Cơ hội nào cho HTX chăn nuôi nội từ vụ việc của C.P?

Gần đây, dư luận cả nước xôn xao khi một số phương tiện truyền thông và mạng xã hội đưa tin về vụ việc liên quan đến Công ty C.P Việt Nam - một trong những doanh nghiệp lớn trong ngành chăn nuôi và thực phẩm, bị tố liên quan đến việc cung cấp "thịt bẩn", kém chất lượng.

Niềm tin là “giấy thông hành"

Dù phía C.P đã có động thái phản hồi, khẳng định sản phẩm của họ đạt tiêu chuẩn, và các cơ quan chức năng cũng đang vào cuộc điều tra làm rõ, song “vết” về niềm tin thì đã xuất hiện, và một lần nữa đặt ra câu hỏi nhức nhối: Người tiêu dùng thực sự đang ăn gì, và ai đang chịu trách nhiệm?

Việc mất an toàn vệ sinh thực phẩm, nếu được xác minh là có thật, sẽ không chỉ ảnh hưởng đến danh tiếng của C.P – một thương hiệu vốn được xây dựng dựa trên tiêu chuẩn “3F” (Feed – Farm – Food, tức Chuỗi khép kín từ thức ăn – trang trại – thực phẩm), mà còn có thể làm đảo lộn cán cân thị trường ngành thực phẩm, đặc biệt là ngành chăn nuôi vốn lâu nay bị chi phối bởi các doanh nghiệp có vốn ngoại và chuỗi sản xuất quy mô lớn.

Hiện, C.P là doanh nghiệp FDI điển hình áp dụng mô hình chăn nuôi công nghiệp khép kín. Họ sở hữu toàn bộ chuỗi sản xuất, từ sản xuất thức ăn chăn nuôi, con giống, đến trại nuôi và chế biến, phân phối sản phẩm đến tay người tiêu dùng. Mô hình này giúp kiểm soát chất lượng và tối ưu chi phí.

Tuy nhiên, như bất kỳ mô hình công nghiệp nào, nếu không được giám sát chặt chẽ, chính sự “khép kín” lại có thể trở thành “kín cổng cao tường” với thông tin, khiến người tiêu dùng và cả cơ quan quản lý gặp khó trong việc kiểm soát minh bạch.

Quy mô chăn nuôi của các HTX có thể nhỏ hơn các doanh nghiệp nước ngoài nhưng quy trình vẫn được kiểm soát minh bạch và xây dựng được thương hiệu vùng miền.

Vụ việc thịt bẩn này dù vẫn đang trong quá trình xác minh nhưng vẫn cho thấy một thực tế đó là ngay cả những chuỗi sản xuất tưởng như hiện đại và khép kín vẫn có thể tiềm ẩn rủi ro lớn. Khi thị trường dồn vào tay một số ít doanh nghiệp lớn thì người tiêu dùng dễ rơi vào thế bị động. Và các HTX, doanh nghiệp nội địa lại càng khó có cơ hội tham gia cạnh tranh.

Theo các chuyên gia, thị trường thực phẩm, đặc biệt là thịt, là nơi niềm tin đóng vai trò sống còn. Khi một thương hiệu bị “tiếng xấu”, người tiêu dùng không còn nhìn sản phẩm bằng con mắt cũ. Điều này, về lâu dài, sẽ khiến thị trường bắt đầu tái cấu trúc lại các kênh cung ứng. Người tiêu dùng sẽ hướng đến những thương hiệu nhỏ hơn nhưng minh bạch, những mô hình sản xuất dựa vào cộng đồng, truy xuất được nguồn gốc rõ ràng. Chính lúc này, HTX nông nghiệp, các doanh nghiệp chăn nuôi nhỏ và vừa - vốn là những đơn vị lâu nay gần như bị “làm ngơ” trong "cuộc chơi" lớn, lại đang có cơ hội trở lại.

Điều này là bởi sự khủng hoảng niềm tin vào doanh nghiệp lớn tạo ra nhu cầu thị trường mới: sản phẩm “thật”, truy xuất được nguồn gốc, minh bạch trong khâu sản xuất. Đây là điều mà các HTX có thể làm tốt và thực tế đã chứng minh điều này như ở HTX Hoàng Long, HTX Đồng Tâm (Hà Nội) hay một số HTX đang nuôi lợn đen bản địa...

Các HTX chăn nuôi này có thể có quy mô nhỏ hơn các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nhưng quy trình sản xuất gần với người tiêu dùng. Đặc biệt, các HTX có khả năng đưa ra những mô hình như “chăn nuôi hữu cơ”, “thịt sạch từ nông trại”, “thịt nhà làm”... gắn với thương hiệu vùng miền. Đây là điều mà người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng và quan tâm.

Đồng thời, công nghệ thông tin đang trở nên dễ tiếp cận hơn. Các HTX hoàn toàn có thể ứng dụng công nghệ blockchain trong truy xuất nguồn gốc, sử dụng mã QR để chứng minh sản phẩm được nuôi tại đâu, ăn gì, giết mổ thế nào. Đây không chỉ là minh chứng về chất lượng mà còn là “vũ khí cạnh tranh” trước các tập đoàn lớn vốn nặng về máy móc nhưng lại thiếu linh hoạt và minh bạch ở khâu truyền thông.

Đặc biệt, Nhà nước đang có chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, HTX cũng như hỗ trợ về vấn đề chuyển đổi số trong nông nghiệp và xây dựng chuỗi liên kết. Sau vụ việc này, nếu biết nắm bắt, các HTX hoàn toàn có thể vận động để trở thành đối tác trong các chương trình mua sắm công, các dự án, hoặc kết nối cung cấp thực phẩm cho trường học, bệnh viện. Đây là những nơi có yêu cầu cao về an toàn thực phẩm và minh bạch nguồn gốc và cũng giúp HTX khẳng định chất lượng và thương hiệu.

Gỡ rào cản để bứt phá

Tuy nhiên, để tận dụng được khoảng trống mà các doanh nghiệp lớn đang để lại, các HTX và doanh nghiệp nội cần thay đổi tư duy từ sản xuất sang kinh doanh. Nghĩa là HTX không chỉ làm ra sản phẩm sạch, mà phải biết xây dựng thương hiệu, kết nối thị trường, minh bạch thông tin và làm truyền thông chuyên nghiệp.

Câu chuyện gây xôn xao của C.P, nếu xét kỹ, cũng là một bài học về quản trị khủng hoảng truyền thông. Trong khi dư luận dậy sóng, phản ứng của doanh nghiệp bị đánh giá là chậm, thiếu minh bạch, né tránh báo chí và không tạo được lòng tin với công chúng.

Ths Hoàng Thị Thanh Hằng, chuyên gia marketing và truyền thông, cho rằng đây chính là điểm yếu mà các HTX, doanh nghiệp nội có thể nhận rõ và làm khác đi. Tức là HTX hãy phát huy tinh thần tập thể liên kết để cùng đối thoại, hãy lắng nghe người tiêu dùng và lấy sự minh bạch làm sức mạnh để phát triển mô hình chuỗi chăn nuôi.

Trong bối cảnh nền nông nghiệp đang dần hội nhập sâu với thị trường quốc tế, việc để một số ít doanh nghiệp chi phối toàn bộ chuỗi giá trị không chỉ tạo ra rủi ro kinh tế, mà còn là nguy cơ về an ninh thực phẩm.

Do đó, bà Phạm Thị Quỳnh, HTX thương mại và dịch vụ Bách Thắng (Đăk Hà, Kon Tum) kiến nghị, Nhà nước cần thúc đẩy nhanh hơn việc đa dạng hóa các chủ thể tham gia vào chuỗi cung ứng thực phẩm. Cần có cơ chế khuyến khích và hỗ trợ cụ thể cho các HTX và doanh nghiệp vừa và nhỏ: ưu đãi về tín dụng, đất đai, thuế; hỗ trợ đào tạo kỹ thuật, công nghệ và quản trị; đặc biệt là kết nối thị trường và truyền thông thương hiệu.

Đặc biệt, hiện nay, nhiều quy định vẫn đang chồng chéo, gây khó cho các HTX chăn nuôi. Cụ thể như Luật Chăn nuôi (2-18) quy định điều kiện chăn nuôi, cơ sở chăn nuôi phải có kế hoạch quản lý chất thải, hệ thống xử lý mùi, đăng ký mã số cơ sở…; Luật Thú y (2015) lại yêu cầu về kiểm dịch động vật, giám sát dịch bệnh, xử lý chất thải theo quy định riêng, bao gồm cả đăng ký với cơ quan thú y.

Điều này dẫn đến hệ quả là HTX phải đăng ký song song hai loại giấy tờ và thủ tục giống nhau, gây tốn kém thời gian, chi phí.

Ngoài ra, Luật Bảo vệ môi trường (2020) yêu cầu HTX phải lập đề án bảo vệ môi trường hoặc đánh giá tác động môi trường (tùy theo quy mô). Tuy nhiên, tiêu chí quy mô lại chưa rõ ràng, dẫn đến việc mỗi địa phương áp dụng một cách khác nhau. Có địa phương chỉ yêu cầu HTX phải có đánh giá tác động môi trường, kể cả với quy mô nhỏ, có những địa phương chỉ yêu cầu bản cam kết bảo vệ môi trường.

Không dừng lại ở đó, một HTX chăn nuôi lợn hiện nay muốn hoạt động được phải có các loại giấy tờ như: Giấy chứng nhận đăng ký HTX, Giấy chứng nhận đủ điều kiện chăn nuôi (theo Luật Chăn nuôi); Giấy chứng nhận kiểm dịch, an toàn sinh học (theo Luật Thú y), Giấy phép môi trường (theo Luật Bảo vệ môi trường); Giấy chứng nhận vệ sinh thú y, an toàn thực phẩm nếu tham gia chuỗi cung ứng.

Theo các HTX, giấy phép là cần thiết để khẳng định chất lượng với đối tác, người tiêu dùng. Nhưng vấn đề ở đây là các thủ tục này không tích hợp, HTX phải thực hiện ở nhiều cơ quan khác nhau, có khi trùng lặp nội dung nhưng vẫn phải nộp hồ sơ riêng gây phức tạp cho HTX và chưa phù hợp với thời buổi công nghệ thông tin như hiện nay.

Huyền Trang