Củng cố láng giềng gần

Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian. (Nguồn: alwaght.net)

Động lực mới

Theo Duya News (Pakistan), Tổng thống Masoud Pezeshkian sẽ thăm chính thức Pakistan từ ngày 2-3/8, với hai điểm đến là thành phố Lahore, thủ phủ kinh tế miền Trung và thủ đô Islamabad. Đây là chuyến thăm đầu tiên của ông Pezeshkian kể từ khi nhậm chức hồi cuối tháng 7/2024.

Theo giới chức hai nước, mục tiêu trọng tâm của chuyến thăm là “tái thiết lập lòng tin và mở ra chương mới cho hợp tác thực chất, cùng có lợi” giữa hai nước láng giềng.

Tại Islamabad, Tổng thống Masoud Pezeshkian sẽ có các cuộc gặp song phương với người đồng cấp Asif Ali Zardari, Thủ tướng Shehbaz Sharif, Chủ tịch Quốc hội Sardar Ayaz Sadiq và Phó Thủ tướng, Ngoại trưởng Ishaq Dar. Trong các cuộc gặp, hai bên sẽ thảo luận nhiều vấn đề cấp thiết nhằm tăng cường hợp tác thương mại, năng lượng, kết nối hạ tầng, quản lý biên giới và chống khủng bố.

Đáng chú ý, chuyến đi diễn ra sau chuyến thăm lịch sử của người tiền nhiệm Ebrahim Raisi vào tháng 4/2024 - chuyến công du cuối cùng trước khi Tổng thống Raisi qua đời trong vụ tai nạn máy bay trực thăng ở khu vực biên giới giữa hai nước.

Khi đó, ông Raisi đặt mục tiêu đưa kim ngạch thương mại song phương lên 10 tỷ USD, nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược bất chấp các thách thức chính trị và an ninh khu vực. Tuy nhiên, tiến trình hợp tác Iran - Pakistan không phải lúc nào cũng suôn sẻ.

Trước chuyến thăm của Tổng thống Raisi, căng thẳng bùng phát khi Iran tiến hành không kích các nhóm vũ trang trên lãnh thổ Pakistan, khiến Islamabad trả đũa bằng tên lửa phóng sang Iran và triệu hồi đại sứ. Sau đó, hai nước đã nhanh chóng hạ nhiệt bằng con đường ngoại giao, tái khẳng định cam kết hợp tác trong đấu tranh chống khủng bố xuyên biên giới.

Tìm điểm cân bằng

Quan hệ giữa Iran và Pakistan mang tính đa tầng, vừa có chiều sâu lịch sử, văn hóa, tôn giáo, vừa đan xen lợi ích chiến lược và cạnh tranh ảnh hưởng tại khu vực vốn tiềm ẩn nhiều bất ổn này. Cả hai đều là quốc gia Hồi giáo lớn ở Nam và Tây Á, có chung đường biên giới dài hơn 900 km. Tuy nhiên, hợp tác kinh tế - thương mại giữa hai nước vẫn hạn chế và phần lớn nằm ngoài kênh chính thức.

Theo The Business Recorder (Pakistan), kim ngạch thương mại song phương hiện dao động quanh ngưỡng 2 tỷ USD, trong đó đáng kể là giao dịch không chính thức về khí hóa lỏng (LPG), dầu mỏ và điện từ Iran sang tỉnh Balochistan - một tỉnh vốn thường xuyên bất ổn do tấn công khủng bố của Pakistan. Tuy nhiên, dự án đường ống dẫn khí Iran - Pakistan đã bị đình trệ nhiều năm do áp lực từ Mỹ - quốc gia đang duy trì các lệnh trừng phạt liên quan chương trình hạt nhân của Tehran.

Chuyến thăm lần này được kỳ vọng sẽ làm sống lại các cam kết kinh tế. Tổng thống Pezeshkian, vốn là bác sĩ và chính trị gia ôn hòa, tuyên bố tiếp tục nỗ lực hiện thực hóa mục tiêu tăng kim ngạch thương mại lên 10 tỷ USD. Việc hai bên khánh thành các chợ biên giới như tại Mand - Pishin ở khu vực biên giới giữa hai nước là bước đi cụ thể hướng tới mục tiêu này.

Bên cạnh đó, các mối đe dọa an ninh truyền thống, từ khủng bố xuyên biên giới đến tội phạm buôn lậu, cũng là trọng tâm của chương trình nghị sự. Sự kiện tấn công tên lửa lẫn nhau hồi đầu năm ngoái đã khiến cả Tehran và Islamabad nhận ra sự cần thiết của cơ chế phối hợp an ninh và quân sự chặt chẽ hơn.

Chuyến thăm còn diễn ra trong bối cảnh khu vực nhiều biến động, đặc biệt là căng thẳng giữa Iran và Israel thời gian gần đây. Sau các cuộc tấn công và phản công quy mô lớn giữa Iran, Israel và Mỹ hồi tháng Sáu, Islamabad kêu gọi các bên kiềm chế và cảnh báo hậu quả từ sự “đổ vỡ ngoại giao”. Pakistan vốn không công nhận Israel, vẫn duy trì lập trường ủng hộ giải pháp hai nhà nước và phản đối mọi hành động quân sự đơn phương.

Theo một số nhà phân tích, chuyến đi của Tổng thống Pezeshkian còn nhằm tìm kiếm sự ủng hộ chính trị từ Islamabad và giới quân sự Pakistan. Tuy nhiên, với những khó khăn kinh tế trong nước và áp lực từ cộng đồng quốc tế, khả năng Pakistan can dự sâu hơn vào xung đột Trung Đông rất hạn chế.

Còn nhiều rào cản

Dù chia sẻ nhiều giá trị văn hóa và tôn giáo, mối quan hệ giữa Iran và Pakistan vẫn còn khoảng cách giữa “thiện chí chính trị” và “hợp tác thực chất”. Giao lưu nhân dân, ngoài du lịch hành hương của cộng đồng Shia Pakistan đến Iran, vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng của hai bên.

Bên cạnh đó, thương mại ngoài luồng khó kiểm soát bởi chủ yếu tự phát qua biên giới và nhất là thiếu kết nối hạ tầng đường bộ giữa hai bên là những rào cản mà hai nước cần hóa giải nếu muốn hiện thực hóa mục tiêu trở thành đối tác chiến lược như hai bên kỳ vọng.

Như vậy, chuyến thăm lần này của Tổng thống Pezeshkian được xem là phép thử đầu tiên của chính quyền mới tại Tehran trong việc vận dụng ngoại giao láng giềng. Trong khi đó, đối với Pakistan, quốc gia đang tìm cách cân bằng giữa các lợi ích chiến lược khu vực và ổn định nội bộ, mối quan hệ ổn định với Iran là nhu cầu thiết yếu. Giới quan sát kỳ vọng hai nước sẽ thiết lập các cơ chế hợp tác bền vững, ưu tiên những lĩnh vực ít chịu ảnh hưởng từ trừng phạt và biến động địa chính trị như nông nghiệp, năng lượng, giao thông biên giới và phòng chống thiên tai – vốn ngày càng trở nên cấp thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở Nam Á.

Sự hiện diện của Tổng thống Masoud Pezeshkian tại nước láng giềng Nam Á được cho là mở ra cơ hội tái định hình quan hệ song phương trên nền tảng lợi ích chung và ổn định khu vực. Có thể thấy, tăng cường quan hệ láng giềng, cùng chia sẻ và phát triển là lựa chọn chiến lược mà cả hai bên cùng theo đuổi.

Nhất Phong