Cổng 'Mù' - cổng 'Vinh quang' và những câu chuyện thời Bình dân học vụ

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, hơn 90% người dân Việt Nam mù chữ. Nhận thấy "một dân tộc dốt là một dân tộc yếu", Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh thành lập Nha Bình dân học vụ và phát động phong trào xóa nạn mù chữ.

Lời hiệu triệu của Người đã thổi bùng ngọn lửa học tập trên khắp cả nước, tạo nên một cuộc cách mạng giáo dục vĩ đại và đầy tự hào trong lịch sử dân tộc. Những ký ức về Bình dân học vụ không chỉ là câu chuyện của con chữ mà còn là bản hùng ca của lòng yêu nước, ý chí vươn lên mãnh liệt.

Những hiện vật gắn với phong trào Bình dân học vụ một thời

Nhắc đến phong trào Bình dân học vụ, không thể không nhắc đến những con người đã cống hiến trọn đời cho sự nghiệp giáo dục. Cụ Nguyễn Công Mỹ, Giám đốc đầu tiên của Nha Bình dân học vụ, đã hy sinh trên đường đi công tác năm 1949, để lại tấm gương sáng ngời về sự tận tụy. Nối tiếp sự nghiệp này, NGND Vương Kiêm Toàn - nguyên Giám đốc Nha Bình dân học vụ, đã dốc hết tâm huyết để nâng cao dân trí.

Trước đó, trong vai trò là Trưởng phòng Giáo khoa, cụ Vương Kiêm Toàn đã chỉ đạo biên soạn và xuất bản hàng triệu cuốn sách chỉ trong 8 tháng để phục vụ việc học. Đặc biệt, cụ đã sáng tạo ra phương pháp "Dạy vần quốc ngữ" hiệu quả, giúp hàng triệu người biết chữ.

Những ký ức về Bình dân học vụ vẫn in sâu trong ký ức những nhân chứng lịch sử

Năm 1947, cụ Vương Kiêm Toàn vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen ngợi, đánh giá là người có công lớn trong sự nghiệp nâng cao dân trí. Toàn bộ số tiền thưởng từ Bác đã được cụ dùng để xuất bản giáo trình tiếng Thái, góp phần xóa mù chữ cho đồng bào dân tộc thiểu số ở miền núi…

Ông Vương Mạnh Thái, con trai cụ Vương Kiêm Toàn kể lại những năm tháng gian nan theo gia đình đi kháng chiến. Dù cuộc sống khó khăn, cụ Vương Kiêm Toàn vẫn luôn bảo đảm con cái được học hành đầy đủ. Ông Thái còn nhớ ngày ấy, khi đi qua chợ, ai đọc được chữ thì đi cổng "Vinh quang", ai chưa biết thì đi cổng "Mù".

Các đồ dùng học tập tự chế thời kỳ kháng chiến chống Pháp

Ông Nguyễn Phong Niên, một giáo viên Bình dân học vụ khi mới 12 - 13 tuổi, cho biết những ngày ấy không khí học tập rất rạo rực. Ông vẫn nhớ rõ ngày đứng lớp dạy các bác trung niên: "Các bác học rất chăm, họ có tinh thần phấn khởi cách mạng thành công và thấy lợi ích của việc đi học”.

Ông Niên cũng nhận định, cổng "Vinh quang" - cổng "Mù" là một hình thức thú vị và tự phát để khích lệ động viên mọi người học chữ, sau này tự nó mất đi.

Trải nghiệm lớp học năm xưa

Bà Đỗ Thị Trà, học viên Bình dân học vụ của lớp học ngày xưa, kể về những lớp học đêm đầy gian khổ: ban ngày đi cấy, tối lại mang đèn dầu ra đình làng học. Bàn học làm bằng gỗ cây xoan, ghế bằng tre, 1 bàn có 4 người ngồi. Ban đầu học thì viết trên lá chuối, bẹ chuối, mo cau thay giấy viết; dần dần biết viết mới được dùng giấy. Những chiếc đèn bão treo cạnh bảng đã trở thành biểu tượng của những lớp học đầy ắp tinh thần vượt khó…

Những hình ảnh, tài liệu, hiện vật về phong trào Bình dân học vụ đang được giới thiệu tại trưng bày Bình dân học vụ - Thắp sáng tương lai, khai mạc sáng 22/8, tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, 216 Trần Quang Khải, Hà Nội.

Đông đảo khách tham quan trưng bày

Giám đốc Bảo tàng Lịch sử Quốc gia Nguyễn Văn Đoàn cho biết, trưng bày là hành trình tái hiện tinh thần Học để làm việc, làm người, Học để phụng sự Tổ quốc, đồng thời là lời khẳng định về giá trị của tri thức, giáo dục mãi còn nguyên giá trị, đặc biệt là trong kỷ nguyên phát triển đất nước...

Qua các tư liệu, hiện vật, từng câu chuyện, công chúng sẽ cảm nhận được khát vọng học tập, tinh thần hiếu học, niềm tin bền bỉ và sức mạnh của tri thức, từ những con chữ đầu tiên năm xưa, đến ngọn lửa học tập đang được nối tiếp trong phong trào Bình dân học vụ số hôm nay.

Ngọc Phương