Công nghệ thay đổi diện mạo quốc giaKỳ 2: Từ dữ liệu mở đến chính phủ điện tử (2019-2020)

Khai trương Cổng dịch vụ công quốc gia là sự kiện quan trọng trong phát triển chính phủ điện tử của Việt Nam

Sau thử nghiệm ban đầu với chatbot, nhiều nhận thức về công nghệ, về dữ liệu đã thay đổi. Dữ liệu không còn đơn thuần là những con số, thông tin nằm rải rác trong các cơ quan, mà là một nguồn lực công có giá trị chiến lược. Quan trọng hơn, đây là nguồn lực cần được khai thác một cách khoa học và hiệu quả để thúc đẩy làn sóng đổi mới sáng tạo và cải cách toàn diện dịch vụ công.

Sau những bước khởi động ban đầu từ năm 2015 với Nghị quyết 36a/NQ-CP về chính phủ điện tử, đất nước đã bước vào giai đoạn 2019-2020 với một tầm nhìn hoàn toàn mới. Đây không chỉ là thời điểm chuyển giao mà còn là bước ngoặt lịch sử, đánh dấu sự chuyển mình từ những hệ thống rời rạc, đóng kín sang một mô hình gắn kết, minh bạch, nơi dữ liệu mở trở thành trụ cột trong quản trị hiện đại.

Cổng dịch vụ công quốc gia - biểu tượng của kỷ nguyên mới

Trước năm 2019, nền hành chính điện tử của Việt Nam giống như một bức tranh chưa hoàn thiện với những mảnh ghép. Mặc dù đã có những nỗ lực đáng kể từ Nghị quyết 36a năm 2015, thực tế triển khai vẫn gặp nhiều trở ngại. Các hệ thống công nghệ thông tin ở các bộ ngành, địa phương hoạt động như những hòn đảo biệt lập, thiếu sự kết nối và đồng bộ. Dữ liệu nằm phân tán khắp nơi mà không có cơ chế chia sẻ hiệu quả khiến người dân và doanh nghiệp chưa thực sự cảm nhận được những lợi ích thiết thực từ dịch vụ công trực tuyến.

Nhận thức được những hạn chế này, Chính phủ quyết định thực hiện một bước chuyển căn bản. Không chỉ cải tiến về mặt kỹ thuật, mà quan trọng hơn là thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận và triết lý quản trị. Năm 2019 đánh dấu một cột mốc quan trọng khi loạt chính sách và hành động cụ thể được đưa ra, thể hiện quyết tâm xây dựng một nền chính phủ điện tử thực sự lấy người dân làm trung tâm và dữ liệu mở làm nền tảng.

Trong bối cảnh đó, tư tưởng coi dữ liệu là "tài sản quốc gia" đã được nhấn mạnh một cách mạnh mẽ. Bộ Thông tin - Truyền thông không ngừng ban hành các khuyến nghị, yêu cầu các cơ quan phải tiến tới công khai dữ liệu, tạo tiền đề vững chắc cho việc hình thành chính phủ dữ liệu mở. Đây chính là nền móng quan trọng, chuẩn bị cho những bước chuyển mạnh mẽ và đột phá trong năm 2020 cũng như các giai đoạn tiếp theo.

Nếu phải chọn ra một biểu tượng tiêu biểu nhất cho bước ngoặt lịch sử này, không gì khác ngoài Cổng dịch vụ công quốc gia được khai trương vào tháng 12.2019. Đây không chỉ là một trang web hay một hệ thống công nghệ đơn thuần, mà là hiện thân của một tầm nhìn mới về cách mà nhà nước phục vụ người dân trong kỷ nguyên số.

Cổng đã thành công trong việc tích hợp hàng nghìn thủ tục từ các bộ ngành và địa phương, biến những gì trước đây là hành trình dài qua nhiều cơ quan thành những thao tác đơn giản trên màn hình. Người dân có thể nộp hồ sơ, tra cứu tiến độ và thanh toán trực tuyến chỉ với vài cú click chuột. Điều đáng chú ý là chỉ trong vài tháng đầu hoạt động, cổng đã ghi nhận hàng triệu lượt truy cập - một con số ấn tượng chứng minh nhu cầu thực sự và cấp thiết từ xã hội.

Song song với sự ra đời của Cổng dịch vụ công quốc gia, năm 2019 cũng chứng kiến những bước đi đầu tiên trong việc hình thành dữ liệu mở tại Việt Nam. Mặc dù khái niệm này vẫn còn khá mới mẻ với nhiều cơ quan quản lý, nhưng dưới sự thúc đẩy mạnh mẽ của Chính phủ, các bộ ngành đã bắt đầu những thử nghiệm táo bạo.

Các lĩnh vực giáo dục, y tế, giao thông trở thành những người tiên phong, công bố những bộ dữ liệu từ kết quả thi cử, thông tin y tế công cộng cho đến bản đồ hạ tầng. Tuy còn khá manh mún và chưa có hệ thống, nhưng đây là những bước chân đầu tiên quan trọng trong việc chuyển đổi nhận thức: dữ liệu không chỉ để "giữ kín" trong hệ thống quản lý nội bộ, mà cần được chia sẻ để phục vụ toàn xã hội, tạo ra giá trị cho cộng đồng và doanh nghiệp.

Những tác động sâu rộng đến xã hội

Nếu năm 2019 là năm đặt nền móng, thì năm 2020 chính là thời điểm mà những ý tưởng và kế hoạch bắt đầu trở thành hiện thực cụ thể. Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, dưới sự chủ trì của Bộ Công an, đã chính thức được khởi động mạnh mẽ. Đây không chỉ là một dự án công nghệ thông tin thông thường, mà là một trong những dự án trọng điểm quốc gia, đóng vai trò như xương sống cho toàn bộ hệ thống dịch vụ điện tử của đất nước.

Tầm quan trọng của dự án này nằm ở chỗ dữ liệu dân cư chính là trục kết nối cho phép các hệ thống hành chính khác nhau có thể "nói chuyện" với nhau. Khi một công dân thực hiện bất kỳ thủ tục nào, từ đăng ký kinh doanh đến xin cấp phép xây dựng, hệ thống có thể tự động xác thực danh tính mà không cần người dân phải mang theo hàng tá giấy tờ chứng minh.

Đồng thời, hệ thống quản lý văn bản và điều hành điện tử cũng được triển khai một cách đồng bộ trên toàn quốc. Nhiều bộ, ngành, địa phương đã dũng cảm chuyển sang xử lý văn bản hoàn toàn điện tử, từ bỏ những thói quen làm việc với giấy tờ đã tồn tại nhiều chục năm. Sự thay đổi này không chỉ cải tiến quy trình quản lý nội bộ, tiết kiệm chi phí và thời gian, mà còn là bước chuẩn bị quan trọng cho một nền hành chính hiện đại, minh bạch và có trách nhiệm giải trình cao.

Những cải tiến trong giai đoạn 2019-2020 đã mang lại những thay đổi thiết thực và tích cực cho người dân và doanh nghiệp. Thời gian và chi phí để thực hiện các thủ tục hành chính được giảm thiểu đáng kể. Việc nộp hồ sơ trực tuyến, thanh toán điện tử, tra cứu tiến độ qua Cổng dịch vụ công quốc gia đã thay đổi hoàn toàn thói quen và cách thức tiếp xúc với bộ máy công quyền.

Không chỉ dừng lại ở sự tiện lợi, dữ liệu mở đã bắt đầu mở ra những cơ hội mới cho doanh nghiệp trong việc khai thác để xây dựng các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo. Từ những ứng dụng giao thông thông minh, dịch vụ y tế số, cho đến các giải pháp phân tích thị trường - tất cả đều bắt nguồn từ những bộ dữ liệu được công khai. Mặc dù còn hạn chế về quy mô và chất lượng, nhưng tiềm năng to lớn đã được nhận diện rõ ràng.

Đối với các cơ quan nhà nước, giai đoạn này mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Việc giảm trùng lặp dữ liệu và tăng cường kết nối giữa các hệ thống đã giúp nâng cao hiệu quả công việc một cách đáng kể. Quy trình quản lý văn bản điện tử không chỉ rút ngắn thời gian xử lý mà còn tăng cường khả năng theo dõi và kiểm soát.

Quan trọng hơn, việc công khai dữ liệu và thủ tục đã tạo ra áp lực tích cực, buộc các cơ quan công quyền phải nâng cao trách nhiệm giải trình và giảm thiểu tình trạng "xin - cho", một tệ nạn đã tồn tại lâu nay trong bộ máy hành chính.

Ở tầm vĩ mô, giai đoạn 2019-2020 đã góp phần quan trọng trong việc củng cố niềm tin của người dân vào khả năng đổi mới của bộ máy hành chính. Đây cũng là nền tảng quan trọng cho việc phát triển kinh tế số và xã hội số trong tương lai, khi dữ liệu và dịch vụ công trực tuyến trở thành hạ tầng mềm quan trọng, tạo điều kiện cho doanh nghiệp sáng tạo và người dân tiếp cận dịch vụ dễ dàng hơn.

Những thách thức và bước đệm cho tương lai

Tuy nhiên, con đường chuyển đổi không hề bằng phẳng. Giai đoạn 2019-2020 cũng cho thấy nhiều khó khăn và thách thức đáng kể. Dữ liệu mở vẫn còn rất hạn chế, phần lớn chưa được chuẩn hóa hay cập nhật thường xuyên. Tâm lý "giữ dữ liệu" vẫn tồn tại ở nhiều nơi, xuất phát từ lo ngại về bảo mật hoặc sợ mất quyền kiểm soát - những tư tưởng bảo thủ cần thời gian để thay đổi.

Hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng đều giữa các địa phương cũng tạo ra khoảng cách trong việc triển khai. Nguồn nhân lực có năng lực chuyển đổi số còn khan hiếm, đặc biệt là ở các vùng xa và các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn. Ngoài ra, vấn đề an ninh mạng và bảo vệ dữ liệu cá nhân đặt ra những thách thức không nhỏ khi việc mở rộng dịch vụ trực tuyến đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa tính mở và tính bảo mật.

Nhìn lại giai đoạn 2019-2020, không thể không khẳng định rằng đây là một bước ngoặt lịch sử trong tiến trình xây dựng chính phủ điện tử của Việt Nam. Cổng dịch vụ công quốc gia cùng với việc khởi động dữ liệu mở đã tạo nên một nền tảng hoàn toàn mới - minh bạch hơn, hiện đại hơn và quan trọng nhất là gần gũi với người dân hơn.

Người dân lần đầu tiên thực sự trải nghiệm một nền hành chính được số hóa, nơi họ có thể tương tác với nhà nước một cách thuận tiện và minh bạch. Các cơ quan công quyền cũng phải chủ động thay đổi cách làm việc, hướng tới sự hiện đại và có trách nhiệm hơn với công dân.

Giai đoạn 2019-2020 do đó có thể được xem như một "thời kỳ chuẩn bị" quan trọng, nơi Việt Nam đã xây dựng được những nền tảng vững chắc về công nghệ, chính sách và nhận thức xã hội, tạo tiền đề cho những bước tiến vượt bậc trong các giai đoạn tiếp theo của hành trình chuyển đổi số quốc gia.

Mặc dù vẫn còn nhiều thách thức về dữ liệu, hạ tầng và nguồn nhân lực cần giải quyết, nhưng giai đoạn này đã đặt được nền móng vững chắc cho Việt Nam trong việc tiến lên chính phủ số trong giai đoạn sau này.

Bùi Tú