Cổ vật - Di sản quốc gia: Bảo vật dưới lòng sân bay Sao Vàng

Bảo vật quốc gia - trống đồng Sao Vàng được phát hiện trong lòng đất khu vực sân bay Sao Vàng (nay là sân bay Thọ Xuân), tỉnh Thanh Hóa. Khi phát hiện, trống nằm ngửa, mặt chôn sâu khoảng 1,3 - 1,5 m, trong lòng chứa đầy đất và rễ cây. Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, nay là Bảo tàng Lịch sử quốc gia, sưu tầm vào năm 2006.

Báu vật để lại cho hậu thế

Trống đồng Sao Vàng được đúc theo kỹ thuật đúc truyền thống của thợ đúc đồng Đông Sơn, làm khuôn đất 3 mang (1 mang mặt, 2 mang thân), sử dụng hệ thống con kê định vị khắp trên mặt và thân trống, đúc xong phá khuôn để lấy sản phẩm. Đây là chiếc trống lớn nhất trong số các trống đồng Đông Sơn được phát hiện cho đến nay, với đường kính mặt trống 116 cm; đường kính tang trống 124 cm; đường kính chân 123 cm; chiều cao (cả cóc): 92 cm. Mặt trống được đúc liền, gắn 4 tượng cóc 4 phía, chính giữa là ngôi sao 12 cánh đúc nổi, xen kẽ giữa các cánh là những họa tiết hình lông công, bao quanh ngôi sao là 11 vành hoa văn.

Hoa văn trang trí trên trống đồng Sao Vàng rất phong phú, có nhiều nét tương đồng với các trống Ngọc Lũ, Hữu Chung và Hy Cương đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Bên cạnh đó, trống còn có những họa tiết như băng hình người hóa trang lông chim, hình nhà sàn mái khum, vành chim mỏ ngắn ít hoặc chưa gặp trên những trống Đông Sơn ở Việt Nam nhưng thường gặp trên những trống khác trong khu vực Đông Nam Á.

Hé lộ đời sống người Việt 2.000 năm trước

Theo nhận định của các chuyên gia, từ nghiên cứu trống đồng Đông Sơn nói chung, trống Sao Vàng nói riêng, có thể hiểu thêm đời sống kinh tế - xã hội thời Đông Sơn. Đó là xã hội nông nghiệp làm lúa nước phát triển, môi trường sống là môi trường châu thổ, nhiều sông ngòi.

"Qua trống Sao Vàng, chúng ta có thể thấy bóng dáng một số ngành thủ công nghiệp, dệt vải, làm mộc (dựng nhà, đóng thuyền), đúc đồng..., đặc biệt là luyện kim phát triển với nghề đúc đồng đạt đến đỉnh cao và chủ nhân là những người quan trọng, có trình độ kỹ thuật cao thể hiện ở sản phẩm là chiếc trống đồng hoàn mỹ, tinh xảo" - hồ sơ di sản của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch ghi.

Cũng theo hồ sơ, căn cứ dấu vết để lại trên trống, có thể thấy đây là sản phẩm hoàn chỉnh, đúc bằng kỹ thuật "con kê", nghệ nhân đã biết cách pha chế hợp kim đồng - chì - thiếc (Cu - Pb - Sn) là hợp kim đúc các trống Đông Sơn ở miền Bắc Việt Nam. Qua so sánh kết quả phân tích thành phần hợp kim của trống Sao Vàng với dữ liệu của những trống đồng và đồ đồng Đông Sơn khác đã được phân tích cho thấy kết quả tương đồng.

Trống đồng Sao Vàng được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia.Ảnh: t.L

Bức tranh lịch sử thời cổ đại của Đông Nam Á

Qua những phát hiện trống đồng ở Việt Nam và Đông Nam Á, các nhà khoa học đã có bằng chứng về một dạng trống kích thước lớn có thể được đúc trong thời Đông Sơn muộn, mà trống Sao Vàng là một trong những trống như vậy. Có thể đây là chứng cứ về sự di dân của cư dân Đông Sơn. Bằng chứng dân tộc học cũng cho thấy tại vùng quần đảo Indonesia hiện nay có 3 nhóm dân tộc ở 3 vùng đảo có dấu tích của cư dân Việt cổ. Có thể họ là những người mang trống đồng Đông Sơn đến, thậm chí cả kỹ thuật đúc trống tới Indonesia.

Tại vùng Sepon, Savannakhet - Lào ngày 30-1-2008 phát hiện trống Đông Sơn có kích thước lớn với chiều cao là 75,5 cm và đường kính 98,5 cm. Tại Thái Lan ngày 28-4-2020, một trống đồng Đông Sơn đã được khai quật ở Khamcha I, huyện Nikhom Kham Soi, trống có đường kính mặt 96 cm, chiều cao 70 cm. Indonesia cũng là nơi có nhiều trống kích thước lớn như nhóm trống Salayer.

Như vậy, những trống đồng có kích thước lớn như trống Sao Vàng là một tài liệu quý để dựng nên bức tranh lịch sử thời cổ đại của Đông Nam Á với những mối giao lưu văn hóa, những cuộc di dân… Văn hóa Đông Sơn đã phát triển và lan tỏa khắp Hoa Nam và Đông Nam Á. Di sản 2.000 năm của người Việt Nam để lại đến nay được các nhà khoa học trong và ngoài nước công nhận là trống đồng Đông Sơn. Có thể đây là một trong những báu vật mà lịch sử còn để lại cho hậu thế.

Trống đồng Sao Vàng ngay sau khi được sưu tầm đã được Bảo tàng Lịch sử quốc gia nghiên cứu, công bố trên các ấn phẩm và trưng bày giới thiệu rộng rãi đến công chúng trong và ngoài nước.

Cùng với các bảo vật khác, trống Sao Vàng đã được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia và các bảo tàng nước ngoài - như trưng bày "Buổi đầu của nền văn hóa cổ ở Việt Nam" tại Bảo tàng Quốc gia Jeju (Hàn Quốc) năm 2007; trưng bày "Việt Nam - câu chuyện vĩ đại" tại Bảo tàng Quốc gia Kyushu (Nhật Bản) năm 2013; trưng bày "Văn hóa Đông Sơn" tại Malaysia năm 2014; trưng bày "Báu vật khảo cổ học Việt Nam" tại một số bảo tàng của Đức giai đoạn 2016-2018; trưng bày "Báu vật sông Hồng" tại Bảo tàng Quốc gia Hermitage (Nga) năm 2019. Trống đồng Sao Vàng khi trưng bày chuyên đề tại nước ngoài đã được định giá và mua bảo hiểm lên tới 1 triệu USD.

Yến Anh