Cơ chế nào phòng ngừa tham nhũng?

Sau hơn 6 năm thi hành Luật Phòng, chống tham nhũng, công tác phòng, chống tham nhũng đã có những bước tiến quan trọng. Tham nhũng được kiềm chế, từng bước được ngăn chặn. Công tác phát hiện và xử lý tham nhũng được chỉ đạo và thực hiện bài bản, đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả, tạo bước đột phá trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, Tổng Thanh tra Chính phủ cho rằng, một số chủ trương, chính sách của Đảng về phòng, chống tham nhũng chưa được thể chế hóa kịp thời, thành pháp luật. Cơ chế, chính sách pháp luật còn thiếu đồng bộ, chưa giải quyết triệt để những vấn đề thực tiễn đặt ra. Một số quy định của pháp luật chưa theo kịp sự phát triển của xã hội đã bị các đối tượng lợi dụng thực hiện hành vi tham nhũng, che giấu, chuyển hóa, tẩu tán tài sản tham nhũng, gây khó khăn cho công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, thu hồi tài sản tham nhũng.

Bên cạnh đó, các quy định về kê khai tài sản, thu nhập chưa đầy đủ, quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập còn có nhiều cách hiểu, thực hiện chưa thống nhất và còn lúng túng, gặp nhiều vướng mắc trong thực hiện, hiệu quả chưa cao. Công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử các hành vi tham nhũng trên một số lĩnh vực và tại một số địa phương hiệu quả chưa cao, việc xử lý một số vụ việc tham nhũng chưa kịp thời chưa nghiêm, việc thu hồi tài sản tham nhũng vẫn còn hạn chế. Thực tế này đặt ra yêu cầu cần sửa đổi Luật Phòng, chống tham nhũng để hoàn thiện cơ chế phòng ngừa, phát hiện, xử lý kịp thời hành vi tham nhũng.

Để nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa phù hợp với điều kiện thực tiễn hiện nay, dự thảo Luật lần này cũng nâng giá trị tài sản phải kê khai, trong đó, kim khí quý, đá quý, tiền, giấy tờ có giá và tài sản khác mà mỗi loại tài sản có giá trị từ 150 triệu đồng trở lên, trong khi theo quy định của Luật hiện hành thì tài sản này có giá từ 50 triệu đồng đã phải kê khai.

Ngoài ra, dự thảo Luật cũng quy định, cơ quan, kiểm soát tài sản, thu nhập có quyền yêu cầu người có nghĩa vụ kê khai cung cấp, bổ sung thông tin có liên quan, giải trình khi có biến động tăng trong năm về tài sản thu nhập từ 400 triệu đồng trở lên để phục vụ việc xác minh tài sản (trong khi mức này ở quy định Luật hiện hành chỉ là 300 triệu đồng). Quy định mới này nhằm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với các văn bản quy phạm pháp luật về phòng, chống rửa tiền trong đó có Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022.

Cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập theo dõi biến động về tài sản, thu nhập của người có nghĩa vụ kê khai thông qua phân tích, đánh giá thông tin từ bản kê khai hoặc từ các nguồn thông tin khác. Trường hợp phát hiện tài sản thu nhập trong năm có biến động từ 400 triệu đồng trở lên mà người có nghĩa vụ kê khai không kê khai thì cơ quan quản lý bản kê khai yêu cầu người kê khai cung cấp, bổ sung thông tin có liên quan; trường hợp tài sản có biến động thì phải giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập.

Đối với người có hành vi kê khai, giải trình nguồn gốc tài sản, thu nhập không trung thực, dự thảo Luật quy định, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, bị xử lý theo quy định. Việc sửa đổi, bổ sung này nhằm bảo đảm phù hợp với các quy định của Luật Cán bộ, công chức năm 2025 và Nghị định 172/2015/NĐ-CP về xử lý cán bộ, công chức (bổ sung hình thức kỷ luật khiển trách, bỏ hình thức xử lý kỷ luật hạ bậc lương và giáng chức).

Việc tăng định mức tài sản, thu nhập có biến động phải kê khai là cần thiết, song nhiều ý kiến cho rằng, định mức tài sản, thu nhập có biến động trong năm phải kê khai là 400 triệu đồng như dự thảo Luật là quá thấp, không phù hợp với thời giá và điều kiện kinh tế - xã hội hiện nay. Cũng có ý kiến cho rằng, việc căn cứ vào các quy định của pháp luật về phòng, chống rửa tiền cũng không phù hợp do đây chỉ là 1 lần chuyển tiền cần phải kiểm soát (giao dịch đáng ngờ). Bởi một người có thể thực hiện nhiều giao dịch trong năm với mức từ 400 triệu đồng trở lên. Nên chăng, dự thảo Luật quy định mức tài sản, thu nhập có biến động trong năm từ 1 tỷ đồng trở lên cho phù hợp với điều kiện thực tế.

Hoàn thiện cơ chế phòng ngừa tham nhũng là yêu cầu cấp thiết để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng. Do vậy, cơ quan soạn thảo cần tính toán thấu đáo, tạo khung khổ pháp lý chặt chẽ, đủ mạnh để ngăn chặn tình trạng kê khai, giải trình tài sản, thu nhập không trung thực. Làm tốt công tác này sẽ ngăn ngừa sớm các hành vi tham nhũng.

Song Hà