Công nghệ đánh thức di sản ở bảo tàng

Từ bảo tàng thực đến bảo tàng số

Trong những năm gần đây, quá trình chuyển đổi số trong ngành văn hóa đã có bước tiến rõ rệt, đặc biệt ở lĩnh vực bảo tàng và trưng bày. Việc ứng dụng công nghệ không chỉ giúp bảo tàng đổi mới phương thức giới thiệu hiện vật mà còn mở rộng khả năng tiếp cận, đưa di sản đến gần công chúng hơn và phát huy giá trị một cách sinh động, hiệu quả.

Không gian trưng bày, triển lãm nghệ thuật “Vũ khúc Thiền môn” tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, sống động bằng công nghệ số, mang đến một không gian Phật giáo trầm mặc nhưng đầy sức sống.

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia là một trong những đơn vị tiên phong ứng dụng công nghệ vào trưng bày. Phần lớn các giải pháp số tại đây tập trung phát huy giá trị sưu tầm thông qua hệ thống trưng bày 3D, số hóa một số bảo vật quốc gia và nhiều chương trình ứng dụng khác.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Hoan - Phó Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, những ứng dụng này giúp công chúng có cách tiếp cận mới, dễ hiểu và hấp dẫn hơn. Có những khách đánh giá rằng, xem trưng bày ảo thấy chi tiết và đầy đủ thông tin hơn tham quan thực. Chẳng hạn, trống đồng Ngọc Lũ đặt trong tủ kính thì khó cảm thụ hết giá trị, nhưng trên trưng bày ảo 3D, khách có thể quan sát hoa văn và tự tương tác với nội dung mong muốn.

Cùng xu thế này, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam cũng tạo dấu ấn với việc ra mắt ứng dụng thuyết minh đa phương tiện iMuseum VFA, hỗ trợ 9 ngôn ngữ, giúp xóa bỏ rào cản ngôn ngữ cho du khách.

TS Nguyễn Anh Minh - Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, chia sẻ: “Các triển lãm số tạo trải nghiệm mới, được công chúng đón nhận tích cực. Đặc biệt, ứng dụng iMuseum với nội dung ngắn gọn, dễ hiểu giúp khách tham quan tiếp cận thông tin một cách thuận tiện. Những sản phẩm trưng bày công nghệ được đánh giá cao và phát huy hiệu quả rõ rệt”.

Không chỉ hai đơn vị trên, nhiều bảo tàng trong nước cũng đã triển khai các phòng trưng bày trực tuyến, tour ảo 360 độ. Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam có tour tham quan trực tuyến; Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh tái hiện 5 nhà tù lớn trong một container mô phỏng; Văn Miếu - Quốc Tử Giám áp dụng hệ thống thuyết minh tự động, mã QR cho 40 hạng mục di tích… Tất cả đều nhằm mục tiêu đem đến trải nghiệm mới, kéo bảo tàng lại gần công chúng trong kỷ nguyên số.

Là đường dẫn mở chiều sâu di sản

Sự phát triển vượt bậc của công nghệ không chỉ thay đổi phương thức giới thiệu mà còn làm mới nhận thức về di sản văn hóa. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là: Công nghệ phục vụ mục đích gì trong trưng bày?

Các em học sinh tìm hiểu di tích cách mạng Nhà và Hầm D67 bằng công nghệ.

Theo PGS.TS Bùi Minh Trí - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn minh châu Á, công nghệ không đơn thuần là thiết bị trình chiếu. “Điều quan trọng là công nghệ giúp kể câu chuyện của hiện vật bằng ngôn ngữ hiện đại, hấp dẫn, gần gũi. Thành công của một không gian trưng bày không nằm ở mức độ hiện đại của thiết bị, mà ở sự kết hợp hài hòa giữa nền tảng khoa học, tư duy sáng tạo nghệ thuật và công nghệ phù hợp” - ông Trí nhấn mạnh.

TS Phạm Quốc Quân - Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, nhận định: “Công nghệ là xu thế tất yếu, nhưng điều cốt lõi vẫn là nghiên cứu. Mỗi cổ vật, di vật phải được tìm hiểu kỹ để câu chuyện của nó được kể lại chân thực và sâu sắc. Chỉ khi có nền tảng này, công nghệ mới thực sự chắp cánh cho di sản”.

Hiện nay, các bảo tàng đang lưu giữ một khối lượng lớn hiện vật phản ánh lịch sử, văn hóa dân tộc. Nhưng nhiều hiện vật vẫn chưa “sống” trong đời sống đương đại. Công nghệ, nếu được ứng dụng đúng cách, sẽ giúp hiện vật bước ra khỏi tủ kính, trở thành một phần của trải nghiệm tương tác hiện đại, tạo sự gắn kết giữa quá khứ và hiện tại.

Sự thay đổi trong cách tiếp cận của công chúng, đặc biệt là giới trẻ, đòi hỏi bảo tàng phải trở nên năng động hơn. Điều này không chỉ giúp bảo tàng trở thành điểm đến hấp dẫn mà còn mở ra cơ hội cho công nghiệp văn hóa. Khi công nghệ kết hợp với sáng tạo nội dung, bảo tàng không còn là “không gian tĩnh” mà trở thành “không gian sống”, nơi di sản được kể lại bằng câu chuyện hiện đại, dễ tiếp cận.

Công nghệ chắp cánh cho bảo tàng, nhưng điều làm nên sức sống của bảo tàng vẫn là giá trị nguyên bản của hiện vật. Khi công nghệ trở thành cầu nối chứ không thay thế, bảo tàng sẽ thực sự phát huy vai trò là nơi lưu giữ ký ức quá khứ, đồng thời kiến tạo không gian văn hóa cho tương lai.

Phạm Sỹ