Cơ hội nào để trái cây Việt Nam vươn xa trên thị trường quốc tế?

Nông sản mùa vụ đang chịu sức ép lớn

Tại hội nghị giao ban xúc tiến thương mại với hệ thống thương vụ Việt Nam ở nước ngoài tháng 6/2025 với chủ đề “Xúc tiến xuất khẩu, nâng cao năng lực cạnh tranh cho nông sản mùa vụ” do Bộ Công Thương tổ chức chiều 27/6, ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho biết, trước bối cảnh kinh tế thế giới tiềm ẩn nhiều bất ổn, xu hướng bảo hộ gia tăng và các rào cản phi thuế quan ngày càng khắt khe, ngành nông sản Việt Nam, đặc biệt là các mặt hàng có tính mùa vụ cao đang chịu sức ép lớn trong việc duy trì đơn hàng, giữ thị phần và nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Các thị trường nhập khẩu lớn nông sản liên tục siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật, môi trường, truy xuất nguồn gốc và điều kiện lao động đi cùng với sự cạnh tranh thương mại ngày càng khốc liệt khiến doanh nghiệp trong nước gặp không ít khó khăn. Trong nước, sản xuất vẫn chủ yếu nhỏ lẻ, thiếu liên kết chuỗi giá trị, công nghệ bảo quản và chế biến còn lạc hậu. Đặc tính mùa vụ khiến áp lực thu hoạch, vận chuyển và tiêu thụ nông sản trở nên trở nên dồn dập, dễ gây ra tình trạng ùn ứ và rớt giá.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, ngành rau quả đạt kim ngạch xuất khẩu (XK) 7,148 tỷ USD trong năm 2024, tăng 28% so với 5,6 tỷ USD năm 2023, khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia. Tuy nhiên, 5 tháng đầu năm 2025 ghi nhận kim ngạch giảm 13,5%, chỉ đạt 2,3 tỷ USD so với cùng kỳ năm 2024. Sự sụt giảm này phản ánh những thách thức về tính mùa vụ, sự phụ thuộc vào thị trường truyền thống và các rào cản kỹ thuật từ các thị trường nhập khẩu. Năm 2024, nhãn là điểm sáng với kim ngạch XK 70 triệu USD, tăng 300%, xoài đạt 371 triệu USD, tăng 45%. Ngược lại, thanh long giảm 15,6% (534 triệu USD) và vải giảm 40% (31 triệu USD).

Rau quả Việt Nam hiện có mặt tại hơn 80 quốc gia, với Trung Quốc, Hoa Kỳ, Hàn Quốc và Liên minh châu Âu (EU) là các thị trường trọng điểm. Cụ thể, hiện Trung Quốc chiếm 65-70% kim ngạch XK, nhưng yêu cầu chuyển từ tiểu ngạch sang chính ngạch với các tiêu chuẩn khắt khe về mã số vùng trồng, cơ sở chế biến và vệ sinh an toàn thực phẩm (VSATTP). Đây là cơ hội để doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất sạch đạt chuẩn GlobalGAP, VietGAP, nâng cao giá trị sản phẩm.

Hoa Kỳ là thị trường lớn thứ hai, ưa chuộng trái cây nhiệt đới như dừa, sầu riêng, thanh long, xoài, nhãn, vải, và chôm chôm. Hàn Quốc, đứng thứ ba với chuối, xoài và thanh long là chủ lực. EU cũng là thị trường tiềm năng nhờ Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) với ưu đãi thuế quan. Tuy nhiên, quy định khắt khe về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và truy xuất nguồn gốc yêu cầu doanh nghiệp đầu tư mạnh vào sản xuất sạch và chứng nhận quốc tế như HACCP.

Thực tế cho thấy, Việt Nam sở hữu diện tích cây ăn trái 1,2 triệu ha, sản lượng 12 triệu tấn/năm, đảm bảo nguồn cung đa dạng. Nhiều doanh nghiệp và hợp tác xã đã áp dụng tiêu chuẩn GlobalGAP, VietGAP, nâng cao chất lượng sản phẩm. 17 hiệp định thương mại tự do (FTA) với ưu đãi thuế quan 0% mở ra cơ hội thâm nhập các thị trường như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Đông. Các chương trình xúc tiến thương mại, đàm phán mở cửa thị trường chính ngạch và đầu tư vào chế biến sâu (nước ép, trái cây sấy khô, đông lạnh) giúp tăng giá trị gia tăng, giảm phụ thuộc vào sản phẩm tươi.

Doanh nghiệp cần chú trọng đến xu hướng tiêu dùng trái cây nhiệt đới và sản phẩm chế biến sâu để tiếp cận các thị trường tiềm năng.

Đồng hành tháo gỡ nút thắt, tạo đà cho nông sản vươn xa

Đại diện Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Sơn La và đại diện Sở Công Thương tỉnh Bắc Giang cũng phản ánh một số khó khăn, vướng mắc trong hoạt động XK như khó khăn về hạ tầng giao thông, chế biến sau thu hoạch và năng lực marketing và đề xuất những nội dung cần được hỗ trợ từ hệ thống xúc tiến thương mại và Thương vụ Việt Nam để doanh nghiệp địa phương tiếp cận thị trường quốc tế hiệu quả hơn.

Ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng Giám đốc Vina T&T Group cho rằng, việc quảng bá sản phẩm đặc trưng và xây dựng thương hiệu quốc gia là việc rất quan trọng. Bà Ngô Thị Thu Hồng, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Ameii Việt Nam, kiến nghị Bộ Công Thương thúc đẩy đàm phán mở cửa thị trường vải thiều sang Hàn Quốc và đẩy nhanh việc thiết lập cơ sở chiếu xạ tại Hà Nội để giảm chi phí logistics cho các tỉnh phía Bắc. Đồng thời, Thương vụ có thông tin chi tiết về thị hiếu từng thị trường để doanh nghiệp điều chỉnh sản phẩm phù hợp.

Ở góc độ quản lý Nhà nước, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, dù XK sầu riêng sụt giảm mạnh do Trung Quốc siết kiểm soát, nhưng phía bạn đã phê duyệt thêm mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, cho thấy tín hiệu tích cực. Riêng quả vải, XK tăng 60% so với năm trước và hồ sơ mở cửa thị trường Hàn Quốc đã được nộp từ năm 2024. Đáng chú ý, hiện đã có tiến triển trong việc đề xuất Nhật Bản và Hàn Quốc chuyển giao giám sát hàng hóa cho phía Việt Nam, giúp tiết kiệm chi phí và thời gian thông quan.

Phan Đức