Còn 'khoảng trống' tuân thủ quy định về thuế

Vi phạm vẫn nhiều

Theo Cục Thuế (Bộ Tài chính), cơ chế quản lý thuế “tự khai - tự nộp” đã được luật hóa từ năm 2007. Ngành Thuế đã chuyển đổi mạnh mẽ từ mô hình tiền kiểm, tính thuế, thu thuế sang vai trò đồng hành, hỗ trợ, hậu kiểm và quản lý rủi ro. Đến nay, quá trình chuyển đổi số đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật: 99,6% doanh nghiệp thực hiện khai thuế điện tử, 98,9% nộp thuế điện tử và hệ thống thuế đã xử lý gần 19 tỷ hóa đơn điện tử kể từ tháng 7/2022. Những nỗ lực này đã tạo điều kiện thuận lợi tối đa, giảm mạnh thời gian và chi phí tuân thủ cho người nộp thuế.

Để người dân, doanh nghiệp tự nguyện thực hiện đúng các quy định về thuế cần nhiều giải pháp đồng bộ.

Theo ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch VCCI, bên cạnh cải thiện về thủ tục, hành vi và năng lực tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp vẫn còn nhiều bất cập. Đơn cử như việc, dù gần như toàn bộ doanh nghiệp đã khai thuế điện tử, song tình trạng kê khai sai, chậm hoặc không chính xác vẫn phổ biến, nhất là khi nhiều doanh nghiệp chưa kịp cập nhật quy định mới.

Ông Phòng lấy ví dụ, năm 2024, ngành Thuế thực hiện 62.932 cuộc thanh tra, kiểm tra, kiến nghị xử lý tài chính khoảng 62.726 tỷ đồng. Trong đó có nhiều vụ truy thu hàng trăm tỷ đồng ở lĩnh vực bất động sản, xây dựng và xuất nhập khẩu. Riêng trong lĩnh vực thương mại điện tử, năm 2024 cơ quan thuế đã xử lý 33.003 trường hợp vi phạm (736 doanh nghiệp và 32.267 cá nhân), với tổng số thuế truy thu, truy hoàn và xử phạt gần 1.400 tỷ đồng.

“Về nộp thuế và hoàn thuế, dù hệ thống điện tử đã tạo thuận lợi, song tình trạng nợ thuế và chậm nộp vẫn đáng lo ngại. Tính đến tháng 3/2025, tổng nợ thuế toàn quốc đạt 219.601 tỷ đồng, tăng 12,2% so với cùng kỳ 2024. Trong đó hơn 40% là nợ có khả năng thu, phần còn lại là nợ khó thu do doanh nghiệp ngừng hoạt động hoặc mất khả năng thanh toán.

Một số địa phương như Đồng Nai đã áp dụng cơ chế phân luồng “xanh - vàng - đỏ” để kiểm soát rủi ro trong hoàn thuế, ngăn chặn tình trạng lợi dụng chính sách để trục lợi. Bên cạnh đó còn nhiều bất cập khác như: Dù hóa đơn điện tử đã triển khai toàn quốc từ năm 2022, song hành vi mua bán, sử dụng hóa đơn bất hợp pháp vẫn diễn biến phức tạp; trong khu vực FDI, hiện tượng chuyển giá, khai lỗ chưa chính xác tiếp tục là một vấn đề nổi bật”, ông Phòng nói.

Trong khi đó, ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) cho hay, khu vực hộ kinh doanh cá thể (đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, dịch vụ, kinh doanh trực tuyến) vẫn là nhóm nhiều thách thức trong nâng cao tuân thủ tự nguyện các quy định về thuế. “Phần đông hộ cá thể là những người kinh doanh nhỏ lẻ, lớn tuổi, ít có thói quen ghi chép sổ sách kế toán và ngại tiếp cận thủ tục hành chính, nhất là thủ tục điện tử.

Qua đối thoại, chúng tôi nhận thấy họ rất băn khoăn khi phải minh bạch doanh thu, sử dụng hóa đơn điện tử, ghi chép sổ sách đầy đủ. Nhiều người lo rằng minh bạch doanh thu đồng nghĩa với việc bị “nhìn thấy” toàn bộ hoạt động, dễ bị kiểm tra. Việc người tiêu dùng còn có thói quen “không lấy hóa đơn” càng khiến các hộ kinh doanh chưa thấy động lực phải xuất hóa đơn theo quy định”, ông Mai Sơn cho hay.

Cần nhiều giải pháp nâng cao tự nguyện

Thực tế từ điểm sáng chuyển đổi số là Hà Nội, GS.TS Mạc Quốc Anh, Ủy viên Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho hay, hiện ngành Thuế Hà Nội đã tiến rất xa trong hiện đại hóa những vẫn còn “vùng mờ” về niềm tin. Con chỉ số như: 99,38% doanh nghiệp khai thuế điện tử, 98,88% nộp thuế qua mạng, 100% doanh nghiệp đã dùng hóa đơn điện tử, chỉ số hài lòng người nộp thuế đạt 92 - 95% thuộc nhóm cao nhất cả nước. Tuy nhiên, “tuân thủ kỹ thuật” không đồng nghĩa với “tuân thủ tự giác”. Các con số này chưa phản ánh cảm xúc của người nộp thuế: họ có thấy quy trình minh bạch, dễ hiểu, dễ làm và dễ tin không?

“Chính vì thế tôi cho rằng cần từ tuân thủ bắt buộc sang tuân thủ thông minh. Theo tôi cần có các nguyên tắc thiết kế lại hệ thống hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh, hướng tới mô hình “tuân thủ thông minh”. Làm sao để hiểu hơn luật hướng dẫn theo tình huống, không theo văn bản. Doanh nghiệp nhỏ không có phòng pháp chế. Họ cần biết “trong trường hợp của tôi, tôi phải làm gì”, chứ không cần đọc hết các nghị định. Một bảng “10 tình huống phổ biến” cho hộ kinh doanh: chuyển đổi lên doanh nghiệp, khấu trừ VAT, sai sót hóa đơn, tạm ngừng kinh doanh… Nếu mỗi tình huống được giải thích bằng ngôn ngữ đời sống, không phải thuật ngữ pháp lý, thì họ sẽ chủ động làm đúng hơn…”, GS.TS Mạc Quốc Anh đề xuất.

Để người dân, doanh nghiệp tự nguyện thực hiện đúng các quy định về thuế cần nhiều giải pháp đồng bộ.

Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế, Trọng tài viên, Trung tâm trọng tài Quốc tế Việt Nam VIAC cũng cho rằng, những thay đổi tích cực của ngành Thuế mặc dù đã có những thành công ban đầu nhưng quy trình nghiệp vụ về thuế hiện nay còn phức tạp, còn khó thực hiện đối với các đượng sự nộp thuế hạn chế với tiếp cận công nghệ số hóa.

“Chính sách thuế dù được cải cách nhưng vẫn còn một số bất cập trong thực thi, tác động ngược lại với quản lý thuế. Theo đó cần tiếp tục hoàn thiện, cải cách đột phá trong hoàn thiện chính sách thuế, hướng đến giảm sâu chi phí xã hội, nâng cao tính tuân thủ, tăng cường sự minh bạch, bình đẳng về nghĩa vụ thuế”, bà Cúc đánh giá.

Nói đến giải pháp để thúc đẩy tự giác tuân thủ các quy định về thuế, Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) Mai Sơn cho hay, thời gian tới ngành Thuế sẽ tiếp tục rà soát, cải cách hệ thống chính sách thuế theo hướng đơn giản, dễ hiểu, tạo thuận lợi cho người nộp thuế tuân thủ đúng. Cùng với đó là đẩy mạnh chuyển đổi số, hiện đại hóa quản lý thuế, gắn với xây dựng dữ liệu lớn liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia và dữ liệu của các bộ, ngành liên quan, hình thành hệ thống quản lý thuế mở, tích hợp giữa các cơ quan nhà nước…

“Chúng tôi cũng sẽ tăng cường hỗ trợ, tuyên truyền phù hợp với từng nhóm người nộp thuế. Chẳng hạn, đối với người mới khởi nghiệp, mới bắt đầu hoạt động sản xuất kinh doanh, cơ quan thuế sẽ thường xuyên cập nhật, hoàn thiện hệ thống cẩm nang, sổ tay hướng dẫn và tổ chức hỗ trợ “cầm tay chỉ việc” để họ thực hiện nghĩa vụ thuế một cách bài bản, minh bạch ngay từ đầu. Với nhóm người nộp thuế vi phạm nhiều lần hoặc chây ỳ, cơ quan thuế sẽ tăng cường nhắc nhở, tập huấn, hỗ trợ trực tiếp nhằm từng bước cải thiện hành vi tuân thủ. Bên cạnh việc đồng hành, hỗ trợ số đông người nộp thuế chấp hành tốt, ngành Thuế kiên định nguyên tắc “không khoan nhượng với hành vi gian lận” và “không có vùng cấm” trong xử lý vi phạm”, ông Mai Sơn cho hay.

Phan Hoạt