Công nghệ số định hình lại công tác bảo tồn di sản

Đó cũng là một trong những chương trình tương tác tại Diễn đàn Số hóa Di sản Văn hóa, thuộc Hội nghị Internet thế giới 2025 vừa diễn ra tại Tây An - đô thị có hơn 3.100 năm lịch sử thuộc tỉnh Thiểm Tây, Tây Bắc Trung Quốc, quê hương của chiến binh đất nung. Theo THX, diễn đàn đã thu hút khoảng 800 đại biểu đến từ hơn 50 quốc gia và khu vực, cùng với 9 tổ chức quốc tế, trong đó có UNESCO, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới, Hội đồng Di tích và Di chỉ quốc tế, Hội đồng Bảo tàng quốc tế.

Tại diễn đàn, gần 100 dự án số hóa di sản đến từ Trung Quốc, Đức, Mỹ, Anh và Italy được giới thiệu. Một trong những màn trình diễn nổi bật là chú chó robot 6 chân do Tập đoàn Lenovo phát triển. Với trọng lượng 30kg, robot được trang bị camera 3D, có thể ghi nhận dữ liệu thời gian thực về những vết nứt và lớp sơn bong tróc bên trong chùa Ứng Hiền ở tỉnh Sơn Tây - công trình kiến trúc gỗ nhiều tầng lâu đời nhất thế giới, mà không gây ra bất kỳ tác động nào đến công trình.

Ông Feng Weidong, Tổng giám đốc Lenovo khu vực Tây Bắc Trung Quốc, cho biết, hoạt động kiểm tra không tiếp xúc này sẽ cung cấp cơ sở dữ liệu quan trọng cho quá trình phục hồi và bảo tồn. Đây là ví dụ điển hình cho thấy công nghệ mới đang trở thành trợ thủ đắc lực trong công tác bảo tồn. Thông qua mạng lưới cảm biến, Internet vạn vật và nền tảng phân tích số liệu, những chỉ số quan trọng như điều kiện môi trường hay độ ổn định cấu trúc của di sản được giám sát liên tục, giúp kịp thời cảnh báo các nguy cơ tiềm ẩn.

Robot 6 chân đang “làm việc” ở chùa Ứng Hiền. Ảnh: LENOVO

Những di tích, bản thảo và hiện vật lâu đời ngày càng chịu nhiều tác động từ thời gian, thiên tai, và thậm chí cả xung đột của con người. Trước những mối đe dọa ấy, số hóa trở thành công cụ then chốt để bảo tồn những giá trị vô giá và mở rộng cơ hội tiếp cận cho công chúng. Trung Quốc, quốc gia có hơn 767.000 di tích văn hóa cố định và 60 di sản thế giới được UNESCO công nhận, đã đạt nhiều bước tiến trong công tác bảo tồn số. Tại Thiểm Tây, một tỉnh giàu di tích, hơn 8 triệu hiện vật đã được số hóa, trong đó hơn 300.000 hiện vật được lưu trữ vĩnh viễn. Con số này cho thấy nỗ lực lớn của địa phương trong việc gìn giữ kho tàng văn hóa trước sức ép của thời gian. Ông Liu Yuzhu, Chủ tịch Quỹ Bảo tồn Di sản Văn hóa Trung Quốc, nhấn mạnh: “Công nghệ số đang định hình lại cách chúng ta bảo tồn và truyền lại di sản văn hóa. Các công nghệ tiên tiến giúp chúng ta gìn giữ hiện vật, dự đoán rủi ro tiềm ẩn và mang đến trải nghiệm thực tế ảo sinh động cho du khách”.

Tuy nhiên, bảo tồn di sản vừa mang tính địa phương, lại cũng có tính toàn cầu. Các thách thức không chỉ đến từ công nghệ mà còn từ câu hỏi: làm sao để thu hẹp khoảng cách số giữa các quốc gia cũng như tôn trọng truyền thống và lịch sử đa dạng. Bà Sanuja Kasthuriarachchi, Tổng giám đốc Cục Bảo tàng quốc gia Sri Lanka, kêu gọi thiết lập nhiều nền tảng hợp tác hơn để chia sẻ công nghệ và tri thức, đồng thời cần có các tiêu chuẩn số hóa chung nhằm bảo đảm dữ liệu văn hóa được tiếp cận và lưu giữ cho các thế hệ sau. Di sản mang tính toàn cầu và chúng ta cũng phải nỗ lực bảo vệ nó.

VIỆT KHUÊ