Cơ chế đặc thù giúp triển khai hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia

Cơ chế đặc thù của thí điểm phân cấp

Để thực hiện hiệu quả các chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG), Nghị quyết số 111/2024/QH15 của Quốc hội đã quy định cơ chế đặc thù về thí điểm phân cấp cho cấp huyện trong quản lý, tổ chức thực hiện các CTMTQG (tại khoản 7 Điều 4 Nghị quyết số 111/2024/QH15).

Việc thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững luôn được Đảng, Chính phủ quan tâm. Ảnh: Đức Thanh

Theo đó, trước khi triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, cơ chế đặc thù cho cấp huyện được xây dựng với các điểm nổi bật như: Hội đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh được quyền lựa chọn không quá 2 huyện để thực hiện thí điểm cơ chế phân cấp. UBND cấp tỉnh quyết định giao mục tiêu, nhiệm vụ, yêu cầu cụ thể đối với từng CTMTQG cho huyện được lựa chọn thí điểm.

HĐND cấp huyện được quyền điều chỉnh phương án phân bổ vốn đầu tư công, kinh phí thường xuyên giữa các CTMTQG trong kế hoạch đầu tư công trung hạn, kế hoạch đầu tư vốn hàng năm và dự toán ngân sách nhà nước hàng năm. Đồng thời, cơ cấu nguồn vốn giữa chi đầu tư và chi thường xuyên của các dự án thành phần không còn đối tượng hỗ trợ có thể được điều chỉnh để tập trung vốn thực hiện các dự án khác thuộc các CTMTQG giai đoạn 2021 - 2025.

Việc quyết toán ngân sách hàng năm của huyện áp dụng cơ chế thí điểm được thực hiện theo kế hoạch đầu tư công trung hạn, kế hoạch đầu tư vốn hàng năm và dự toán ngân sách đã được HĐND huyện điều chỉnh theo cơ chế đặc thù.

Sau khi triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, phạm vi áp dụng cơ chế đặc thù được chuyển từ cấp huyện về cấp xã, đồng thời thẩm quyền điều chỉnh phương án phân bổ vốn được chuyển giao cho HĐND cấp xã thực hiện.

Nhiều kết quả tích cực

Theo báo cáo của Chính phủ, có 25 địa phương (trước khi thực hiện sáp nhập, hợp nhất bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp) đã ban hành Nghị quyết lựa chọn huyện thí điểm thực hiện cơ chế đặc thù. Trong đó, 16 địa phương đã thực hiện điều chỉnh tổng cộng khoảng 1.286,69 tỷ đồng dự toán và kế hoạch theo cơ chế đặc thù. Đồng thời, việc điều chỉnh này được thực hiện theo nhiều cấp độ.

Cụ thể, về cơ cấu vốn, đã điều chỉnh khoảng 477,41 tỷ đồng từ chi thường xuyên sang chi đầu tư; khoảng 240,78 tỷ đồng trong chi đầu tư; khoảng 568,49 tỷ đồng trong chi thường xuyên của các chương trình.

Về cơ cấu vốn giữa các chương trình, đã điều chỉnh khoảng 136,16 tỷ đồng sang Chương trình Xây dựng nông thôn mới; khoảng 29,96 tỷ đồng sang Chương trình Giảm nghèo bền vững, 64,21 tỷ đồng sang Chương trình Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, cùng hơn 1.036 tỷ đồng điều chỉnh trong nội bộ từng chương trình.

Bên cạnh đó, chi tiết điều chỉnh vốn theo từng chương trình cũng cho thấy tính linh hoạt và khả năng thích ứng của cơ chế đặc thù.

Đơn cử, với Chương trình Xây dựng nông thôn mới, các địa phương đã chuyển đổi kinh phí thường xuyên sang đầu tư dự án, điều chỉnh giữa các dự án thành phần và vốn đầu tư giữa các thành phần. Chương trình Giảm nghèo bền vững và Chương trình Phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi cũng thực hiện điều chỉnh tương tự, giúp tối ưu hóa nguồn lực, giải quyết các nhiệm vụ còn thiếu vốn và thúc đẩy tiến độ dự án.

Tăng cường phân cấp, phân quyền, tạo sự chủ động cho các địa phương

Theo đánh giá của các địa phương, cơ chế đặc thù theo quy định tại khoản 7 Điều 4 Nghị quyết số 111/2024/QH15 về thí điểm phân cấp cho cấp huyện (nay là cấp xã) đã tạo được sự chủ động, linh hoạt cho địa phương điều hòa kịp thời nguồn vốn từ các nhiệm vụ không còn đối tượng, còn gặp khó khăn, không có khả năng triển khai thực hiện cho các nhiệm vụ thiếu vốn. Nhờ đó, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện, giải ngân vốn các chương trình đạt được kết quả tích cực.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh cơ cấu vốn giữa các CTMTQG, giữa vốn đầu tư, vốn sự nghiệp làm thay đổi cơ cấu vốn thực hiện các chương trình đã được Quốc hội, HĐND các cấp quyết nghị trong giai đoạn 2021 - 2025. Đây là lý do khiến một số địa phương không lựa chọn thực hiện cơ chế thí điểm, đồng thời còn tồn tại tình trạng chưa báo cáo kết quả điều chỉnh vốn.

Để đảm bảo hiệu lực, hiệu quả và tính minh bạch trong quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước trong thời gian tới, Chính phủ yêu cầu các bộ, cơ quan trung ương được giao xây dựng CTMTQG phải chịu trách nhiệm đánh giá kỹ lưỡng đối tượng thụ hưởng, khả năng thực hiện nhiệm vụ và giải ngân nguồn vốn của từng bộ, cơ quan trung ương và địa phương. Đặc biệt, yêu cầu xây dựng chương trình phải rõ mục tiêu, rõ nội dung, phù hợp điều kiện thực tiễn; xây dựng cơ chế, chính sách tổ chức thực hiện theo nguyên tắc tăng cường phân cấp, phân quyền, tạo sự chủ động cho các địa phương trong tổ chức thực hiện.

Cơ chế thí điểm phân cấp cho cấp huyện (nay là cấp xã) đã cho thấy giá trị thực tiễn trong việc tạo ra sự linh hoạt và chủ động cho tài chính tại địa phương. Việc điều chỉnh vốn giữa các dự án, các chương trình, chi đầu tư và chi thường xuyên giúp các địa phương tận dụng tối đa nguồn lực, giảm tình trạng vốn tồn đọng hoặc triển khai chậm.

Điểm đáng chú ý là, cơ chế này cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của quản lý ngân sách theo kế hoạch đã được Quốc hội và HĐND quyết nghị, tránh việc điều chỉnh tự do làm thay đổi mục tiêu và cơ cấu vốn đã được phê duyệt. Đây chính là bài học quan trọng để thiết kế cơ chế phân cấp, phân quyền trong thời gian tới: vừa linh hoạt, vừa tuân thủ nguyên tắc pháp luật.

Vân Hà