Cơ hội song cũng là thách thức

Mới đây, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh thừa ủy quyền của Thủ tướng trình bày trước Quốc hội tờ trình (bổ sung) dự án Luật Đường sắt (sửa đổi).

Đáng chú ý dự luật đã bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt đô thị.

Tại tờ trình này, Nhà nước khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài đầu tư, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt và kinh doanh vận tải đường sắt; kết nối đường sắt với các phương thức vận tải khác; phát triển công nghiệp đường sắt, nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển giao công nghệ và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực. Dự luật cũng quy định tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt được miễn, giảm tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với đất dành cho đường sắt theo quy định của Luật Đất đai.

Bên cạnh đó, được vay vốn tín dụng đầu tư Nhà nước hoặc được Chính phủ bảo lãnh vay vốn để đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, mua sắm phương tiện và thiết bị đường sắt, cũng như phát triển công nghiệp đường sắt theo quy định pháp luật.

Nhà nước hỗ trợ một phần vốn đầu tư phát triển từ ngân sách Nhà nước và vốn tín dụng ưu đãi cho tổ chức tham gia hoạt động kinh doanh đường sắt tại địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn. DN tham gia đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt, kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt được hưởng ưu đãi về thuế suất thuế thu nhập DN.

Như vậy, từ chủ trương này, các DN tư nhân không chỉ được mời tham gia, mà được kỳ vọng sẽ đảm nhận vai trò trung tâm trong nhiều khâu – từ cung cấp vật liệu, thi công hạ tầng, sản xuất thiết bị cho đến vận hành và bảo trì toàn hệ thống đường sắt.

Đây là những chính sách chưa từng có trong lịch sử xây dựng Việt Nam – một bước ngoặt không chỉ với ngành đường sắt mà còn là cơ hội lớn cho toàn bộ lĩnh vực xây dựng hạ tầng.

Nhiều chuyên gia cho rằng, về câu chuyện đường sắt tại Việt Nam 20 năm trở lại đây đã ghi nhận bước tiến nhảy vọt. Nếu 20 năm trước thì DN đường sắt Việt Nam chỉ là những DN lớn Nhà nước làm thì 20 năm trở lại đây đã cổ phần hóa, chủ yếu là DN tư nhân và chỉ còn vài DN Nhà nước như 319, Trường Sơn,… đây là sự thay đổi đầu tiên về cơ cấu DN thực hiện cần ghi nhận.

Tuy vậy còn có một thực tế là, năng lực tài chính và quy mô tổ chức của nhiều nhà thầu vẫn còn nhỏ, trong khi tiêu chuẩn đấu thầu của dự án đường sắt là cực kỳ cao. Ước tính tại Việt Nam chỉ khoảng 20 DN có thể đáp ứng được gần đủ các điều kiện kỹ thuật, công nghệ và tài chính.

Do vậy, không thể chờ đợi DN nhỏ tự trưởng thành. Cũng có giải pháp được nhiều đơn vị quan tâm là liên kết – tập hợp từ nhà thầu lớn đến nhỏ để tạo thành hệ sinh thái xây dựng đủ sức đáp ứng toàn bộ chuỗi cung ứng. Chính vì vậy, cần liên kết nhà thầu từ nhà thầu lớn đến nhỏ để tập hợp toàn bộ sức mạnh của ngành nghề này.

Các dự án đường sắt là cơ hội lớn nhưng nếu không sẵn sàng, đây cũng có thể là thách thức thế kỷ. Và các DN tư nhân phải là một phần trong lời giải.

Phạm Công