Công ước Hà Nội: Cơ chế thu hồi tài sản không qua kết án hình sự

Bộ Tư pháp đang thẩm định hồ sơ đề xuất ký Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội). Văn bản do Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Anh Tuấn ký trình.

Đến đầu năm 2025, Việt Nam có 79,8 triệu người sử dụng Internet

Theo Bộ Ngoại giao, do sự bùng nổ mạnh mẽ của công nghệ thông tin và truyền thông, đặc biệt trong thời đại chuyển đổi số mà vấn đề an ninh không gian mạng đã thu hút sự quan tâm của cộng động quốc tế.

Bên cạnh những lợi ích to lớn, các cuộc tấn công trên không gian mạng phát triển nhanh chóng về cả hình thức và quy mô, có tính chất xuyên biên giới. Điều này đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sự ổn định kinh tế, chính trị, xã hội của các nước, đe dọa chủ quyền và làm xói mòn lòng tin giữa các quốc gia.

Các công nghệ mới ngày càng được ứng dụng và phát triển nhanh chóng, không chỉ tạo ra lỗ hổng an ninh mà còn làm tăng nguy cơ tấn công với hiệu quả cao, gây khó khăn cho các cơ quan thực thi pháp luật trong việc phát hiện và ngăn chặn.

Ransomware (mã độc tống tiền) có xu hướng phát triển thành một dịch vụ thương mại hóa, cho phép các tổ chức hoặc cá nhân thuê và triển khai với mức chi phí ngày càng rẻ. Trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), Deepfake, tấn công giả mạo (phishing) thông minh... đang bị lợi dụng để tạo ra các cuộc tấn công với tốc độ và hiệu quả cao hơn. Tiền điện tử cũng đang được sử dụng để tài trợ cho các hoạt động tội phạm và khủng bố, rửa tiền, chuyển tiền trái phép qua biên giới…

Bộ Ngoại giao cho biết chỉ khoảng 20% nạn nhân của các vụ lừa đảo qua mạng trình báo sự việc với cơ quan chức năng.

Theo đánh giá của Bộ Ngoại giao, Việt Nam là một trong những quốc gia có mức độ phổ cập Internet hàng đầu thế giới, với 79,8 triệu người sử dụng Internet tính đến đầu năm 2025, tương đương khoảng 80% dân số.

Việt Nam hiện đã trở thành thành viên của Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (UNTOC) và Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC). Đồng thời, ký kết nhiều văn kiện song phương với các quốc gia để tăng cường phối hợp trong điều tra, truy tố, dẫn độ và trao đổi thông tin... liên quan đến tội phạm mạng.

Sau hơn 5 năm đàm phán, ngày 24-12-2024, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua dự thảo Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng, Công ước đầu tiên của Liên hợp quốc và cũng là khuôn khổ pháp lý chung đầu tiên quy định về các nước hợp tác trên các lĩnh vực chia sẻ thông tin, phối hợp điều tra, thu thập chứng cứ... liên quan đến tội phạm mạng.

“Việc ký sớm Công ước có ý nghĩa quan trọng và mở ra nhiều cơ hội và kênh hợp tác quốc tế với công tác phòng, chống tội phạm mạng tại Việt Nam. Đồng thời, tiếp tục thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc góp phần bảo vệ an ninh, trật tự khu vực và toàn cầu, khẳng định vai trò là một đối tác tin cậy trong cộng đồng quốc tế” – Bộ Ngoại giao nhấn mạnh.

Chỉ khoảng 20% nạn nhân các vụ lừa đảo qua mạng trình báo

Bộ Ngoại giao đánh giá, sau gần 30 năm hình thành và phát triển, các ngành công nghệ thông tin và truyền thông tại Việt Nam đã phát triển gấp 300 lần… Tuy vậy, không gian mạng cũng ẩn chứa nhiều nguy cơ, thách thức đối với sự bảo đảm an ninh mạng và bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng.

Dẫn chứng, cơ quan soạn thảo cho biết số lượng các cuộc tấn công mạng tại Việt Nam trong năm 2024 đã tăng hơn 60% so với năm 2023, đặc biệt là tấn công mã hóa dữ liệu với mục đích tống tiền các doanh nghiệp (ransomware attack). Cạnh đó, số lượng mã độc mới được phát triển tăng hơn 52%, các nhóm tin tặc với mục đích tài chính có nhiều kỹ thuật và thủ đoạn mới, các chiến dịch cũng có sự đầu tư hơn.

Đặc biệt, các lỗ hổng mới năm 2024 gia tăng 64,33% so với với cùng kỳ năm 2023, đặc biệt là số lượng các lỗ hổng có mức độ nghiêm trọng cao cũng tăng cao.

Các ngành như y tế, tài chính, ngân hàng, năng lượng và hàng không đã trở thành mục tiêu chính. Các chiến dịch lừa đảo trực tuyến cũng ngày càng phức tạp, được vận hành bởi các tổ chức lừa đảo có tổ chức xuyên quốc gia.

“Tuy nhiên, chỉ có khoảng 20% nạn nhân của các vụ lừa đảo trình báo sự việc với cơ quan chức năng”- Bộ Ngoại giao thông tin và cho biết không ít hành vi tấn công mạng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản thông qua không gian mạng được tiến hành từ các đối tượng ở nước ngoài, lợi dụng cơ sở hạ tầng tại nước ngoài.

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Anh Tuấn. Ảnh: QH

Thúc đẩy phòng ngừa tội phạm mạng

Về nội dung Công ước, Bộ Ngoại giao cho hay có sáu điểm chính đáng chú ý.

Đầu tiên là khẳng định chủ quyền quốc gia trên không gian mạng và trách nhiệm thực hiện hợp tác quốc tế trong phòng, chống tội phạm mạng (như tương trợ tư pháp, điều tra chung, thu hồi tài sản...) gắn với yêu cầu bảo đảm không cản trở các quyền con người cơ bản trên không gian mạng, phù hợp với các cam kết quốc tế của quốc gia về quyền con người.

Thứ hai, quy định thống nhất các thuật ngữ chuyên ngành cơ bản của tội phạm mạng với cập nhật về tiền ảo; chuẩn hóa 6 tội danh về tội phạm công nghệ cao và 3 tội danh về lạm dụng trẻ em và ảnh cá nhân, Cùng đó, chuẩn hóa 5 biện pháp nghiệp vụ điều tra liên quan đến tiếp cận dữ liệu (gồm cả dữ liệu được lưu trữ và dữ liệu trực tuyến).

Theo Bộ Ngoại giao, cơ quan này sẽ xây dựng mạng lưới liên hệ 24/7 của tất cả các Quốc gia thành viên với các chức năng phù hợp với đấu tranh tội phạm mạng như “phong tỏa” các dữ liệu điện tử trong nước theo yêu cầu, hỗ trợ xử lý các trường hợp khẩn cấp, thu thập các chứng cứ điện tử...

Công ước này còn thúc đẩy các biện pháp phòng ngừa tội phạm mạng thông qua yêu cầu các doanh nghiệp đảm bảo an ninh, an toàn của sản phẩm để bảo vệ người dùng; bảo vệ trẻ em trên không gian mạng; nâng cao nhận thức của cộng đồng về nguy cơ tội phạm mạng...

Một nội dung khác là thống nhất về hỗ trợ kỹ thuật và nâng cao năng lực thông qua Cơ quan Phòng chống Ma túy và Tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC) với các hoạt động như hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về không gian mạng; năng lực về lưu trữ và quản lý chứng cứ số…

“Công ước chỉ có hiệu lực sau khi có 40 nước tham gia và việc thông qua Nghị định thư bổ sung chỉ được thực hiện sau khi có hơn 60 nước đã tham gia Công ước” – theo đề xuất của Bộ Ngoại giao.

*****

NGUYỄN THẢO