Cơ chế mua bán điện trực tiếp thúc đẩy các mục tiêu về chuyển dịch năng lượng và phát triển bền vững của Việt Nam

Theo đó, cơ chế mua bán điện trực tiếp (cơ chế DPPA) quy định tổ chức, cá nhân dùng điện sản xuất từ cấp điện áp 22 kV, tiêu thụ bình quân hằng tháng từ 500.000 kWh mới được tham gia chứ không phải tất cả khách hàng có nhu cầu.

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết, Nghị định số 80/2024/NĐ-CP ngày 3/7/2024 của Chính phủ quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn (cơ chế DPPA) là một văn bản pháp luật, một cơ chế, chính sách quan trọng, đột phá và bền vững; đã được Chính phủ ban hành rất kịp thời nhằm góp phần thúc đẩy và thu hút đầu tư phát triển năng lượng tái tạo, qua đó góp phần đạt được các mục tiêu về chuyển dịch năng lượng và phát triển bền vững của Việt Nam.

Cơ chế DPPA nhận được sự quan tâm, ủng hộ mạnh mẽ từ Chính phủ, các cơ quan liên quan, đặc biệt là các chủ đầu tư năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn.

Theo Nghị định số 80/2024/NĐ-CP, việc xây dựng cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa Đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với Khách hàng sử dụng điện lớn tuân thủ 3 quan điểm: Phù hợp với chủ trương, chính sách của Việt Nam về khuyến khích thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư tại Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp có công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường; Tuân thủ quy định Luật Điện lực và các văn bản chỉ đạo có liên quan; đảm bảo đầy đủ cơ sở để các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan triển khai thi hành.

Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực Trần Quang Huy cho biết, để ban hành được Cơ chế DPPA là cả quãng đường dài từ khi nghiên cứu đến lúc được ban hành, Bộ Công Thương đã nghiên cứu rất kỹ kinh nghiệm quốc tế, đánh giá và phân tích đặc điểm, điều kiện của Việt Nam, đồng thời đã tham khảo ý kiến của nhiều Bộ, ngành, và nhiều chuyên gia, tổ chức, cơ quan trong và ngoài nước.

Việc xây dựng Nghị định tuân thủ đầy đủ trình tự thủ tục quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Công Thương đã triển khai lấy ý kiến bằng nhiều hình thức (đăng tải dự thảo trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ và Bộ Công Thương; lấy ý kiến bằng văn bản của các Bộ, cơ quan ngang bộ, UBND các tỉnh, thành phố và các tổ chức, hiệp hội hoạt động trong lĩnh vực điện lực; tổ chức nhiều hội thảo, cuộc họp chuyên đề để lấy ý kiến của các chuyên gia, các đối tượng chịu tác động của chính sách. Theo đó, các đối tượng chịu tác động chính có ý kiến thống nhất cao đối với cơ chế DPPA.

Cơ chế DPPA nhận được sự quan tâm, ủng hộ mạnh mẽ từ Chính phủ, các cơ quan liên quan, đặc biệt là các chủ đầu tư năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn, chính vì vậy mà Chính phủ đã rất quan tâm chỉ đạo để xây dựng và ban hành Cơ chế DPPA theo hình thức rút gọn. Chính vì vậy, Nghị định số 80/2024/NĐ-CP có hiệu lực kể từ ngày ký ban hành (ngày 3/7/2024).

Theo Hiệp hội năng lượng Việt Nam, việc Thủ tướng Chính phủ sớm phê duyệt Nghị định 80 để cơ chế DPPA được triển khai nhanh chóng sẽ tạo thêm các “người mua” trong thị trường điện cạnh tranh, thay vì chỉ có Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), các tổng công ty phân phối điện thuộc EVN hiện nay, đưa thị trường tiến gần tới cấp độ “bán buôn” và “bán lẻ” cạnh tranh.

Mặt khác, cơ chế DPPA sẽ tạo cơ hội cho đầu tư phát triển mạnh nguồn năng lượng tái tạo và tạo cơ hội để các doanh nghiệp sớm có được chứng chỉ năng lượng tái tạo, chứng chỉ giảm phát thải carbon để tăng sức cạnh tranh hàng hóa khi xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, cũng như trong ngắn hạn, Hiệp hội năng lượng Việt Nam cũng khuyến nghị một số vấn đề cần lưu ý:

Thứ nhất, dù trực tiếp (qua đường dây kết nối riêng), hay ảo (qua lưới điện quốc gia), thì các hợp đồng mua bán điện trực tiếp cũng tạo ra áp lực lớn cho lưới điện buộc phải cân bằng với lượng điện năng lượng tái tạo đang ngày càng tăng. Do đó, cần phải có các chính sách điều độ thích hợp với khả năng chịu tải của lưới điện.

Thứ hai, giá điện khí và lưu trữ hiện tại cao gấp rưỡi giá điện bán lẻ của EVN, nên không khuyến khích các doanh nghiệp (ngoài EVN) đầu tư vào lĩnh vực này, dù Quy hoạch điện 8 có đưa ra tham vọng lớn. Nếu EVN tự đầu tư sẽ gây thua lỗ. Nhưng không có điện khí và lưu trữ, thì không thể tăng tiếp năng lượng tái tạo theo yêu cầu của các doanh nghiệp muốn DPPA.

Thứ ba, hiện tại Việt Nam chưa áp dụng giá điện 2 thành phần, nên việc chuẩn bị và duy trì sẵn sàng công suất cung cấp cho khách hàng có DPPA với một số nhà máy năng lượng tái tạo trở nên cực kỳ tốn kém (nếu chỉ bán điện theo lượng điện năng cung cấp thực sự theo yêu cầu luôn đột xuất trong khung giá thị trường bị giới hạn). Không có phí công suất sẽ tạo ra kinh doanh không bình đẳng, vì EVN không có tiền để duy trì công suất trực sẵn sàng phát điện.

Còn theo TS Nguyễn Hùng Dũng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Dầu khí Việt Nam, trong cơ chế DPPA, các bên sản xuất điện từ năng lượng tái tạo có thể ký hợp đồng trực tiếp với khách hàng lớn để mua bán trực tiếp. Một điểm lưu ý là với cơ chế này, điện sẽ được truyền tải qua đường dây riêng hoặc lưới điện quốc gia.

Theo đó, khi ký các hợp đồng mua bán điện không phải chịu áp lực về sản lượng mà các bên mua bán sẽ đàm phán trên nguyên tắc các nhà máy điện phải nằm trong quy hoạch điện quốc gia, quy hoạch điện của tỉnh, thành phố và có giấy phép bán buôn điện (giấy phép hoạt động điện lực).

TS. Nguyễn Hùng Dũng cho biết thêm, đối với việc mua bán điện qua đường dây riêng, chủ đầu tư bán điện sẽ tính toán đầu tư đường dây dựa trên hiệu quả của các dự án và thỏa thuận giữa hai bên bán và mua. Còn đối với việc sử dụng lưới điện quốc gia thông qua EVN phải đảm bảo cung cầu, đảm bảo an toàn lưới điện. Những điều trên phải cần tính toán rất kỹ lưỡng.

Bởi đối với các dự án điện năng lượng tái tạo thì công suất phát và sản lượng không ổn định nên có những thời điểm sản lượng điện, công suất truyền tải tăng cao, có những thời điểm trong ngày lại giảm. Nếu không có cơ chế, chính sách, việc kiểm tra giám sát sản lượng điện sẽ gây mất an toàn lưới điện, ảnh hưởng không chỉ đơn vị sử dụng điện mà còn nhiều đơn vị khác cũng như người dân, mất an toàn lưới điện quốc gia.

TS. Nguyễn Hùng Dũng cũng nhấn mạnh, hiện nay vấn đề lớn nhất của cơ chế DPPA là giá điện sẽ được tính toán như thế nào cho hợp lý.

Hiện nay, Việt Nam chỉ có thị trường điện cạnh tranh dưới sự điều tiết của Nhà Nước. Nhiều chuyên gia cho rằng, giá điện hiện nay chưa được tính đúng, tính đủ về giá truyền tải, điều độ được tính thấp hỗ trợ cho giá điện. Bởi vậy, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho rằng, phải có từng bước bóc tách, định hình một cách rõ ràng chi phí của truyền tải điện, bao gồm giá truyền tải, phí điều độ và phí vận hành ra khỏi giá thành sản xuất điện năng. Nếu chưa làm được việc này thì cũng chưa thể thực hiện cơ chế DPPA một cách triệt để.

Hiện nay, chính sách khuyến khích điện mặt trời mái nhà do Bộ Công Thương đưa ra vẫn chỉ dừng ở mức tự sản, tự tiêu khiến nhiều doanh nghiệp khu công nghiệp, khu chế xuất cảm thấy "hụt hẫng" bởi không ít doanh nghiệp xuất khẩu bắt buộc phải sử dụng điện từ năng lượng tái tạo để đáp ứng chứng chỉ sản phẩm xanh, tín chỉ xanh.

Hồng Hương