạch theo đúng tiêu chí của chương trình mục tiêu quốc gia

Thách thức lớn nhất với nông dân hiện nay là đầu ra không ổn định. Dự án đã đánh giá toàn diện thực trạng ngành chè tại xã Bình An và tỉnh Tuyên Quang, từ đó đề xuất giải pháp phát triển vùng nguyên liệu gắn với nhu cầu thị trường. Việc kết nối với các doanh nghiệp để tiêu thụ sản phẩm chè khô sau chế biến không chỉ giúp ổn định đầu ra mà còn tạo động lực sản xuất lâu dài cho người dân.

Giảm nghèo bằng tri thức, không chỉ bằng hỗ trợ

Trong báo cáo sơ kết giai đoạn đầu, Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác cho biết, trước khi dự án triển khai, thu nhập bình quân của người dân chỉ đạt khoảng 1,5 triệu đồng/người/tháng, thấp hơn mức đảm bảo nhu cầu tối thiểu. Với năng suất tăng gấp đôi, sản phẩm được bao tiêu và giá bán ổn định, thu nhập trung bình của các hộ dự kiến đạt 2 - 4 triệu đồng/người/tháng, đủ điều kiện để từ 15 - 20 hộ thoát nghèo bền vững ngay trong năm đầu tiên.

Không chỉ dừng ở con số, mô hình Bình An chứng minh rằng giảm nghèo hiệu quả không thể tách rời việc phát triển năng lực sản xuất của người dân. Khi nông dân hiểu kỹ thuật, biết tính toán chi phí, biết liên kết để có đầu ra, họ sẽ chủ động hơn, giảm phụ thuộc vào hỗ trợ ngắn hạn.

Chính cách làm này đang thể hiện rõ quan điểm mới của Liên minh HTX Việt Nam trong thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia: “Giảm nghèo không phải là cho đi, mà là tạo điều kiện để người dân tự đứng lên bằng năng lực sản xuất, bằng mô hình kinh tế hợp tác.”

Việc có thêm phân bón chất lượng mới giúp cho thu nhập của từng hộ dân được cải thêm.

Việc Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác được giao triển khai dự án không chỉ là hoạt động đơn lẻ, mà nằm trong định hướng chung của Liên minh HTX Việt Nam, đưa các đơn vị trực thuộc tham gia thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025.

Bằng cách kết hợp chức năng nghiên cứu, tư vấn, triển khai thực địa và kết nối thị trường, Viện trở thành “bà đỡ” giúp các địa phương tổ chức lại sản xuất, hình thành các mô hình hợp tác xã hiệu quả.

Điều này đặc biệt ý nghĩa với các vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số, nơi người dân ít có điều kiện tiếp cận thông tin và nguồn lực. Khi có sự đồng hành của Liên minh HTX và các đơn vị thành viên, việc thực hiện chính sách nhà nước được đưa đến tận từng hộ dân, đảm bảo “chính sách đi vào cuộc sống” một cách thực chất, không hình thức.

Chủ tịch Liên minh HTX Tỉnh Tuyên Quang xuống nơi tập kết, hướng dẫn về sản phẩm cho bà con xã Bình An.

Từ cây chè Shan tuyết đến mô hình phát triển bền vững

Không chỉ giúp nông dân có thêm thu nhập, dự án chè Bình An còn mang theo giá trị môi trường và xã hội sâu sắc.

Phân bón hữu cơ và chế phẩm sinh học giúp giảm ô nhiễm đất, nước, đồng thời bảo tồn hệ sinh thái vùng núi. Việc ứng dụng phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học không chỉ giúp tăng năng suất mà còn giảm phát thải, bảo vệ nguồn nước, đất đai và sức khỏe cộng đồng. Việc chuyển từ canh tác tự nhiên sang hữu cơ cũng là tiền đề mở ra cơ hội để vùng chè Bình An có thể tham gia các chuỗi cung ứng nông sản xanh, sạch trong tương lai.

Về mặt xã hội, mô hình góp phần nâng cao năng lực cộng đồng, khi người dân được học cách sản xuất khoa học, tự tin trao đổi với doanh nghiệp và chính quyền. Từ những hộ nhỏ lẻ, nay họ bắt đầu trở thành đối tác trong chuỗi giá trị nông nghiệp, một thay đổi mang tính căn bản cho sự phát triển vùng nông thôn.

Không chỉ dừng ở cây chè, Viện đang nghiên cứu khả năng nhân rộng mô hình sang các loại cây trồng khác, như cam sành, hồng không hạt, dược liệu… ở các xã có điều kiện tương đồng.

Một trong những điểm đột phá của dự án là cách tiếp cận chính sách linh hoạt. Nhà nước hỗ trợ vốn và cơ chế, Liên minh HTX làm đầu mối tổ chức, Viện Phát triển Kinh tế Hợp tác đảm nhận triển khai, còn người dân là chủ thể trực tiếp thụ hưởng và vận hành. Trong đó, Viện đóng vai trò cầu nối giữa người dân và thị trường, giúp vùng chè Bình An sớm tiếp cận hệ thống OCOP, sàn thương mại điện tử, và chuỗi siêu thị đặc sản vùng miền.

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi xanh và kinh tế tuần hoàn, câu chuyện chè Bình An là minh chứng rằng, giảm nghèo không chỉ là mục tiêu xã hội, mà còn là động lực phát triển kinh tế nông nghiệp hiện đại, khi chính sách, khoa học và người dân cùng đi chung một hướng.

Tiến Anh